Кыргыз өкмөтү «мамлекетти санариптештиребиз» дегени менен бийлик башындагылардын өздөрүнүн Интернеттеги аккаунттары кибер чабуулдардан корголгон эмес. Кыргызстандагы «Медиа өнүктүрүү борборунун» изилдөөсү ушундай жыйынтыктарды берди.
Кыргыз саясатчыларынын Интернеттеги аккаунттарынын коопсуздугу жөнүндө «Азаттык» радиосу 2018-жылдын августунда иликтөө жүргүзгөн. Андан бери өкмөт башчы Мухаммедкалый Абылгазиевдин «Инстаграмдагы» баракчасы верификациядан өтүп, расмий макамда иштей баштады, башкалардын аккаунттарында өзгөрүү жок.
Баракчаларга байкоо
Кыргыз аткаминерлери дүйнөлүк тенденциядан артта калбай, «Фейсбук», «Инстаграм», «Твиттер» баракчаларын ачып, иштетип келатышат. «Одноклассники», «ВКонтакте» өңдүү желелерди көп колдоно беришпейт. «Медиа өнүктүрүү борборунун» изилдөөсүнө караганда, кыргызстандык аткаминерлер баракчаларын расмий каттоодон өткөрүү жаатында чет элдик саясатчылардан ат чабым артта.
Адегенде эле президент Сооронбай Жээнбековдун аккаунттарына баш багалы.
Издөө функциясына мамлекет башчынын аты-жөнүн жазсаңыз, бир канча профил чыгат. Алардын кайсынысы чындап президентке таандык экенин билиш кыйын. Анткени атайын макам алынган эмес. Адатта расмий баракчалар верификациядан өтүп, көк түстөгү тырмакча менен белгилениши керек.
«Медиа өнүктүрүү борборунун» изилдөөсүнө жана журналисттик талдообуздун жыйынтыгына ылайык, мамлекет башчынын аккаунттарына төмөнкүчө тыянак чыгардык.
Социалдык тармакты пайдаланып жүргөндөр дароо эле «Жээнбековдун аккаунтун адистер гана иштетип, өзү дээрлик карабайт» деген ойго келет. Анткени ал расмий жолугушуулардагы, жыйындардагы сүрөттөр жана маалыматтар менен толтурулган. Карапайым элге жакын фото жана видеолор чанда эле кездешет. Окурмандар менен баарлашуу жок.
«Инстаграмдагы» @sooronbai_zheenbekov_official деген баракчанын аталышы гана расмий болбосо, верификациядан өткөн эмес. Чындап өлкө башчынын профили экени суроо жараткан аккаунтка 2019-жылдын июль айындагы эсеп менен алганда, 227 миң адам жазылган. Ал эми өзү болсо басма сөз катчысы Толгонай Стамалиеваныкы жана мурдагы президент Алмазбек Атамбаевдики деген аккаунттарды гана окуйт.
Жээнбековдун «Фейсбуктагы» баракчасына 28 миңге жакын адам катталган. Бирок анын да верификациясы жок. Коопсуздук чаралары корголгон эмес.
Дүйнө лидерлери «Твиттерде» билдирүү жасап, кай бир окуяларга пикирин ушул платформада жайылтып келаткан заманда Кыргызстандын мамлекет башчысы «Твиттерден» баракча ачууну ойлоно да элек окшойт.
Бул маселеге байланыштуу президенттин басма сөз катчысына кайрылганыбызда, «мамлекет башчынын социалдык тармактагы барактарын басма сөз кызматы жүргүзөт, верификациядан өткөрүүгө аракет кылып жатабыз» деген жооп алдык. Бир жыл мурунку жооп деле ушундай болчу.
Президенттик аппаратта иштеген, атын атагысы келбеген адис «Азаттык» радиосуна билдиргендей, бир жолу Жээнбековдун «Инстаграмдагы» баракчасына кибер чабуул уюштурулуп, адистер анын алдын алууга жетишип калган.
