Сапар Орозбаков, Бишкек Баалар эркин коё берилген 1992-жылдан тартып эсептегенде, 2002-жылы Кыргызстанда инфляциянын эң төмөн көрсөткүчү катталды. Бирок өткөн жылы ички дүң продукт 2001-жылга салыштырмалуу 0,6% төмөн болуп чыкты.
9-январда Улуттук статистикалык комитет 2002-жылдын экономикалык көрсөткүчтөрүн эсептеп чыгарууну аяктады. Статистикалык комитеттин төрагасы Зарылбек Кудабаевдин бизге берген маалыматы боюнча, 2002-жылы инфляция 2,1 % түзүп, баалар эркин кое берилген 1992-жылдан бери Кыргызстанда анын эң төмөн көрсөткүчү катталды. Бул КМШ өлкөлөрү үчүн гана эмес, өнүккөн өлкөлөр үчүн да жакшы көрсөткүч. Өткөн жылы ал 6,9% түзгөн.
Бирок ички дүң продукт 2001-жылга салыштырмалуу 0,6% төмөн болуп чыкты. Зарылбек Кудабаевдин айтымында, ички дүң продуктунун азайып кетиши негизинен «Кумтөр» алтын кениндеги аварияга байланыштуу.
- Бул көрсөткүчтүн төмөндөгөнүнүн себеби белгилүү. Биздин эң ири ишканаларыбыздын бири – «Кумтөр» алтын комбинаты - продукциянын мурдагы көлөмүнүн 65% гана берди. Ошонун эсебинен жалпы ички дүң продукт азыраак көрүнгөнсүп турат. «Кумтөр оперейтинг компанини» кошпогондо ички дүң продукт 3% өстү. Бул өсүш кайдан келип чыкты? Өнөр жайынын өсүшү «Кумтөрдү» кошуп эсептегенде 86,9%, кошпогондо 100,8% түздү. Бул жаман көрсөткүч эмес. Албетте, мындан да жогору болсо жакшы болмок. Бирок 2 жылдан бери өнөр жайы кризисте болуп, андан быйыл гана чыгып баратканы байкалып турат. 2001-жылы анын өсүш темпи 98,4 % болсо, 2002-жылы 100,8% болду, - деди Зарылбек Кудабаев бизге берген интервьюсунда.
2002-жылдын индикативдик планы боюнча ички дүң продукт 4,5% өсүш керек болчу. Индикативдик план өнөр жайы боюнча эле эмес, айыл чарбасы боюнча да аткарылган жок. Айыл чарба продукциясынын өсүш темпи өткөн жылы 3,1% түздү. Айыл чарбасынын өсүш темпинин басаңдай түшкөнүнүн себебин Улуттук статистикалык комитеттин жетекчиси структуралык өзгөрүүлөр менен, башкача айтканда, кымбат баалуу тамеки менен пахтанын ордуна дыйкандар эгинди көбүрөөк айдай баштаганы менен түшүндүрдү.
Кыргызстандын экономикасында түзүлгөн кырдаал боюнча ар кандай пикирлер айтылууда. Бул турум, мисалы, Эл аралык Валюта Фондун канааттандырат.
«Жалпысынан экономиканын абалы бизди канааттандырат. Мурда программаны өткөрүш үчүн анын айрым бөлүктөрүнө өзгөртүү киргизип берүүнү Аткаруу кеңешинен өтүнчүбүз. Бу жолу андай өзгөртүүсүз эле программа бекитилчүдөй. Бирок экономиканын өсүш темпи бизди алымсындырбайт. Ал «Кумтөрдөгү» аварияга байланыштуу экенин билебиз. Келерки жылы алтын өндүрүү калыбына келсе, экономикалык өсүш кайрадан жанданып, ал 5 % жетет деп ойлойбуз», - деген болчу фонддун миссиясын жетектеп келген Тапио Саавалайнен октябрь айында экономикада түзүлгөн абалга баа берип жатып.
