Тажик бийлиги коңшу Ооганстан, Пакистан жана Өзбекстанга көмүр экспорттоого тыюу салды. Дүйшөмбү мындай чечимге "кышында ички суроо-талапты камсыздоо" себеп болгонун билдирди. Алар арада тажикстандыктар “кара алтындын” кымбаттап жатканын айтып, нааразы болушууда.
Тажикстандын Өнөр жай жана жаңы технологиялар министрлиги 17-октябрдан тарта көмүр экспортуна тыюу салынганын, бул өлкөдө көмүрдүн кымбатташына жол бербөө үчүн кабыл алынган чара экенин билдирди.
"Быйылкы жылдын жети айында Тажикстандан чет өлкөгө 308 миң тоннадан ашык көмүр экспорттолгон. Көмүрдүн ар бир тоннасы 40 доллардан 80 доллардан сатылган. Эми 17-сентябрдан тарта аны экспорттоого тыюу салынды", - деди министрликтин кызматкери Мухиддин Давлатов.
Мындай чектөөгө карабастан, Тажикстандын кендеринде көмүрдүн баасы быйыл 20% кымбаттаганы айтылууда. Учурда көмүр казуучу компанияларда "кара алтындын" сапатына жараша бир тоннасы 60 доллар деп бааланууда. Бирок ортомчулар элге кеминде 120 доллардан, эки эсе кымбат сатышууда.
Тажик аткаминери көмүрдүн кымбатташын күйүүчү майдын баасынын жогорулашы менен түшүндүрдү. Бирок жергиликтүү соодагерлер кымбатчылыктын башка да себептери бар деген ойдо.
Алардын бири Субханжон Хожиев баш калаа Дүйшөмбүнүн четинде көмүрдү мүшөктөп чекене сатат. Ал шахтыдан сатуучу жайга көмүр жеткирүү быйыл кескин кымбаттаганын айтат.
"Ар бир тонна көмүргө болгон чыгымыбыз быйыл 100 сомониге көбөйдү. Негизи эле Тажикстанда баары кымбаттады, күйүүчү май, тамак-аш, айтор, баары... Былтыр бир килограмм көмүрдү 90 дирамдан сатсак, быйыл 1,5 сомониден сатып атабыз".
Белгилей кетсек, 13-октябрда Тажикстандын мамлекеттик "Барки точик" энергохолдинги өлкөдө электр кубатына чектөө киргизилгенин расмий түрдө тастыктап, бул аргасыз чара экенин билдирген. Соңку эки аптадан бери өлкөдө маал-маалы менен электр жарыгына да чектөөлөр киргизиле баштаган.
Жергиликтүү тургундар үй жылытуу жана тамак-аш бышыруу үчүн жыл сайын көбүрөөк акча төлөп жатканын айтып нааразы. Алар Тажикстандыктар баалар айрыкча кеч күздө, өлкөдө көмүргө суроо-талап күчөгөн маалда көтөрүлөрүн айтып кейишет.
Рашт районунун тургуну Авлиё Файзуллоев быйыл суук түшкөнгө чейин көмүр сатып ала албай жатканын айтат:
"Мурунку жылдары көмүрдүн тоннасын 800 сомониден алсак, быйыл 1200 сомони деп атышат. Быйыл айласызда азыраак көмүр алып калабыз".
Көмүр дүйнөдөгү эң эски жана эң популярдуу энергетикалык ресурстардын бири жана ага болгон суроо-талап жыл сайын өсүүдө. Тажикстанда 14 жергиликтүү жана чет элдик компания көмүр казуу менен алектенет.
Тажикстанда Кыргызстандна чыккан көмүрдүн баасы быйыл эки эсе кымбаттаган. Кыргыз-тажик чек арасындагы жаңжалдан кийин эки өлкө ортосунда соода-сатык токтогон.
Кыргызстанда да 17-октябрдан баштап көмүрдү экспорттоого убактылуу тыюу салынган. Энергетика министри Таалайбек Ибраевдин айтымында, мындай чечим өлкөдө көмүргө болгон суроо-талап көп болгондугуна байланыштуу кабыл алынды.
Кыргызстандын Улуттук статистика комитетинин маалыматы боюнча 2021-жылы Кыргызстан Тажикстанга 2 773 тонна таш көмүр, 82 823 тонна күрөң көмүр (бурый уголь) экспорттогон.
Бул жылы күрөң көмүр 2020-жылга караганда дээрлик 70% көп экспорттолгон. Кыргызстандын расмий маалыматына ылайык, 2022-жылы Тажикстанга көмүр экспорттолгон эмес.
Ал эми "Тренд" экономикалык басылмасынын Тажикстандын Бажы кызматына таянып жазганы боюнча, Тажикстан 2022-жылдын январь-июнь айларында Кыргызстандан 34,5 миң тонна көмүр алган.