Президенттин баскан-турганы тартылган видеолорду, фотолорду жеке сүрөтчүсү Султан Досалиев Интернетке өзүнүн профилине чыгарып турат. Журналисттик этикадан улам маалымат каражаттары ал сүрөттөрдү жарыялаш үчүн Жээнбековдун басма сөз кызматына кайрылып, уруксат сурап коюшу зарыл. Анткени президенттин жеке сүрөтчүсүнүн аккаунту да верификациядан өткөн эмес. Бирок журналисттер «Досалиевдин өзүнүн баракчасы» деген ишенимге таянып, басма сөз кызматына кайрылып отурушпайт, колго илинген сүрөттү колдоно беришет.
«Азаттык» 2018-жылы августта бийлик башындагылардын аккаунттарынын коопсуздугу жөнүндө макала жарыялагандан соң премьер-министр Мухаммедкалый Абылгазиевдин «Инстаграмдагы» аккаунтуна, «Фейсбуктагы» «Кыргыз өкмөтү» деген баракчага расмий макам алынган. Буга «Азаттык» себепчи болгон деп айта албайбыз, бирок ал верификация ошол макала жарыялангандан кийинки учурга дал келет.
Баракчалардын өзүнө келсек, андагы фото жана видеолордун басымдуу бөлүгү расмий жолугушууларга, жыйындарга, иш сапарларына байланышкан. Ошондуктан мындай мазмун окурманды зериктирбесе, кызыктырары күмөн. Эл менен суроо-жооп өңдүү байланыш байкалбайт.
Өкмөт башчынын «Инстаграмдагы» @.abylgaziev_official деген аккаунтуна 2019-жылдын июль айындагы эсеп менен алганда, 31 миңден ашуун адам жазылган. «Фейсбукта» премьердин ишмердигин чагылдырган «Кыргыз өкмөтү» деген баракчага көз салып отургандар 12 миңге чамалайт. Өкмөт башчынын «Инстаграмда» эки гана аккаунтка жазылган. Бири президент Сооронбай Жээнбековдун ишмердигин чагылдырган, экинчиси белгисиз «kzt» деген жабык баракча.
Абылгазиев башка өлкөлөрдөгү саясатчылардын, премьер-министрлердин аккаунттарына катталган эмес. Сыягы, премьер-министрди чет элдик кызматташтарынын иши кызыктырбайт. Ошондуктанбы, айтор, баракчасы Канаданын, Армениянын премьер-министрлериникиндей жандуу да, кызыктуу да эмес, супсак расмий маалыматтар толтура.
Жогорку Кеңештин төрагасы Дастанбек Жумабеков социалдык тармактарда дээрлик көрүнбөйт. «Фейсбукта» «Дастанбек Жумабеков» деген баракча бар. Бирок верификациясы жок болгондуктан, ал спикерге таандыкпы же башка бирөө ачып койгонбу, айтыш кыйын. Парламенттин жыйындарынан тартылган видеолор жүктөлүп турат. Андай видеолордун акыркысы 2019-жылдын 19-январында жарыяланган. Баракчага 1200дөн көбүрөөк киши жазылган.
Парламенттин ишин «Фейсбукта» жана «Инстаграмда» чагылдырган «Жогорку Кеңеш» деген баракчалардын да верификациясы жок.
Президенттик аппараттын да, өкмөттүн да, парламенттин да басма сөз катчыларынын аккаунттары верификациядан өткөн эмес. Алыска барбайлы, Кыргызстандын бийлигинин басма сөз катчылары бул жагынан коңшу Өзбекстандын бийлигинин басма сөз катчыларынан артта калган.
Бишкек мэриясынын баракчалары калк менен баарлашуу, маалымат таратуу жагынан кыйла жандуу. Бирок алардын да верификациясы жок.
«Желедеги» депутаттар
Парламенттеги фракция лидерлеринин деле социалдык тармактарда баракчалары бар. Көбү өзүнүн саясий ишмердигин, жасаган жумуштарын жарыялайт. Билдирүүлөрдү жасашат. Бирок верификация жок болгондуктан чын эле алардын реалдуу аккаунттарыбы же башкабы, айта албайбыз.
