27-январда парламентте сөз сүйлөгөн президент Роза Отунбаева депутаттарды саясий талаш-тартышка кийлигишпестен, мыйзам чыгаруу милдетин аткарууга үндөгөн.
Президент көйгөйлөр көп болуп турган убакта мыйзам кабыл алуу абдан маанилүү болуп жатканын айтып, парламент өз ишин аткарбаса эл аны таркатууну талап кылаарын, мындай талаптарды мамлекеттин башында турган адам катары колдоп, чара көрөөрүн билдирген.
- Мамлекет башчы катары, Конституциянын кепили катары мен эч кимге элди бузуп-жарып толкутканга жол бербейм. Парламент өзүнүн түздөн түз кызматын аткарбастан кезектеги саясий оюндар менен гана алек болсо эл аны таратып жиберүүнү талап кылат. Мен Кыргызстандын президенти катары өлкөдө тынчтыкты, туруктуулукту, ынтымакты сакташ үчүн мындай аракеттерге бөгөт коюп, абдан катаал чара көрүүгө даярмын.
Жаңы Баш мыйзамда президенттин укугу чектелген
Роза Отунбаеванын мындай билдирүүсү парламентте жана коомчулук арасында түрдүү пикирлерди жаратууда. Айрым депутаттар 27-июнда референдум аркылуу кабыл алынган жаңы Конституцияда парламентти таратуу укугу президентке берилбегенин белгилешет. Андыктан парламентти таратуу тууралуу билдирүүсүн кээ бир депутаттар сес көрсөтүү, коркутуу катары да кабылдашууда.
Жогорку Кеңештеги “Ар-намыс” фракциясынан депутат Турсунбай Бакир уулу:
- Президенттин парламентти таратуу демилгеси жок. Парламент өзүн өзү таратышы мүмкүн, тескерисинче парламент президентти кетириши мүмкүн. Анткени бизде азыр парламенттик республика. Эгерде эжекебиз Акаев же Бакиевдин образына кирип кетсе анда таратам десе да колунан келбейт. Эмнеге дегенде президенттин бийлиги чектелген. Текстти өзү жазбай жанында отургандар, аппарат жетекчилер жазып берген окшойт. Президентти жаман акыбалга жардамчылар алып келишти. Анын сөзүн даярдап бергендер күнөөлүү бул жерде.
“Ата Мекен” фракциясынын өкүлү, депутат Өмүрбек Абдырахманов президент айымдын мындай кадыресе катуу билдирүүсүн коомчулукка айтылган жооп деп сыпаттоодо. Анын айтымында, соңку кезде мамлекет башчынын дарегине айтылган сын пикирлерге, айрым иштерге президенттин уулу аралашты деген кептерге жооп бергендей болду.
- Менимче ал киши кичине толкунданып кетти окшойт. Конституция боюнча андай таратып жибергенге укугу жок. Кийинки кездерде президенттин дарегине бир топ сындар айтылып жатпайбы, "баласы тигиге кийлигишиптир, иниси тиякка кетиптир" деп. Кейпи ошого карата эмоциялык жооп болуп калды окшойт. Биз аны өтө деле олуттуу кабыл алган жокпуз. Азыркы системада президенттин өзүнүн так орду бар. Президент чарба иштерине, кадр иштерине кийлигишпеш керек. Качан гана өлкөдө саясий кырдаал курчуганда ал киши өзүнүн бийлигине таянып, ошолордун бардыгын өз ордуна кое турган гана күч.
"Президенттин парламентти таратуу укугу бар"
Жаңы Баш мыйзамга ылайык, президенттин ыйгарым укуктары кыйла чектелип, парламент менен өкмөткө өткөрүлүп, президент мурдагыдай каалагандай мамлекеттик жаңы органдарды түзө албайт. Өкмөттүн мүчөлөрүн премьер-министрдин сунушу менен гана кызматтан алалат.
Борбордук органдардын жетекчилигин дайындоо жана кызматтан алууда да президенттин ыйгарым укуктары чектелери көрсөтүлгөн. “Ошентсе да президент мамлекеттин башында турган адам катары Конституциянын кепили боло алат”,-дейт президенттик аппараттын өнүгүү, стратегиялык талдоо жана мониторинг жүргүзүү бөлүмүнүн башчысы Орозбек Молдалиев.
Орозбек МолдалиевАйрым саясат таануучулар жаңы Баш мыйзам боюнча президенттин артында мурдагыдай чоң күч жок дегендей сөздөрдү да айтышууда. Мындай пикирлерге Молдалиев кошулбайт.
- Президент таратуу демилгесин көтөрө алат. Конституцияда 86-берене бар. Президент деген ким? Мамлекеттин башчысы деп турбайбы. 60-берененин 2-бөлүмүндө “президент элдин жана мамлекеттик бийликтин биримдигин көрсөтүп турат” деп жазылган. Эл менен мамлекеттик бийликтин жүзүн чагылдырып атпайбы. Мындан артык жогору бийлик болобу мамлекетте? Президенттин артында чоң күч бар, анын артында эл турат, эл шайлаган.
Жаңы Конституция боюнча парламент үч шартта таркайт: биринчиси, өзүн өзү таркатышы мүмкүн. Экинчиси, Конституцияда белгиленген мөөнөттө өкмөттүн программасы бекитилбесе, курамы жана түзүмү аныкталбаса президент Жогорку Кеңешке мөөнөтүнөн мурда шайлоону дайындайт.