Белгилүү финансист, Жогорку Кеңештин депутаты Марат Султанов болсо экономиканын өсүш темпинин басаңдап кетишинин монетардык негизи бар экендигин белгилейт.
- Тышкы соода балансы 120 млн. долларга тартыш боло баштады. Бул эмнени көрсөтөт? Бул сомдун реалдуу курсу биздин соода шериктештерибиздикинен айырмаланып бара жатканын билдирет. Валютанын курсуна мамлекет өзгөртүү киргизбесе, 1996-1997-жылдардагыдай кырдаал түзүлүшү мүмкүн, - дейт Марат Султанов.
Анын айтымында, сомдун курсунун өсүшү Кыргызстанда чыгарылган товарлардын чет өлкөлүк рынокто өтүмдүүлүгүн начарлатып, өндүрүштүн өсүш темпине терс таасир берип жатат.
Маалымат иретинде:
2002-жылы Кыргыз Республикасынын социалдык-экономикалык өнүгүшүнүн негизги көрсөткүчтөрү (Улуттук статистикалык комитеттин алдын-ала эсептөөлөрү боюнча)
Бирок ички дүң продукт 2001-жылга салыштырмалуу 0,6% төмөн болуп чыкты. Зарылбек Кудабаевдин айтымында, ички дүң продуктунун азайып кетиши негизинен «Кумтөр» алтын кениндеги аварияга байланыштуу.
- Бул көрсөткүчтүн төмөндөгөнүнүн себеби белгилүү. Биздин эң ири ишканаларыбыздын бири – «Кумтөр» алтын комбинаты - продукциянын мурдагы көлөмүнүн 65% гана берди. Ошонун эсебинен жалпы ички дүң продукт азыраак көрүнгөнсүп турат. «Кумтөр оперейтинг компанини» кошпогондо ички дүң продукт 3% өстү. Бул өсүш кайдан келип чыкты? Өнөр жайынын өсүшү «Кумтөрдү» кошуп эсептегенде 86,9%, кошпогондо 100,8% түздү. Бул жаман көрсөткүч эмес. Албетте, мындан да жогору болсо жакшы болмок. Бирок 2 жылдан бери өнөр жайы кризисте болуп, андан быйыл гана чыгып баратканы байкалып турат. 2001-жылы анын өсүш темпи 98,4 % болсо, 2002-жылы 100,8% болду, - деди Зарылбек Кудабаев бизге берген интервьюсунда.
2002-жылдын индикативдик планы боюнча ички дүң продукт 4,5% өсүш керек болчу. Индикативдик план өнөр жайы боюнча эле эмес, айыл чарбасы боюнча да аткарылган жок. Айыл чарба продукциясынын өсүш темпи өткөн жылы 3,1% түздү. Айыл чарбасынын өсүш темпинин басаңдай түшкөнүнүн себебин Улуттук статистикалык комитеттин жетекчиси структуралык өзгөрүүлөр менен, башкача айтканда, кымбат баалуу тамеки менен пахтанын ордуна дыйкандар эгинди көбүрөөк айдай баштаганы менен түшүндүрдү.
Кыргызстандын экономикасында түзүлгөн кырдаал боюнча ар кандай пикирлер айтылууда. Бул турум, мисалы, Эл аралык Валюта Фондун канааттандырат.
«Жалпысынан экономиканын абалы бизди канааттандырат. Мурда программаны өткөрүш үчүн анын айрым бөлүктөрүнө өзгөртүү киргизип берүүнү Аткаруу кеңешинен өтүнчүбүз. Бу жолу андай өзгөртүүсүз эле программа бекитилчүдөй. Бирок экономиканын өсүш темпи бизди алымсындырбайт. Ал «Кумтөрдөгү» аварияга байланыштуу экенин билебиз. Келерки жылы алтын өндүрүү калыбына келсе, экономикалык өсүш кайрадан жанданып, ал 5 % жетет деп ойлойбуз», - деген болчу фонддун миссиясын жетектеп келген Тапио Саавалайнен октябрь айында экономикада түзүлгөн абалга баа берип жатып.
