Маектин аудиосун бул жерден угуңуз:
“Азаттык”: Кыргызстандын жаңы президенти Алмазбек Атамбаев менен мурда-кийин тааныш белеңиз, ант бергенден кийин кездешкенде эмнелер тууралуу сүйлөштүңүздөр?
Роберт Блейк: Мен бул иш-чарага АКШ өкмөтүнүн, президент Барак Обаманын жана мамлекеттик катчы Хиллари Клинтондун атынан келип отурганыма абдан кубанычтамын.
Бул алгачкы ирет президенттин бийлиги демократиялуу жол менен алмашкан тарыхый окуя болду. Буга чейин мен Атамбаев менен премьер-министр кезинде жолуккам. Анда биз демократияны өнүктүрүү жаатында сүйлөшкөнбүз.
Ошол эле маалда алдыда аткарылчу иштер да сөз болду – түштүктөгү улуттар аралык жарашуу, сот системасын күчтөндүрүү, Ооганстандагы АКШ менен Кыргызстандын кызыкчылыгы төп келген максаттар.
“Азаттык”: Кыргызстан Борбор Азияда биринчи болуп парламенттик демократияны тандады. Бул система Азия регионунда кыртыш алды, башка региондук өлкөлөргө өрнөк боло алат деп ишенесизби?
Блейк: АКШ ар бир өлкө өзүнө ылайык системаны тандап алууга акылуу деп ишенет. Кыргызстан болсо парламенттик системаны тандаганын биз сыйлайбыз жана колдон келген жардамыбызды берип келатабыз. Мисалы, бул системаны мыйзамдык жактан бекемдөө жаатында парламенттеги комитеттер менен иштешип жатабыз. Парламент менен коомчулук ортосунда маанилүү маселелер боюнча ар дайым ачык талкуу болушуна көмөк көрсөтүүдөбүз.
Бул системаны өнүктүрүүдө жарандык коомдун ролу абдан чоң. Кандай болбосун өлкөдө эркин системанын калыптанышына – ал жерде мыйзамдын үстөмдүгү жана элдин колдоосу өтө болушу зарыл. Кыргызстанда биз ушул эки нерсени көрө алабыз.
“Азаттык”: АКШнын Кыргызстанда бир катар программалары бар, алар улантылабы, дегеле жаңы жетекчилик менен мындан аркы алака-катышы кандай нукта өнүгөт?
“Азаттык”: Алмазбек Атамбаев биз Орусия менен түбөлүктүү доспуз, шериктербиз деп келген, инаугурациялык сөзүндө да аны эки сыйра тастыктады. Ошол эле кезде көптөгөн жардамдарды берип жаткан АКШны эскерген жок. Ошондон улам эксперттер АКШнын Атамбаевге көз карашы кандай болоор экен деген суроо коюп жатышат...
Блейк: Кыргызстан ушул күнгө чейин Орусия, АКШ, Кытай жана жана чөлкөмдөгү башка маанилүү өлкөлөр менен тең салмактуу достук мамилесин кармап келатат. Бул туура саясат болгон. Кандай болбосун мамлекет ошондой жолду тандашы керек деген ойдобуз.
Биз адам укуктары, сөз эркиндигин өнүктүрүүдө бардык өлкөлөргө бирдей мамиле жасайбыз.
АКШ, өзүңөр билгендей, Орусия менен кызматташтыкты «кайра жандантуу» багытында катуу иштеп жатат. Борбор Азиядагы биз үчүн өтө артыкчылыктуу багыттардын бири – бул жерде Орусия менен биргеликте иштешүү. Анткени бул чөлкөмдө жана Ооганстанда Орусия менен бир топ жалпы кызыкчылыгыбыз бар жана ушу тапта эки тараптуу кызматташтыктын деңгээлине абдан курсантпыз деп айта алам.
“Азаттык”: Ооганстан демекчи, ОДКБнын баш катчысы Николай Бордюжа орусиялык Росбалт агенттигине курган маегинде Ооганстандан эл аралык күчтөр толук чыгарылаары күмөндүү деп айтты. Ошондой эле Бордюжа эгер АКШ күчтөрү толук кетсе, ОДКБга мүчө өлкөлөр кирген аймакта кырдаал курчушу мүмкүн деген экен. Бул ОДКБ жана Орусия жетекчилиги чын эле кырдаал опурталдуу экенин сезип жатканын билгизеби же жөн-жай адамдар биле бербеген сыр жатабы?
Блейк: Кийинки аптада мамлекеттик катчы Хиллари Клинтон Германиянын Бонн шаарындагы 83 өлкө катыша турган чоң жыйынга барат. Ал жыйында дал ошол Ооганстандагы кырдаал талкууга алынат. Экономикалык маселелер да каралат.
2014-жылдан кийин эл аралык аскер күчү азайган күндө деле ошол жакта калгандарына үйрөтүү иштерин уланта беребиз. Андан кийин да Ооганстандагы жагдай боюнча Кыргызстан жана чөлкөмдөгү башка өлкөлөр менен кеңешүүнү токтотпойбуз, анткени Кыргызстандын бул боюнча көз карашы жана кеп-кеңеши биз үчүн абдан маанилүү.
Блейк: Биринчиден, Атамбаевге ыраазычылык билдиребиз, себеби ал келишим күчүндө калат, 2014-жылдын аягына дейре транзиттик борбор Кыргызстанда турат деп дагы бир ирет ырастады. Азыркы келишим аягына чыккан соң кийинки келишим тууралу жаңы президенттин командасы менен сөз кылууга биз даярбыз. Азыр божомолдоо татаал, бирок биз ар кандай диалогго макулбуз.
“Азаттык”: Адам укуктары жана эркиндиктери деген америкалык баалуулуктар бардык эле жерде текши иштебейт деген көз караш бар. Маселен, Борбор Азиядан адатта АКШнын Өзбекстандагы саясатын мисал келтиришет. Вашингтон илгери пландары жана кызыкчылыктары болгондо Ташкент менен сүйлөшүүгө барат, бирок адам укуктарын анда эске алышпайт деп калышат. Мындай дооматтар канчалык жүйөлүү деп ойлойсуз?
Блейк: Биз адам укуктары, сөз эркиндигин өнүктүрүүдө бардык өлкөлөргө бирдей мамиле жасайбыз. Бирок Кыргызстан демократияны өнүктүрүүдө абдан чоң жумушту аткарды. Бирок дагы аткарылчу жумуш толтура. Биз аны уланта беребиз деп маалымдайт элем.
“Азаттык”: Экс-президент Роза Отунбаеванын демократияга чоң салымы белгилүү. Анын бай тажрыйбасын, мисалы, АКШ администрациясы пайдаланабы?
Блейк: АКШ президенти Барак Обама жана мамкатчы Хиллари Клинтон Отунбаеваны абдан сыйлайт жана лидерлик сапатын жогору баалашат. Ал Кыргызстан оор абалда турганда мамлекетти башкарганын айтышат. Роза Отунбаева президенттик кызматтан кеткенден кийин деле Кыргызстандын өнүгүшүнө салым кошуп, демократияны чыңдоого жардам берээри бизге маалым. АКШ дагы Кыргызстандагы демократиялык институттарды өнүктүрүүгө жардам берет.