Үчүнчүдөн, премьер-министр жылына бир жолудан көп эмес Жогорку Кеңештин алдына өкмөткө ишеним көрсөтүү жөнүндө маселе койо алат. Жогорку Кеңеш тарабынан өкмөткө ишеним көрсөтүүдөн баш тартылган учурда президент 5 жумушчу күндүн ичинде өкмөттүн кызматтан кетиши жөнүндө чечим кабыл алат же болбосо Жогорку Кеңешке шайлоону мөөнөтүнөн мурда дайындайт.
Президент көйгөйлөр көп болуп турган убакта мыйзам кабыл алуу абдан маанилүү болуп жатканын айтып, парламент өз ишин аткарбаса эл аны таркатууну талап кылаарын, мындай талаптарды мамлекеттин башында турган адам катары колдоп, чара көрөөрүн билдирген.
- Мамлекет башчы катары, Конституциянын кепили катары мен эч кимге элди бузуп-жарып толкутканга жол бербейм. Парламент өзүнүн түздөн түз кызматын аткарбастан кезектеги саясий оюндар менен гана алек болсо эл аны таратып жиберүүнү талап кылат. Мен Кыргызстандын президенти катары өлкөдө тынчтыкты, туруктуулукту, ынтымакты сакташ үчүн мындай аракеттерге бөгөт коюп, абдан катаал чара көрүүгө даярмын.
Жаңы Баш мыйзамда президенттин укугу чектелген
Роза Отунбаеванын мындай билдирүүсү парламентте жана коомчулук арасында түрдүү пикирлерди жаратууда. Айрым депутаттар 27-июнда референдум аркылуу кабыл алынган жаңы Конституцияда парламентти таратуу укугу президентке берилбегенин белгилешет. Андыктан парламентти таратуу тууралуу билдирүүсүн кээ бир депутаттар сес көрсөтүү, коркутуу катары да кабылдашууда.
- Президенттин парламентти таратуу демилгеси жок. Парламент өзүн өзү таратышы мүмкүн, тескерисинче парламент президентти кетириши мүмкүн. Анткени бизде азыр парламенттик республика. Эгерде эжекебиз Акаев же Бакиевдин образына кирип кетсе анда таратам десе да колунан келбейт. Эмнеге дегенде президенттин бийлиги чектелген. Текстти өзү жазбай жанында отургандар, аппарат жетекчилер жазып берген окшойт. Президентти жаман акыбалга жардамчылар алып келишти. Анын сөзүн даярдап бергендер күнөөлүү бул жерде.
“Ата Мекен” фракциясынын өкүлү, депутат Өмүрбек Абдырахманов президент айымдын мындай кадыресе катуу билдирүүсүн коомчулукка айтылган жооп деп сыпаттоодо. Анын айтымында, соңку кезде мамлекет башчынын дарегине айтылган сын пикирлерге, айрым иштерге президенттин уулу аралашты деген кептерге жооп бергендей болду.
- Менимче ал киши кичине толкунданып кетти окшойт. Конституция боюнча андай таратып жибергенге укугу жок. Кийинки кездерде президенттин дарегине бир топ сындар айтылып жатпайбы, "баласы тигиге кийлигишиптир, иниси тиякка кетиптир" деп. Кейпи ошого карата эмоциялык жооп болуп калды окшойт. Биз аны өтө деле олуттуу кабыл алган жокпуз. Азыркы системада президенттин өзүнүн так орду бар. Президент чарба иштерине, кадр иштерине кийлигишпеш керек. Качан гана өлкөдө саясий кырдаал курчуганда ал киши өзүнүн бийлигине таянып, ошолордун бардыгын өз ордуна кое турган гана күч.
"Президенттин парламентти таратуу укугу бар"
Жаңы Баш мыйзамга ылайык, президенттин ыйгарым укуктары кыйла чектелип, парламент менен өкмөткө өткөрүлүп, президент мурдагыдай каалагандай мамлекеттик жаңы органдарды түзө албайт. Өкмөттүн мүчөлөрүн премьер-министрдин сунушу менен гана кызматтан алалат.
Борбордук органдардын жетекчилигин дайындоо жана кызматтан алууда да президенттин ыйгарым укуктары чектелери көрсөтүлгөн. “Ошентсе да президент мамлекеттин башында турган адам катары Конституциянын кепили боло алат”,-дейт президенттик аппараттын өнүгүү, стратегиялык талдоо жана мониторинг жүргүзүү бөлүмүнүн башчысы Орозбек Молдалиев.
- Президент таратуу демилгесин көтөрө алат. Конституцияда 86-берене бар. Президент деген ким? Мамлекеттин башчысы деп турбайбы. 60-берененин 2-бөлүмүндө “президент элдин жана мамлекеттик бийликтин биримдигин көрсөтүп турат” деп жазылган. Эл менен мамлекеттик бийликтин жүзүн чагылдырып атпайбы. Мындан артык жогору бийлик болобу мамлекетте? Президенттин артында чоң күч бар, анын артында эл турат, эл шайлаган.
Жаңы Конституция боюнча парламент үч шартта таркайт: биринчиси, өзүн өзү таркатышы мүмкүн. Экинчиси, Конституцияда белгиленген мөөнөттө өкмөттүн программасы бекитилбесе, курамы жана түзүмү аныкталбаса президент Жогорку Кеңешке мөөнөтүнөн мурда шайлоону дайындайт.
Үчүнчүдөн, премьер-министр жылына бир жолудан көп эмес Жогорку Кеңештин алдына өкмөткө ишеним көрсөтүү жөнүндө маселе койо алат. Жогорку Кеңеш тарабынан өкмөткө ишеним көрсөтүүдөн баш тартылган учурда президент 5 жумушчу күндүн ичинде өкмөттүн кызматтан кетиши жөнүндө чечим кабыл алат же болбосо Жогорку Кеңешке шайлоону мөөнөтүнөн мурда дайындайт.
