Театрдын жетекчисин алмаштыруу олуттуу өзгөрүүлөргө жол ачабы? Жетекчиликти которуунун башкы себеби эмнеде?
Чыңгыз Айтматов атындагы орус улуттук драма театрынын мурдагы көркөм жетекчиси Нурлан Асанбеков өзүнүн жумуштан кеткен себебин минтип түшүндүрдү:
- Жакында коюлган спектаклге эл келген жок. Биринчи спектаклге болгону 60 билет сатылды. Бет ачары өтө турган спектаклдин жыйырма эле билети өтүптүр. Бул кимдин кемчилиги? Меникиби? Болбосо коюучунун же театр директорунун жумушубу? Албетте, буга директор жооп бериши керек. Эмнеге театрга каршы реклама жүрүп жатат? Өкмөт спектаклге акча бөлүп берди. Мисалы, сиз балаңызга "азык-түлүк ал" деп акча берсеңиз, ал чириген бирдемени көтөрүп келсе эмне дейсиз? Өкмөт деле театр жетекчилигин текшерип, күнөөлүүнү жумушунан алат да. Мен кимдир бирөөнү жамандайын деген ойдон алысмын. Бирок биз беш жыл отурсак да эч кандай натыйжа болбоду. Өзгөрүү жок. Бул маселени мен да түшүнбөй калдым.
Ал арада Кыргыз академиялык улуттук драма театрына Асылбек Өзүбеков, Бакен Кыдыкеева атындагы жаштар театрына "Учур" театрынын артисти Жолдошбек Жанжигитов жетекчи болуп дайындалды.
Назым Меңдибаиров Кыргыз улуттук драма театрын бир гана жыл жетектеди. Учурда ал Кыргыз драма театрынын көркөм жетекчисинин ордуна которулду. Анын айтымында, кыргыз театрларынын жана алардын жетекчилеринин иштөө жол-жобосу эскирди:
- Менин оюмча, өкмөт тарабынан чечкиндүү бир кадамдар жетпей жатат. Мисалы, кайсы бир театрды бирөөгө беш жылга ишенип берип, кийин жумушунун жыйынтыгын сурап алса жакшы болот эле. Ошол эле учурда театрлар тууралуу мыйзамдар чийки. Мисалы, кино, китепкана, маданият тууралуу мыйзамдар бар. Бирок театр искусствосу тууралуу мыйзам жок. Биз артисттердин күнүмдүк иш планын текшерүүдө, айлыктарын белгилөөдө СССРдин убагындагы нормаларга таянабыз.
Меңдибаиров ушундай себептерден улам театр директорлору мыйзамдык жана укуктук жактан корголбосун, ички чарбалык жана башка маселелерди өз алдынча чече албасын ортого салды.
"Маданият жылынын" маанилүү окуялары
"Маданият жылынын" маанилүү окуялары
Эл артисти, актер жана театр режиссеру Акылбек Абдыкалыков кыргыз театрларына жетекчи токтобой жатканын адистердин жетишсиздигинен көрүп, анын айынан ички финансылык иштер иретсиз жүрүп жатат деген ойдо:
- Көбү иштей албай, кээ бирөө өз арызы менен кетип жатат. Мен бул тууралуу Искусство институтунда "актерлор менен кошо театр жетекчилерин даярдайлы" деп айттым эле. Бир-эки баланы ошол багытта атайын окутса болот да. Мисалы, Москвада театр жетекчилерин атайын окутат. Кыргызстанда андай жок. Биздин балдар Москвага барып окуй албайт. Жетекчи мыйзамды жана каржылык маселелерди билбесе болбойт. Анткени азыр заман башка. Иш билги кадрлардын аздыгынан театр жетекчилери улам-улам алмашып жатат деп ойлойм.
Абдыкалыков театр жетекчилеринин бат-бат алмашып жатканы кандайдыр олуттуу өзгөрүүлөргө жол ачпай, ириде адистерди жана мекемени кармап туруу аракети экенин белгиледи.
Буга чейин өкмөт театр жетекчилери конкурстук негизде тандалып алынаарын жарыялап келген. Маданият, маалымат жана туризм министринин кеңешчиси Тургунбай Алдакулов бул суроо боюнча мындай деди:
- Конкурстук жобого сунуштар болуп, азыр талкууланып жатат. Документ толук кабыл алынгандан кийин театр жетекчилерин конкурстук негизде кабыл алууга өтөбүз. Бирок убакыт күтпөйт тура. Азыр дайындалган жетекчилер бир жылдык мөөнөткө келишимдик негизде кабыл алынды. Эгер келишимде көрсөтүлгөн талаптарды аткарбаса, бул маселе кайра каралат. Конкурс жарыялангандан кийин азыр иштеп жаткан кызматкерлер кайрадан сынакка катышып, өз сунушу менен электен өтөт.
Алдакулов ушул тапта театр жетекчилеринин аткара турган милдети жана ишмерлик жол-жобосу иштелип жатканын билдирди.
Театр ишмерлер бирикмесинин төрагасы Жаныш Кулмамбетов театр жетекчилеринин алмашып жатканын кадимки көрүнүш катары баалап, буларга токтолду:
- Илгери бизде атайын адистер театр башкаруу боюнча окуп келчү. Бирок ошол адистердин баары кыргыздын шартында иштей алабы деген маселе турат. "Башка өлкөдөн бүтүп келсе эле кыргыздын шартына көнүп кетет" деген сөз болбошу керек. Ар бир республиканын өз деңгээли, улуттук өзгөчөлүгү бар. Москванын түшүнүгүндөгү көрүнүш бизге дайыма эле туура келе бербейт. Бизге өз элибиздин улуттук өзгөчөлүгүн, маданиятын, театрын билген жетекчилер керек. Алар биздин өзүбүздүн ичибизден чыгышы зарыл. Мисалы, маркум Марат Козукеевдин акыркы спектаклинде кыргыз театрына гана тиешелүү салттуу жол уланып жатпайбы. Театрды жетектей турган адистер да өзүбүздөн чыкканы оң.
Кыргыз улуттук академиялык драма театрына жаңы директор болуп бекиген Асылбек Өзүбеков "Азаттыкка" өзүнүн биринчи жумуш күнүн имараттын тамчы өтүп жаткан чатырын көрүүдөн баштаганын, алдыда театрдын чарбалык иштерин жакшыртууну максат кылганын айтып берди.
Учурда Кыргызстанда 18 мамлекеттик, ондон ашык жеке менчик театр бар. Бирок алардын жарымы гана иштеп жатат.
"Азаттыктын" архиви: Театр актерлорунун өп-чап турмушу
