Былтыр декабрда музга тайгаланып тура албай жаткан 2,5 жаштагы баласын ичке тепкен адамдын видеосу социалдык тармактарга тарап, коомчулуктун катуу сынына кабылган. Көптөр баланын укугу одоно бузулуп жатканын, баланы урган адамдын ким экенин аныктап, дароо жазалоону талап кылышкан.
Кийин ал киши баланын атасы экени, Мамлекеттик катоо кызматынын кызматкери болгону аныкталып, уулун аябаган ата ошол эле күнү кармалып, ага "Бейбаштык" беренеси боюнча кылмыш иши козголгон. Мекеменин этика боюнча комиссиясы Адиевдин маселесин карап, иштен бошоткон.
Жыл айланбай Адиев кызматтан туура эмес алынганын, Интернетке тараган видео монтаждалганын айтып сотко кайрылып жатат. Ал мамлекеттен 1 356 500 сом талап кылып, Мамлекеттик катоо кызматынын банктагы эсебин камакка алууну соттон суранууда. Буга байланыштуу ишти Бишкек шаардык соту 16-октябрда карамай болду. Буга чейин райондук сот Адиевдин арызын канааттандырган эмес.
Адиевдин өзү менен байланышуу мүмкүн болбоду, анын адвокаты маалымат берген жок. Ал эми Мамлекеттик каттоо кызматынын маалымат катчысы Мелис Эржигитов Адиев мыйзамдын негизинде иштен алынганын белгилеп жатат:
- Алар талап кылган сумманын 1 миллиону моралдык компенсация, 302 миң сому айлык акы, 54 миң сом ар кандай чыгымдар деп жатышат. Коомчулуктан, жарандык коомдон "буга окшогон кызматкерлердин иштегенге моралдык укугу жок, андайларды коом тарбиялашы керек" деп кайра-кайра сунуштар түшпөдүбү. Этика жөнүнө мыйзамда да көрсөтүлгөн, ошондуктан этика комиссиясы мыйзамдын алкагында карап, мыйзамдын негизинде бошотулган болчу.
Бюджетти бөксөрткөн чечимдер
Мамлекеттик кадр кызматында ишенимди актабай же башка мыйзамдарды бузгандардын реестри жыл сайын түзүлөт. Ага жылына 170тей адамдын аты-жөнү кирет. Ал эми мыйзам бузуп же этика ченемдерин сактабай иштен алынган мамлекеттин кызматкерлердин көбү Ички иштер органдарында эмгектендер.
Бул тууралуу "Азаттык" радиосуна Мамлекеттик кадр кызматынын борбордук жана аймактык өкүлчүлүгүнүн жетекчиси Мыктыбек Өмүрзаков билдирди.
- Бирок кызматкерлер эреже бузган учурда жетекчиси "арызыңды жаз" деп айтышат. Өз арызы менен кеткендер ал тизмеге кирбей калат. Биздин реестрге мыйзам бузганы үчүн кеткендер гана кирет.
Анткен менен "кызматтан мыйзамсыз алындым" деп сотко кайрылгандын басымдуу бөлүгү сотто утуп, далайы кызматына кайра кайтып келишүүдө. Ал тургай мамлекетти моралдык, материалдык акчага жыккан учурлар көп. Финансы министрлигинин маалыматына караганда, быйыл сегиз айда сот чечимдерин аткарууга мамлекеттик бюджеттен 160 млн. сом кеткен.
Укук коргоочу Динара Ошурахунова өкмөт саясий популизм менен, Эмгек кодексин, мыйзамдарды эске албай, коомчулуктун басымы менен кызматынан бошоткон учурлар көп болуп жатканын белгилейт.
- Албетте бийлик коомчулуктун үнүн угуш керек. Ушундай окуя болгондо мамлекеттик кызматкерлердин этикасы, жүргөн-турганы албетте эске алыныш керек. Мындай учурларда Эмгек кодексине таянып чара көрүш керек. Эгер этиканы бузса, аны жоопкерчиликке тартуунун да чаралары бар болсо керек. Алгач сөгүш жарыялап, кызматынан төмөндөтүп, айлыгын кыскартат. Бизде болсо "коомчулук нааразы" деп эле иштен алып коюп жатышат.
Жеке менчик юридикалык компаниянын өкүлдөрү Эмгек кодексине байланыштуу "кызматтан мыйзамсыз алындым" деп арыздангандар ай сайын болорун белгилеп жатышат. Буга байланыштуу соттон утуп чыккандарды чекесинен саноого болот.
