"Арай көз чарай" талкуусунун катышуучулары: Курбанова Назира - дин иштери боюнча мамлекеттик комиссиянын байкоочулар кеңешинин төрага орун басары, илимдин доктору, Жанар Аскар кызы - квалификациялуу юридика борборунун жетекчиси, Максат Мамбеталиев - муфтийдин өкүлү.
“Азаттык”: Кыргызстанда суний ислам менен, православ христиан салттуу дин катары калыптанып келатат. Ал эми эгемендик келгени алардын катарын көптөгөн конфессиялар толуктап, бүгүн Кыргызстанда 30дан ашык диний конфессия, болжол менен онго жакын экстремисттик маанайдагы диний уюм бар деп саналып жүрөт.
Жакында Диний изилдөөлөр борбору Кыргызстан боюнча 2 миңден ашык диний уюм каттоодон өтүп, иштеп жатканын, бирок алдын алуучу чаралар көрүлбөсө, диндер ортосундагы мамиле курчуп кетиши мүмкүн экенин жарыялады. Кыргызстанда диндер ортосундагы мамиле жолго коюлганбы, ушундай кооптонууга кандай негиздер бар?
Назира Курбанова: Биринчиден, азыркы күндө Кыргызстанда көп конфессиялык абал жаралып калды. Себеби 1991-жылы мыйзам кабыл алынды, ошол мезгилде Аскар Акаев баш болуп академик-президент демократиялык өлкө деп либералдуу мыйзам кабыл алынып калды. Анын кемчилиги жок, ал жакшы мыйзам. Бирок либералдуу мыйзамды кабыл алыш үчүн Батыш өлкөлөрдөй болуп 100-200 жыл демократия мезгилинде жашаш керек.
Биз 70 жыл атеисттик мамлекетте жашап жүрүп, бир күндө эле либералдуу мыйзамды кабыл алгандан кийин чет өлкөдөн абдан көп диний агымдар, биз билбеген махариш, вайшие, фалунгун, биз эч качан укпаган, чет өлкөдө тыюу салынган диний агымдар келип калды. Ошонун айынан мамлекет биздин өзүбүздүн тарыхый, маданий, саясий өзгөчөлүктөрдү эске албагандан кийин азыркы күндө абдан көп конфессиялар пайда болду.
Эгерде биз ислам менен православ конфессиясын ала турган болсок, булар 100-50 жылдан бери ынтымакта жашап келишет. Бул эки чоң салттуу конфессиянын арасында түшүнбөстүктөр болгон жок. Бүгүнкү күндөгү жаңжалды жаңы агымдар, өзгөчө протестанттык багыттагылар түзүп жатат.
“Азаттык”: Динди тутууга ар бир жарандын укугу бар, бул - конституциялык укук. Албетте муну жөнгө салып, ынтымакташтырыштын зарылчылыгы бар го, бул мамлекеттин милдети болсо керек. Диндер аралык сабырдуу мамилени сакташ үчүн кандай иштер жасалып жатат? Мамлекет кайсы иштерди жасап жатат, же жасай албай жатат?
Максат Мамбеталиев: Муфтий Чубак ажы Жалиловдун бул туурасында позициясы Нариза эженикине төп келет. Чындыгында биз эгемендик алганда бир нерсени эске албай калыптырбыз. Бизде суний ислам жана христиандык православ агымы салттуу түрдө калыптанган болчу. Ал эми тарыхка келип карай турган болсок, Америкага көп улуттуу, көп динди туткандар келген, дин эркиндиги деген маселе аларга дал келген. Бирок биздин азыркы позициябызда эки гана салттуу динди калыптап, өзгөчөлөп койсок болот беле деген суроо.
Экинчи тарабынан азыркы учурда акыбалды кандай ынтымакташтырыш керек? Ислам дининин ичинде эле бир нече секта бар. Кыргызстанда эң таралганы Ахмадия Хадиания агымы, экинчиси Шия Исмаилия агымы. Бул эки сектага каршы бир гана чара көрө алат экенбиз - муфтияттын деңгээлине бул таалим тарбия, агартуу иштерин жүргүзүү, эл арасында салттуу динди таратуу.
Христиандар, православдар менен болгон маекте да алардын арасындагы салттуу эмес агымдарга каршы өз ара чараларын көрөт экен. Биз да аларга окшоп, алар бизге окшоп биз булар менен "күрөш" жүргүзүп жатабыз.
“Азаттык”: Каалаган динди тутууга ар кимдин укугу бар. Ошентсе да ислам динин туткандар көбүнчө нааразы, башка динге өтүп кетип жатышат деп. Жанар айым, негизи диндерди калыптап, ырааттуу саясат жүргүзүш үчүн мамлекет тарабынан кандай аракеттер керек?
Жанар Аскар кызы: Биз светтик мамлекет болуп эсептелгенибизге байланыштуу мыйзамга таянып сүйлөшүбүз керек. Ушуга окшогон тегерек столдордо элге туура эмес маалымат берилгенге байланыштуу карапайым эл көп нерсени туура эмес түшүнүп алат.
Салттуу, калыптанган дин деп православ христиан дини деп туура эмес жеткирилет. Себеби протестанттын баптист, пятидесятник, лютерандары Советтер Союзу мезгилинде деле бар эле, 100 жылдан ашып, Кыргызстанда дагы жашап келе жатышат. Ошондуктан эң алгачкы биздин мыйзамыбыз Конституция болгондон кийин ошонун негизинде маалыматты туура жеткиришибиз керек.
Азыркы диний уюмдардын арасында ислам динин кармаган эл менен башка динге өтүп кеткендердин ортосунда чагылышып кеткен окуялар, жакында Нарында, Токтогулда болгон окуялардын болуп жатканы диний уюмдун жетекчилеринин билими жоктугунан болуп чыкты деп ойлойм.