Интернет желеде эл менен пикир алмашып, жарандардын суроолоруна жооп бергендери саналуу эле. Алардын катарын парламенттен Айнуру Алтыбаева, Аида Касымалиева, Дастан Бекешов, Жанарбек Акаев, Алмамбет Шыкмаматов, Аида Исмаилова, Исхак Пирматов, Элвира Сурабалдиева, Жылдыз Мусабекова, Исхак Масалиев, Бишкек шаардык кеңешинин төрагасы Жаныбек Абиров өңдүү депутаттар толуктайт. Булардын арасынан Элвира Сурабалдиеванын гана «Фейсбуктагы» аккаунту расмий каттоодон өткөн. Депутат Бакыт Төрөбаев "Инстаграмдагы" баракчасына верификация алган.
Бул депутаттардын бир канчасына кайрылып, «верификация алууга аракет кылып жатабыз» деген окшош жоопторду алдык.
Мурдагы президенттерден Роза Отунбаеванын "Твиттердеги" аккаунту верификациядан өткөн, бирок 2013-жылдын 31-августунан бери эч нерсе жазыла элек.
Алмазбек Атамбаевдинаккаунттарын издедик, бирок верификациядан өткөн профилдерин таба албадык. Экс-премьер-министрлерден Өмүрбек Бабановдун «Фейсбуктагы», Темир Сариевдин «Твиттердеги» барактарында расмий макам бар.
Кыргыз дипломаттарынан Британиядагы элчи Эдил Байсалов «Твиттердеги» аккаунтун верификациядан өткөргөн. АКШдагы мурдагы элчи Кадыр Токтогулов бардык платформадагы баракчаларына расмий макам алган.
Тышкы иштер министрлиги «Фейсбуктагы» баракчасы верификациядан өткөргөн. Башка министрликтердин жана министрлердин баракчаларынан андай белгини көрбөдүк. Саясий партиялар да баракчаларды ачып, ишмердигин Интернетте жайылтып, үгүт иштерин да жүргүзүп жатканы менен эч кимисинде верификация жок.
Чет элдик лидерлердин үлгүсү
Верификация эмне үчүн маанилүү? Бул суроого жооп берүү үчүн башка мамлекеттердеги саясатчылардын социалдык тармактагы аккаунттарына сереп салалы.
Көпчүлүк өлкөлөрдүн лидерлери социалдык түйүндөрдү эл менен баарлашуу, жасаган иши тууралуу отчет берүү, өз саясатын жайылтуу үчүн колдонуп жүрүшөт.
Мисалы, АКШнын президенти Дональд Трамп «Твиттердеги» баракчасына күн сайын бир канча билдирүү жазат. Аны журналисттер маалымат катары илип алган учурлары же эл аралык деңгээлдеги талкууларга себеп болгондору арбын.
Канаданын премьер-министри Жастин Трюдо, Украинанын президенти Владимир Зеленский болсо жасаган ишин «Инстаграмда», «Фейсбукта» фото жана видео түрүндө чыгарып, отчет беришет. Расмий сүрөт, видеолордон тышкары, көбүрөөк эл менен аралашып жүргөн учурларын жайылтышат.
Армениянын өкмөт башчысы Никол Пашинян «Фейсбуктан» түз байланышка чыгып, элдин арыз-муңун угуп турат. Жапониянын премьер-министри Синдзо Абэ да «Инстаграмда» активдүү. Баарынын баракчалары верификациядан өткөрүлүп, коопсуздугу корголгон. Алардын аккаунттарына баш баккан кишилер баракчанын ээлери чын эле ошол саясатчылар өздөрү экенин сезишет.
Түркиянын президенти Режеп Тайып Эрдогандын саясаты да социалдык тармактарда кеңири жайылтылып келатат.
Орусиянын, Индиянын өкмөт башчылары, Ирандын президенти, тышкы иштер министри жана башкалар социалдык тармактарда расмий каттоодон өткөн баракчаларды колдонушат. «Өзүнүн аккаунтубу же жасалмабы?» деп шек санабайсыз.
Өзбекстандын мамлекет башчысы Шавкат Мирзиёевдин "Инстаграмда" верификациядан өткөн эки аккаунту бар. Бири мекендештери үчүн өзбекче, экинчиси чет элдиктер үчүн англисче маалыматтарды, сүрөт, видеолорду жарыялап турат.
