Вашингтон менен Анкаранын алакасы ансыз да чыңалып турганда дагы бир окуя болду. Дүйшөмбү күнү таңкы саат 5:30 чамасында Америка элчилигин көздөй баш-аягы алты ок атылды.
Алардын айрымдары кароолчулар отурган күркөгө, элчиликтин имаратынын айнектерине тийген. Америка элчилиги бул окуядан эч ким жабыркабаганын кабарлады. Курман айтка байланыштуу Кошмо Штаттардын Түркиядагы негизги дипломатиялык өкүлчүлүгү бул аптада жабык болчу.
"Чагымчыл кол салуубу?"
Түрк маалымат каражаттары жазгандай, дипломатиялык имаратты жакынкы жолдон өтүп бараткан автоунаадагылар аткан. Азырынча күнөөлүүлөр табыла элек. Ким, эмне себептен бул кадамга барганы боюнча да расмий жоромол жок. Бирок түрк бийлиги бул окуяны бир ооздон "чагымчыл кол салуу" деп мүнөздөп жатат.
- Албетте, бул чагым экени айдан ачык. Мындай чагымчыл аракет боюнча дыкат иликтөө жүрүп жатат. Эч ким күмөн санабасын, Түркияда ишин аткарып жаткан чет өлкөлүк миссиялар менен элчиликтердин коопсуздугун биздин өлкө камсыз кылат. Дипломатиялык кызматтагылар - биздин коноктор. Коопсуздукту камсыз кылыш үчүн бардык аракет көрүлөт, - деп билдирди бийликтеги Адилет жана өнүгүү партиясынын басма сөз катчысы Өмер Челик.
Түрк президентинин администрациясынын басма сөз катчысы Ибраим Калын элчиликке кол салууну айыптай турганын айтып, окуяны "башаламандык жаратуу аракети" деп сыпаттады.
Эрдоган сырткы күчтөрдү күнөөлөйт
Бул окуя Түркияда үй камагында отурган америкалык пастор Эндрю Брансондун маселесинен улам Анкара менен Вашингтондун алакасы кескин солгундап, эки өлкө бири-бирине экономикалык чара көрүп жаткан учурга туш келди.
Анкара пастор Брансонду бошотуудан баш тарткандан кийин АКШ август айынын башында Түркиянын юстиция жана ички иштер министрлерине санкция салган. Андан көп өтпөй Түркиядан АКШга ташылган алюминийге бажы төлөмүн 20%, болоттукун 50 пайызга чейин көбөйтүүнү чечкен.
Өткөн аптада Анкара буга жооп катары Америкада чыгарылган айфон сыяктуу электрондук жабдыктардан баш тартарын билдирип, АКШдан Түркияга ташылган автоунаа, тамеки, алкоголдук ичимдиктер ж.б. товарларга бажы төлөмүн көбөйткөн. Дүйшөмбү күнү расмий Анкара АКШнын алюминий менен болотко кошумча салык киргизүү чечими боюнча Дүйнөлүк соода уюмуна арызданганы белгилүү болду.
Американын экономикалык чараларынан кийин түрк лирасынын куну кескин төмөндөп, жыл башына салыштырмалуу 40 пайызга чейин арзандап кеткен. Өлкөдө инфляция көтөрүлүп, түрк өкмөтүнүн доллар менен алган тышкы карызын төлөөгө жумшалчу чыгым да көбөйдү.
Түрк президенти Режеп Тайып Эрдоган Курман айттын алдындагы кайрылуусунда өз өлкөсүндөгү экономикалык кыйынчылыктар үчүн кайрадан сырткы күчтөрдү күнөөлөдү.
- Биздин экономикага багытталган чабуул менен биздин байрагыбызга жана чакырган азаныбызга каршы чабуулдун ортосунда эч айырма жок. Максат бир. Ал максат - Түркия менен түрк элин тизелетип, аларды барымтага алуу.
АКШ пасторду бошотууну талап кылууда
Бирок буга чейин АКШнын Мамлекеттик департаменттин өкүлдөрү түрк экономикасындагы олку-солку абал үчүн АКШнын чараларын күнөөлөгөнгө болбой турганын билдирип, кырдаалга түрк экономикасынын ички маселелери себеп болушу мүмкүн экенин кыйытышкан.
Түркияда 20 жылдан ашуун жашаган христиан пастору Эндрю Брансон 2016-жылдын октябрында Измир шаарында камакка алынып, ага "Терроризм" жана "Тыңчылык” беренелери менен айып коюлган. Ал июль айында үй камагына чыгарылган эле.
Түрк бийлиги аны "Америкада бозгунда жүргөн түрк диниятчысы Фетхуллах Гүлендин тарапкерлерине жардам берген жана күрт жикчилдерин коргогон" деп айыптап жатат.
Вашингтон эми Брансонду гана эмес, Түркияда "террорчулукка" байланыштуу шек саналган башка америкалык жарандар менен АКШ үчүн иштеген кеминде үч түрк жаранын бошотууну талап кылып жатканын "Wall Street Journal" жазып чыкты.
Өткөн жума күнү да президент Трамп америкалык пастордун маселесине токтолгон эле:
- Түркия көптөн бери мүшкүл жаратып жатат жана дос сыяктуу мамиле жасаган жок. Эмне болоорун көрөбүз. Аларда мыкты христиан пастору кармалып турат. Ага "тыңчы" деген жалган айып токуп чыгышты. Ал тыңчы эмес.
Түркия жардамга муктажбы?
Учурда бир АКШ доллары 6 лиранын тегерегинде болуп жатат. 2-июлда бир доллары 4,6 лира, ал эми 1-январда 3,7 лирага барабар эле.
Германиянын канцлери Ангела Меркел Түркия азырынча немис тараптын өзгөчө экономикалык жардамына муктаж эмес экенин билдирди.
Кантсе да Түркия экономикалык кыйынчылыктарды жөнгө салыш үчүн жума күнү Катар мамлекети менен 3 миллиард долларлык соода келишимге кол койгону маалым болду.
"Бул келишимдин негизги максаты - эки тараптуу сооданы жергиликтүү валюта менен алып баруу жана эки өлкөнүн финансылык туруктуулугун камсыз кылуу", - деп айтылат Түркиянын Борбордук банкы дүйшөмбү күнү тараткан билдирүүдө.
Өткөн аптада Катардын эмири Шейх Тамим бин Хамад Ал Тани Анкарадагы сапарында Түркияга 15 миллиард доллардык инвестиция салууга даяр экенин билдирген болчу.