“Азаттык”: Кыргызстанда суний ислам менен, православ христиан салттуу дин катары калыптанып келатат. Ал эми эгемендик келгени алардын катарын көптөгөн конфессиялар толуктап, бүгүн Кыргызстанда 30дан ашык диний конфессия, болжол менен онго жакын экстремисттик маанайдагы диний уюм бар деп саналып жүрөт.
Жакында Диний изилдөөлөр борбору Кыргызстан боюнча 2 миңден ашык диний уюм каттоодон өтүп, иштеп жатканын, бирок алдын алуучу чаралар көрүлбөсө, диндер ортосундагы мамиле курчуп кетиши мүмкүн экенин жарыялады. Кыргызстанда диндер ортосундагы мамиле жолго коюлганбы, ушундай кооптонууга кандай негиздер бар?
Назира Курбанова: Биринчиден, азыркы күндө Кыргызстанда көп конфессиялык абал жаралып калды. Себеби 1991-жылы мыйзам кабыл алынды, ошол мезгилде Аскар Акаев баш болуп академик-президент демократиялык өлкө деп либералдуу мыйзам кабыл алынып калды. Анын кемчилиги жок, ал жакшы мыйзам. Бирок либералдуу мыйзамды кабыл алыш үчүн Батыш өлкөлөрдөй болуп 100-200 жыл демократия мезгилинде жашаш керек.
Биз 70 жыл атеисттик мамлекетте жашап жүрүп, бир күндө эле либералдуу мыйзамды кабыл алгандан кийин чет өлкөдөн абдан көп диний агымдар, биз билбеген махариш, вайшие, фалунгун, биз эч качан укпаган, чет өлкөдө тыюу салынган диний агымдар келип калды. Ошонун айынан мамлекет биздин өзүбүздүн тарыхый, маданий, саясий өзгөчөлүктөрдү эске албагандан кийин азыркы күндө абдан көп конфессиялар пайда болду.
Эгерде биз ислам менен православ конфессиясын ала турган болсок, булар 100-50 жылдан бери ынтымакта жашап келишет. Бул эки чоң салттуу конфессиянын арасында түшүнбөстүктөр болгон жок. Бүгүнкү күндөгү жаңжалды жаңы агымдар, өзгөчө протестанттык багыттагылар түзүп жатат.
Талкууну толугу менен бул жерден угуңуз:
“Азаттык”: Динди тутууга ар бир жарандын укугу бар, бул - конституциялык укук. Албетте муну жөнгө салып, ынтымакташтырыштын зарылчылыгы бар го, бул мамлекеттин милдети болсо керек. Диндер аралык сабырдуу мамилени сакташ үчүн кандай иштер жасалып жатат? Мамлекет кайсы иштерди жасап жатат, же жасай албай жатат?
Максат Мамбеталиев: Муфтий Чубак ажы Жалиловдун бул туурасында позициясы Нариза эженикине төп келет. Чындыгында биз эгемендик алганда бир нерсени эске албай калыптырбыз. Бизде суний ислам жана христиандык православ агымы салттуу түрдө калыптанган болчу. Ал эми тарыхка келип карай турган болсок, Америкага көп улуттуу, көп динди туткандар келген, дин эркиндиги деген маселе аларга дал келген. Бирок биздин азыркы позициябызда эки гана салттуу динди калыптап, өзгөчөлөп койсок болот беле деген суроо.
Экинчи тарабынан азыркы учурда акыбалды кандай ынтымакташтырыш керек? Ислам дининин ичинде эле бир нече секта бар. Кыргызстанда эң таралганы Ахмадия Хадиания агымы, экинчиси Шия Исмаилия агымы. Бул эки сектага каршы бир гана чара көрө алат экенбиз - муфтияттын деңгээлине бул таалим тарбия, агартуу иштерин жүргүзүү, эл арасында салттуу динди таратуу.
Христиандар, православдар менен болгон маекте да алардын арасындагы салттуу эмес агымдарга каршы өз ара чараларын көрөт экен. Биз да аларга окшоп, алар бизге окшоп биз булар менен "күрөш" жүргүзүп жатабыз.
“Азаттык”: Каалаган динди тутууга ар кимдин укугу бар. Ошентсе да ислам динин туткандар көбүнчө нааразы, башка динге өтүп кетип жатышат деп. Жанар айым, негизи диндерди калыптап, ырааттуу саясат жүргүзүш үчүн мамлекет тарабынан кандай аракеттер керек?
Жанар Аскар кызы: Биз светтик мамлекет болуп эсептелгенибизге байланыштуу мыйзамга таянып сүйлөшүбүз керек. Ушуга окшогон тегерек столдордо элге туура эмес маалымат берилгенге байланыштуу карапайым эл көп нерсени туура эмес түшүнүп алат.
Салттуу, калыптанган дин деп православ христиан дини деп туура эмес жеткирилет. Себеби протестанттын баптист, пятидесятник, лютерандары Советтер Союзу мезгилинде деле бар эле, 100 жылдан ашып, Кыргызстанда дагы жашап келе жатышат. Ошондуктан эң алгачкы биздин мыйзамыбыз Конституция болгондон кийин ошонун негизинде маалыматты туура жеткиришибиз керек.
Азыркы диний уюмдардын арасында ислам динин кармаган эл менен башка динге өтүп кеткендердин ортосунда чагылышып кеткен окуялар, жакында Нарында, Токтогулда болгон окуялардын болуп жатканы диний уюмдун жетекчилеринин билими жоктугунан болуп чыкты деп ойлойм.