Улам узарган тизме
25-июлда Бишкектин Биринчи Май райондук соту Раим Матраимовго Мамлекеттик бажы кызматынын төрагасынын орун басарынын кызматына кайра кайтууга уруксат берген чечим чыгарган. Сот органы Матраимов “Мамлекеттик жарандык кызмат жана муниципалдык кызмат жөнүндө” мыйзамды бузганы тууралуу далил табылбаганын, аны жазалоого негиз болуучу кызматтык иликтөө жүрбөгөнүн жана тартип комиссиясынын бүтүмү болбогонун айткан. Өкмөт райондук сот чыгарган чечимге нааразы болуп, шаардык сотко арыз менен кайрылган.
"Коомдук телерадиокорпорациянын журналистин сөгүп, акарат кылды" деген Бишкек мэриясына караштуу Жер пайдалануу жана курулуш башкармалыгынын жетектөөчү адиси Рустам Бейшеналиев тартылган видео Интернетке жарыяланып, коомдун талкуусунан кийин иштен алынган. Кийин сөктү делген мамлекеттик кызматкердин жакындары маалымат бир тараптуу каралганын айтып президенттик аппаратка даттанган.
Ушул эле жылы жоолук салынганы үчүн иштен алынганын айткан мэриянын дагы бир кызматкери Сейил Маданбекова соттон утуп, кызматына кайра баруу укугун алган.
Быйыл мартта КТРКнын мурдагы алып баруучусу Чынара Капарова каналдын башкы директору Илим Карыпбековду Жогорку соттон утуп алган. Сот токтомуна ылайык, КТРК Капаровага иштен алынгандан кийинки 55 миң сом айлыгын жана 5 миң сом өлчөмүндө моралдык чыгымын төлөп берүүгө милдеттендирилген.
2017-жылы Бишкектин Биринчи май райондук соту жумуштан четтетилген МАИ кызматкери Азамат Осмоновго 500 миң сомдон ашык компенсация төлөп берүүгө милдеттендирген. Осмонов 2012-жылы ошол кездеги баш прокурор Аида Салянованын айнеги караңгылатылган машинасын токтоткону үчүн кызматтык ыйгарым укуктарынан аша чабуу" беренеси боюнча иш козголуп, жумуштан айдалган болчу.
14-августта Социалдык тармактарда "мас абалында балдардын бассейнинде сууга түштү” деп сөз болгон Улуттук коопсуздук боюнча мамлекеттик комитеттин (УКМК) кызматкери Ильяз Амангазиев коомдук талкуусунан кийин иштен алынып, ал укугун мыйзамдын негизинде коргой турганын билдирүүдө.
2013-жылы Мамлекеттик каттоо кызматынын иштен бошотулган 40 кызматкери соттун чечими менен кайрадан иш ордуна кайтып келген. Туура эмес иштерге аралашкан деп айыпталып, кызматтан алынган бул адамдардын баары соттон уткандан кийин аларга 1 млн. 340 миң сом компенсация төлөнүп берилген.
Укук коргоочу жана юрист Нурбек Токтакуновдун баамында кызматкерлердин сотто утуп жатышы өкмөттүн аброюн көтөрбөйт.
- Бийлик көпкөн үчүн коомго таянып эле кызматкерлерди кетирип жатат. Мыйзамды карап, аны сактоону бийлик үйрөнүш керек. Анын кыйынчылыгы деле жок, юристтерди угуш керек. Азыр юристтер да мыйзамды жетекчилерден жогору коюш керек. Кээде алар мыйзамды жетекчинин каалоосуна ылайыкташтырып жатышпайбы.
Өкмөттүн шашма жана популисттик чечими соңку Эмгек жана социалдык өнүгүү министринин орун басары Зууркан Каденова байланыштуу да айтылып жатат.
Эксперттердин айтымында, мамлекеттик кызматкердин этикасы – ал тармакка келип жаткан адам үчүн өтө олуттуу маселе. Мамлекеттик кызматка бараткан жана иштеген киши соттошордон мурда өзүнө мыйзамдык чектөөлөрдү кабыл алууга даяр болуш керек. Ал чектөөлөр мыйзамда, мамлекеттик кызматкердин этикалык кодексинде белгиленген. Мисалы, мамлекеттик чиновник өзүн бардык жерде кынтыксыз алып жүрүүгө милдеттүү. Улуубу, кичүүбү - бардыгы менен сылык сүйлөшүүгө милдеттүү. Башка бирөөлөр жөнүндө такталбаган маалыматтарды айтууга тыюу салынган. Кызмат учурунда, коомдук жайларда кандай кийинип жүрөт, кантип сүйлөйт - мунун баары жазылган.
Кадр кызматынын 2018-жылдын 1-январына карата эсебине ылайык, Кыргызстанда 17 847 мамлекеттик кызмат орду бар. Иштеп жаткандар 16 539 киши. Анын 42 пайызын аялдар түзөт.