Белгилүү финансист, Жогорку Кеңештин депутаты Марат Султанов болсо экономиканын өсүш темпинин басаңдап кетишинин монетардык негизи бар экендигин белгилейт.
- Тышкы соода балансы 120 млн. долларга тартыш боло баштады. Бул эмнени көрсөтөт? Бул сомдун реалдуу курсу биздин соода шериктештерибиздикинен айырмаланып бара жатканын билдирет. Валютанын курсуна мамлекет өзгөртүү киргизбесе, 1996-1997-жылдардагыдай кырдаал түзүлүшү мүмкүн, - дейт Марат Султанов.
Анын айтымында, сомдун курсунун өсүшү Кыргызстанда чыгарылган товарлардын чет өлкөлүк рынокто өтүмдүүлүгүн начарлатып, өндүрүштүн өсүш темпине терс таасир берип жатат.
Маалымат иретинде:
2002-жылы Кыргыз Республикасынын социалдык-экономикалык өнүгүшүнүн негизги көрсөткүчтөрү (Улуттук статистикалык комитеттин алдын-ала эсептөөлөрү боюнча)
| 2002-жыл | 2002-жыл (2001-жылга карата % менен) | Маалымат иретинде: 2001-жыл (2000-жылга карата % менен) | |
| Ички дүң продукт, млн. сом | 75094,6 | 99,4 | 105,3 |
| Ошол эле көрсөткүч «Кумтөрдү» кошпогондо | 69967,3 | 103,0 | 104,1 |
| Өнөр жай продукциясынын көлөмү, млн. сом | 44784,0 | 86,9 | 105,4 |
| Ошол эле көрсөткүч «Кумтөрдү» кошпогондо | 29624,2 | 100,8 | 98,4 |
| Айыл чарбасынын дүң продукциясы жана кызмат көрсөтүүсү, млн. сом | 50001,4 | 103,1 | 107,3 |
| Айыл чарба продукцияларынын өндүрүлүш көлөмү, миң тонна | |||
| Эт | 355,5 | 100,4 | 102,2 |
| Сүт | 1172,9 | 102,7 | 103,3 |
| Жумуртка, млн. даана | 243,0 | 106,7 | 109,8 |
| Жүн | 11,6 | 99,3 | 99,9 |
| Эгин | 1952,8 | 107,1 | 116,3 |
| Пахта | 98,7 | 100,6 | 111,7 |
| Тамеки | 8,2 | 34,0 | 69,4 |
| Картошка | 1244,0 | 106,5 | 11,7 |
| Жашылча | 828,1 | 101,6 | 109,2 |
| Негизги капиталга инвестициялоо, млн. сом | 9101,4 | 87,7 | 85,5 |
| Курулуштун дүң продукциясы, млн. сом | 7182,4 | 97,0 | 104,0 |
| Жүк ташуулардын көлөмү, млн. тонна | 28,2 | 100,8 | 105,2 |
| Жүргүнчү ташуу, млн. адам | 432,1 | 92,7 | 100,8 |
| Почта жана электрондук байланыш | 1740,1 | 104,5 | 102,1 |
| Чекене соода жүгүртүү, млн. сом | 35126,1 | 108,2 | 106,1 |
| Акы алып кызмат көрсөтүү, млн. сом | 8678,1 | 103,6 | 101,7 |
| Керектөө товарларынын бааларынын индекси, % | 102,1 | 106,9 | |
| - ушул эле көрсөткүч 2001-жылдын декабрына карата | 102,3 | ||
| Расмий катталган жумушсуздардын саны, миң адам | 60,2 | 99,5 | 103,8 |
| Экспорт, млн. доллар (январь-ноябрь) | 438,3 | 100,0 | 96,3 |
| Импорт, млн. доллар (январь-ноябрь) | 532,8 | 128,4 | 83,7 |