Сапар Орозбаков, Бишкек 27-февралда Бишкекке келген Эл аралык Валюта Фондунун кезектеги миссиясы 6-мартта өз ишин аяктап, Кыргызстандын экономикасынын азыркы абалын жакшы деп баалады. Миссиянын жетекчиси Тапио Саавалайнендин айтымында, фонд эми ушуга байланыштуу Кыргызстандын программасына тактоо киргизет. Миссия, мындан тышкары, фискалдык жана структуралык саясаттын айрым актуалдуу маселелери боюнча да кыргыз өкмөтү менен сүйлөшүү жүргүздү.
Миссия «Кыргызстан үчүн түзүлгөн программа ойдогудай аткарылып жатат» деп жыйынтык чыгарды. Мурда Кыргызстан аны бир көрсөткүч – ички дүӈ продуктунун өсүш темпи боюнча аткара албай келсе, миссиянын жетекчиси Тапио Саавалайнендин айтымында азыр ал да жайында:
- Экономиканын жандана башташынын алгачкы белгилери бар. Мисалы 2003-жылдын январында реалдуу ички дүӈ продукт 2002-жылдын январына салыштырмалуу 4,6% өстү. Эгерде мындай жакшы көрүнүш уланып кете турган болсо, миссия бир аз убакыттан кийин 2003-жылдын божомолдорун көбөйтүү жагын кайра карап чыгат, – деди Тапио Саавалайнен.
Ал үчүн кыргыз бийлиги миссиянын кийинки, апрель айында келишине чейин программанын 2-жылына белгиленчү Экономикалык саясат жөнүндө кошумча мемерандумду даярдап коюуга тийиш.
Тапио Саавалайнен, Кыргызстан мурдагыдай эле бюджеттин тартыштыгын жоюуга багытталган фискалдык саясатты улантышы зарыл деп эсептейт. Андыктан ал айыл чарба продукциясына кошумча нарк салыгынын жана жылбас мүлккө салыктын киргизилишин кубаттайт.
- Буга тиешелүү мыйзамдардын парламент тарабынан биротоло бекитилишин биз программанын аткарылышынын чен-өлчөмдөрүнүн бири катары карайбыз. Бул мыйзамдар кабыл алынаары менен дароо ишке киргизилиши керек, – деди Тапио Саавалайнен. Ал ошондой эле мунай заттарына акциздик салыктын өлчөмү тууралуу кыргыз өкмөтү бир чечимге келиши зарыл деп эсептейт. Миссия аткезчиликти тыйыш үчүн аны кошуна өлкөлөрдүн салык өлчөмүнө ылайыкташтырууга, башкача айтканда төмөндөтүүгө каршы эмес. Бирок андан бюджет зыян тартпагыдай болуш керек.
Миссия программанын структуралык реформалар бөлүгүнөн энергетика секторуна өзгөчө көӈүл бөлөт. Ал электр энергиясын сатуудан түшкөн акча анын өздүк наркын жаппай, энергетиканын финансылык абалы оор экендигин белгилейт. Ошондуктан миссия эми программага ушуга байланыштуу дагы бир көрсөткүч киргизет. Бирок аны аткарыш үчүн тарифти көтөрүү милдет эмес деп эсептейт. Миссия электр энергиясынын жоготууларын азайтуу жана электр акыны толук жыйноо аркылуу да көрсөткүчтү аткарса боло тургандыгын айтат.
Миссиянын назары түшкөн дагы бир маселе - административдик реформанын жүрүшү. Ал «Мамлекеттик кызмат» тууралуу мыйзам долбоорун иштеп чыгууну колдой турганын, эгерде бул боюнча кыргыз өкмөтүнө жардам керек болсо, ага ЭВФ даяр экенин билдирген. Ал чиновниктик кызмат орундары менен саясий кызмат орундарынын ажыратылышы зарылдыгын, мамлекеттик кызматчылар тапкан кирешелери тууралуу милдеттүү түрдө декларация толтурууга тийиш экенин белгилейт. Миссия ошондой эле кыргыз бийлиги коррупцияга каршы атайын программа иштеп чыгат деп үмүт кылат.
Миссия Бишкекте жүргөн учурда, «ЭВФ «Кумтөр» алтын комбинатын биротоло «Камеконун» карамагына өткөрүп берүүгө каршы чыгып жатыптыр. Анткени ал «Камекого» өтүп кете турган болсо, мурда айтылып жүргөн тышкы карызды кечүү тууралуу Париж клубу менен сүйлөшүүлөрдү татаалдантат экен», деген сөз тараган болчу.
