Ашхабадды жана анын айланасындагы Акхал провинциясын кайра куруу иштери акыркы он жыл бою уланып келаткан ири мамлекеттик долбоор. Бирок жаңы имараттарга көчүү көптөгөн жергиликтүү жашоочулар үчүн ири проблемаларды жаратууда.
Мисалы, адамдар түртүрө турган үйлөрүн тез арада бошотуп, айрымдары компенсация да албай калып жатышат.
40 жаштагы Мурат - Ашхабаддын тургуну. Мураттын айтымында, бийлик дагы деле кайсы үйлөр качан түртүлөөрү тууралуу так жана ачык маалыматты алдын ала бере элек.
Шаар бийликтери бул кайра куруу планын шаардыктардын социалдык абалын жакшыртуу үчүн башташкан эле, бирок ал такыр башка жыйынтыктарга алып келүүдө.
Мурат жашаган Биринчи май районунда январ айынан тарта бир нече үй бульдозер менен сүрүлгөн. Бул район Ашхабаддан алыс эмес жерде жайгашкан. "Адамдарга көчүүгө бир-эки жума гана убакыт берилип, абдан аз компенсация берилген же такыр эле берилбеди", - дейт Мурат.
1993-жылкы мыйзам боюнча жеке менчик мамлекетке өтүп жатканда, мамлекет адамдарды ошол эле баадагы үй менен камсыз кылып же ордуна ал адам үй сатып ала тургандай акча бериши зарыл. Бирок мыйзамда бийлик канча акча бериш керектиги так көрсөтүлгөн эмес. Учурда бийлик элди башка жакка көчүрүп жатканда аз акча берип жатат деген дооматтар көп.
Түркмөнстандагы мамлекетке караштуу жалпыга маалымдоо каражаттары: "көчүрүлгөндөр жаңы курулган, чоң үйлөрдү алып жатышат" деген маалымат берсе, "Азаттык" үналгысына маек кургандардын айтканы башка болууда.
Жахандын үй-бүлөсүн да көчүрүшүп, жаңы батир беришкен. Түркмөн үй-бүлөсү адатта көп балалуу келип, үч муун бир үйдө турат. Жахандын үй-бүлөсү да Ашхабаддын жанындагы жер үйдө жашачу. Жахан, анын жолдошу, үч уулу, алардын келиндери жана балдары бир үйдө туруп, баарына орун жетчү.
Азыр алар Парахат деген жердеги жаңы курулган үйгө көчүшкөн. 27 адам төрт бөлмөлүү эки батирде турат.
- Бул өтө оор. Квартирада бир эле ажаткана жана жуунуучу жай бар. Биз аларга кирүү үчүн эртең менен кезекке туруп жатабыз.
Көчүү жөнүндө жаңылыктын чыгышы күтүүсүз болду. 2012-жылдын аягында бийликтин өкүлдөрү келип, эки-үч күндө алардын үйү сүрүлөөрүн айтышкан. Жахандын үйүнүн ордуна жаңы жолдор жана үйлөр салынат.
- "Бийлик өкүлдөрү документтерге кол коюуга мажбурлашкан. Макул болбогондорду сот менен коркутушту. Ал документке кол койоруң менен үйүң сенин менчигиң болбой калат, - деп капаланат Жахан. - Бульдозерлерди алып келишип, үйлөрдү бузуу башталды. Буюм-теримдерди чогултканга саналуу гана убакыт беришкен. Дендароо болгон көпчүлүк, буюмдарын сатууга мажбур болушту".
Акхалдын көз жашы
Бул кырдаал көп кайталанган, эски буюмдар сатылчу базардын айланасын эл “Акхалдын көз жашы” деп атап алган. Үйүнөн көчүрүлгөндөр дал ушул базарда шашылыш түрдө эски буюмдарын сатышат. Жахандын айтымында, анын мурдагы коңшулары дагы деле үй алыша элек. Бирок түркмөндөрдүн баары эле нааразы эмес.
32 жаштагы Гүзел Ашхабаддын көрүнүшү жакшы жакка өзгөрүп, шаар таза жана заманбап болуп калды деп сыпаттады. Ал эски үйлөрдү жаңы имараттар менен алмаштыруудан жаман нерсе көрбөйт.
Эвен Мурат да көчүүгө даярданып жаткан кез. Анын оюнда мамлекет сунуштаган вариант чакан үй-бүлөлөр үчүн ыңгайлуу. Бирок түркмөндөр адатта көп балалуу болуп жатпайбы. Ошондуктан жаңы үйлөргө көчүү айрымдар үчүн ыңгайсыз. Ошол эле маалда түркмөндөрдүн басымдуу бөлүгүнүн жашоо-шарты жаман жагына гана өзгөрүүдө.
Эвен Мурат өзү эң жаман вариантка даярданууда. Учурда ал эски кир жуугуч машинасын, үй эмеректерин сатып жаткан кези.
Азаттык+ телепрограммасынын алып баруучусу, продюсери (2005-2009), Москвадагы кабарчысы (2011). 2012-жылы "Москвада калган ый" даректүү тасмасы "Бир дүйнө" кинофестивалында "Ачылыш" наамына татыган. Бишкек гуманитардык университетинин журналистика бөлүмүн 2005-жылы аяктаган.