Казакстандын президенти Касым-Жомарт Токаевдин "Твиттердеги" баракчасына верификация алынган.
Социалдык түйүндөргө карата кенебестик мамиле тажик жана түркмөн бийлик өкүлдөрүндө кездешет. Алардын расмий макам ыйгарылган баракчаларын издеп таба албадык.
Адистердин кеңеши
Кайра кыргыз саясатчыларынын аккаунттарына кайталы. Алардын социалдык желедеги баракчаларын изилдеп чыккан «Медиа өнүктүрүү борборунун» өкүлү Нуржан Мусаева өзү байкаган жагдайларды ортого салды:
«Биздин саясатчылар социалдык тармакта шайлоолордун алдында же кай бир саясий өнөктүк учурунда «жанданышат». Бирок баракчаларында верификация жок болгондуктан ишеним жаратпайт. Эгер саясатчылар социалдык тармакта кандайдыр билдирүү жасаса, журналисттер аны тастыкташ үчүн кайра сөзсүз аларга телефон чалууга туура келет. Ансыз болбойт. Эгер верификация алса, Интернеттеги билдирүүлөр расмий деп саналат да, элге таратуу да ыкчам болот. Болбосо ал фейк билдирүү катары кабыл алынышы мүмкүн. Кыргыз саясатчылары чет элдеги кызматташтары Интернетти кандай колдонуп жатканын бир сыйра карап, изилдеп чыгышса, үйрөнүшсө жакшы болмок».
Адистер маалымат күрөшү кызыган азыркы заманда саясатчыларга социалдык медиа компаниялардан расмий макам алып иш кылууга кеңеш беришет. Ал үчүн ашыкча күч коротуунун кереги жок, болгону социалдык түйүндөгү тийиштүү суроо-талап, эрежелерди аткарып, верификация алууга өтүнүч жөнөтүлүшү зарыл.
Украинанын өз алдынча медиа кеңешинин мүчөсү, эксперт Олександр Бурмагин кыргыз саясатчыларынын социалдык тармактарды колдонууга карата мамилесине таң калганын жашырган жок:
«Бул өтө маанилүү маселе. Кызмат адамынын аккаунту жөнөкөй жарандардын аккаунттарынан айырмаланып турууга тийиш. Бул алардын жоопкерчилигин арттырат, кибер чабуулдардан сактайт. Ишмердиги жана чечимдери жөнүндө маалымат каражаттарына жарыяланган макала-баяндарды күтүп отурбай, дароо социалдык желеде таратат. Башкалар алардын атынан фейк аккаунттарды ачып алган кезде да ар кандай чагымчыл маалыматтардын жайылышынын да алдын алат».
Кыргызстандагы социалдык тармакта «гүлчөтай», азыркы тил менен айтканда «фейк» өнөкөтү да кеңири жайылган. Саясатчылардын өзү жана анын кол алдында иштегендер башка ат менен желеге катталып, жагдайга көз салып, пикир билдирип отурганы жөнүндө кеп-сөздөр бар.
Борбордук шайлоо комиссиясынын мүчөсү Гүлнара Журабаева 2020-жылы Кыргызстанда парламенттик шайлоо өтөрүн эске алып, талапкерлер жана партиялар социалдык тармактагы баракчаларынын коопсуздук эрежелерине көңүл буруп коюшу керек экенин белгиледи:
«Мен үчүн өтө таң калыштуу бир нерсе бар. Кыргыз өкмөтү соңку 3-4 жылдан бери «санариптештирүүгө өтөбүз» деп төш кагыл келатат. «Ачык өкмөт», «Ачык парламент» сыяктуу демилгелерге кошулуп жатабыз. Бирок өздөрүнүн жеке аккаунттарынын коопсуздугун коргой албай туруп, андай чоң кадамдарга баруу бир жагынан күлкүлүү, бир жагынан өкүнүчтүү».
Баянды бул жерден угуңуз:
«Светлана Марголис» аттуу консалтинг агенттигинин 2019-жылдын июнундагы маалыматына караганда, кыргызстандыктар арасында «Инстаграмды» колдонгондор көп жана алардын дээрлик баары жаштар. Андан кийин «Одноклассники», анын артында «Фейсбук» турат.