- Кумтөрдүн карызы тууралуу Париж клубунда эч кандай сөз болгон эмес. Бирок биз үчүн бул сүйлөшүүлөрдүн кандайча бүтүшү маанилүү. Анткени ага жараша тышкы карыз менен экспорттун ортосундагы катыш өзгөрөт, - деди Тапио Саавалайнен. Бирок ал бул тууралуу миссиянын позициясын так айткан жок.
- Экономиканын жандана башташынын алгачкы белгилери бар. Мисалы 2003-жылдын январында реалдуу ички дүӈ продукт 2002-жылдын январына салыштырмалуу 4,6% өстү. Эгерде мындай жакшы көрүнүш уланып кете турган болсо, миссия бир аз убакыттан кийин 2003-жылдын божомолдорун көбөйтүү жагын кайра карап чыгат, – деди Тапио Саавалайнен.
Ал үчүн кыргыз бийлиги миссиянын кийинки, апрель айында келишине чейин программанын 2-жылына белгиленчү Экономикалык саясат жөнүндө кошумча мемерандумду даярдап коюуга тийиш.
Тапио Саавалайнен, Кыргызстан мурдагыдай эле бюджеттин тартыштыгын жоюуга багытталган фискалдык саясатты улантышы зарыл деп эсептейт. Андыктан ал айыл чарба продукциясына кошумча нарк салыгынын жана жылбас мүлккө салыктын киргизилишин кубаттайт.
- Буга тиешелүү мыйзамдардын парламент тарабынан биротоло бекитилишин биз программанын аткарылышынын чен-өлчөмдөрүнүн бири катары карайбыз. Бул мыйзамдар кабыл алынаары менен дароо ишке киргизилиши керек, – деди Тапио Саавалайнен. Ал ошондой эле мунай заттарына акциздик салыктын өлчөмү тууралуу кыргыз өкмөтү бир чечимге келиши зарыл деп эсептейт. Миссия аткезчиликти тыйыш үчүн аны кошуна өлкөлөрдүн салык өлчөмүнө ылайыкташтырууга, башкача айтканда төмөндөтүүгө каршы эмес. Бирок андан бюджет зыян тартпагыдай болуш керек.
Миссия программанын структуралык реформалар бөлүгүнөн энергетика секторуна өзгөчө көӈүл бөлөт. Ал электр энергиясын сатуудан түшкөн акча анын өздүк наркын жаппай, энергетиканын финансылык абалы оор экендигин белгилейт. Ошондуктан миссия эми программага ушуга байланыштуу дагы бир көрсөткүч киргизет. Бирок аны аткарыш үчүн тарифти көтөрүү милдет эмес деп эсептейт. Миссия электр энергиясынын жоготууларын азайтуу жана электр акыны толук жыйноо аркылуу да көрсөткүчтү аткарса боло тургандыгын айтат.
Миссиянын назары түшкөн дагы бир маселе - административдик реформанын жүрүшү. Ал «Мамлекеттик кызмат» тууралуу мыйзам долбоорун иштеп чыгууну колдой турганын, эгерде бул боюнча кыргыз өкмөтүнө жардам керек болсо, ага ЭВФ даяр экенин билдирген. Ал чиновниктик кызмат орундары менен саясий кызмат орундарынын ажыратылышы зарылдыгын, мамлекеттик кызматчылар тапкан кирешелери тууралуу милдеттүү түрдө декларация толтурууга тийиш экенин белгилейт. Миссия ошондой эле кыргыз бийлиги коррупцияга каршы атайын программа иштеп чыгат деп үмүт кылат.
Миссия Бишкекте жүргөн учурда, «ЭВФ «Кумтөр» алтын комбинатын биротоло «Камеконун» карамагына өткөрүп берүүгө каршы чыгып жатыптыр. Анткени ал «Камекого» өтүп кете турган болсо, мурда айтылып жүргөн тышкы карызды кечүү тууралуу Париж клубу менен сүйлөшүүлөрдү татаалдантат экен», деген сөз тараган болчу.
- Кумтөрдүн карызы тууралуу Париж клубунда эч кандай сөз болгон эмес. Бирок биз үчүн бул сүйлөшүүлөрдүн кандайча бүтүшү маанилүү. Анткени ага жараша тышкы карыз менен экспорттун ортосундагы катыш өзгөрөт, - деди Тапио Саавалайнен. Бирок ал бул тууралуу миссиянын позициясын так айткан жок.