Кыргызстанда 2014-2020-жылдар үчүн кабыл алынган Мамлекеттик тилди өнүктүрүү жана тил саясатын өркүндөтүү программасында «2020-жылга карата мамлекеттик бийликтин органдарынын бардык жетекчи кызматкерлери, кайсы улуттан болгонуна карабастан, мамлекеттик жана расмий тилдерди С1 деңгээлинде, ошондой эле эл аралык тилдердин бирин B2 деңгээлинде билүүгө тийиш» экени жазылган.
2019-жылдын 1-январынан жеңилдик берүү мөөнөтү аяктап, мамлекеттик тилди өздөштүрбөгөн кызматкерлер мыйзамдын негизинде жоопкерчиликке тартылууга тийиш экени белгиленген. Бирок ушул кезге чейин бул жүйө менен жумуштан алынган бир да аткаминер боло элек.
Бишкек шаарынын Ленин районунун акиминин орун басары Жамал Мамытованын айтымында, учурда аталган мекеме жүз пайыз мамлекеттик тилде иш жүргүзөт.
“Кээ бир учурда расмий тилдеги кайсы бир техникалык сөздөрдү которууга келгенде бир аз кыйынчылыктар бар. Мисалы, биз расмий тилде “үйлөрдү карап-күтүүгө” байланышкан “содержать” деген сөздү “күтүү” деп алып жүрөбүз. Расмий документтерде “үйлөрдү күтөт” деп колдоно баштадык. Бирок мен бул сөз жогорудагы маанини түшүндүрө албайт деп ойлом”.
Ошентсе да Мамытова кыргыз тилин техникалык жактан жарды деген пикирлерге кошулбайт. Маектешибиз мындай ыңгайсыздыктар негизинен кээ бир сөздөр алешем которулуп калгандыктан улам келип чыгат дейт.
Былтыр «Кыргыз Республикасынын мамлекеттик тили жөнүндө» мыйзамдын кабыл алынганына 30 жыл толду. Ага карата өткөн бир катар коомдук жана маданий иш-чараларда Кыргызстанда ушул убакка чейин кыргыз тили чыныгы мамлекеттик тил боло албай жатканы өкүнүч менен белгиленди.
Деген менен айрым серепчилдердин айтымында, учурда эне тил жаатында жаш муун менен улуу муундун ортосунда кандайдыр бир ажырым пайда боло баштады.
Бул тууралуу англис, кытай жана башка тилдерди билген жаш муун өкүлү Табылды Муратбеков көп тил билген жаштардын басымдуу бөлүгү өз эне тилинде да мыкты сүйлөйт деген ойдо.
“Чындыгында эле бүгүн өз эне тилинде жакшы сүйлөгөн, ошол эле учурда башка кошумча тилдерди да мыкты билген жаштардын жаңы толкуну пайда болду. Бул көрүнүштү азыркы күндүн жаңы тенденциясы же болбосо толкуну деп атасак да болчудай. Менин пикиримде буга бир канча факторлор себеп болду. Эң башкы себеп - ааламга жол айылдан башталат дегендей кийинки кездерде айыл жергесинде билим алып, мыкты окуп, бийик максаттарды көздөгөн жаштардын жоон тобу чыга баштады”.
Табылды учурда Ак үй, Көк үйдө отурган, кезинде кыргыз-совет мектептеринде тарбияланган муундун өкүлдөрү мамлекеттик тилди начар билет деген пикирде.
“Бизди сүйүндүргөнү, кыргыз тили эч кандай өкүмзордуксуз эле өз агымы, өз талабы менен коомдо ордун таап баратат. Өкүндүргөнү, жаштар арасында мамлекеттик тилде жакшы сүйлөгөндөр көбөйгөнү менен мамлекеттик кызматтагы адамдар, расмий иш кагаздар, билим берүү тармагы кыргыз тилине толук өтө элек”.
Муратбеков белгилегендей, бүгүн Бишкек шаарындагы бала бакчаларда жана мектептерде мамлекеттик тилдин акыбалы ич жылытпай турганы айтылып келет.
Акыркы жылдары балдарын орус мектептерден окуткан ата-энелердин саны арбыганы айтылып келет. Журналист Абдувахап Мониев мындай мамиле эне тилдин тагдырына балта чаап атканын ортого салды.
“Кыргызстанда бир топ жылдан бери “кокуй кыргыз тили жоголо турган тилдердин катарына кириптир” деп чуу көтөрүлүп жүрөт. Бирок реалдуу караганда кыргыз тили жакын арада жоголбойт. Кыжалат болуунун кереги жок. Себеби, дүйнөдөгү эки жүзгө жетпеген мамлекеттердин ичинен мамлекети бар улут бул - кыргыздар. Кыргыз улутунун, демек кыргыз тилинин мамлекети бар. Бирок учурда эне тилибиздин көйгөйү жок эмес. Биз азыр орус тилине көп жабыша бербей, негизинен дүйнө сүйлөгөн англис тилине көбүрөөк басым жасап, аны биринчи орунга чыгара турган болсок, интеграцияга, өнүгүүгө жакшы өбөлгө түзүлмөк”, - дейт Мониев.
Окумуштуулардын айтымында, учурда жер жүзүндө 7 миңден ашуун тил бар. Бирок дүйнө элинин үчтөн эки бөлүгү кырктан ашуун тилде сүйлөйт.
Булардын ичинен эң көп колдонулгандар - кытай, англис, араб, испан, орус, португал, француз жана хинди тилдери. Окумуштуулар дүйнөдө 14 күн сайын бирден тил жоголуп кетип жатканын белгилешет. Учурда 400дөн ашуун тил жоголуп кетүү коркунучунда турат.
Эскертүү!
«Азаттыктын» материалдарына пикир калтырууда төмөнкү эрежелерди так сактоону өтүнөбүз: кайсы бир саясий партияга, топко үгүттөгөн, же каралаган, бир нече жолу кайталап жиберилген, адамдын беделине шек келтирген, келекелеген, кордогон, коркутуп-үркүткөн, басмырлаган жана жек көрүүнү козуткан пикирлер жарыяланбайт. Эрежени сактабай жазылган пикирлер сайтка чыкпайт. Модератор пикирлерди жарыялоо же андан баш тартуу укугун өзүнө калтырат.
