Кыргызстандагы жана Борбор Азиядагы коопсуздук боюнча коркунучтар жана чакырыктар кайсылар? Кооптонууга негиз боло турган кандай факторлор бар? Аймактагы кырдаалдын курчушуна мамлекет ичиндеги диний радикал күчтөрдүн таасири барбы?
“Арай көз чарай” талкуусуна Кыргызстандын Тажикстандагы мурдагы элчиси Эрик Асаналиев жана саясат илимдеринин кандидаты, дипломат Орозбек Молдалиев катышты.
“Азаттык”: Орозбек агай, Жакынкы Чыгыштагы бир нече мамлекеттерде бүгүнкү оор кырдаалдын кесепеттери Борбор Азияга, анын ичинде Кыргызстанга тийиши мүмкүн деген кооптонууга кайсы кырдаалдар себеп болууда?
Терроризм сөз менен жеңилбейт
"Ислам мамлекети" сыяктуу террордук уюмдарга азгырылган же башка экстремисттик топторго кошулуп кеткендерге каршы кандай иш-чаралар жүрүшү зарыл? Дегеле Кыргызстандын жана жарандардын коопсуздугун коргоо, терроризмге каршы туруу үчүн кандай аракеттерди көрүү керек?
Орозбек Молдалиев: Биринчиден, Жакынкы Чыгыштагы окуяларды эске алганда ал жакта Кыргызстандын 500дөн ашык жараны “Ислам мамлекети” террордук тобунун идеясы үчүн кызмат кылып, согушуп жүрүшөт. Алардын аракеттеринен майнап чыкпай талкаланганы менен Сириядагы согушкерлер жакынкы башка аймактарга тарап кетишти. Эми ушулардын канчоо кайра Кыргызстанга кайтып келет, канчасы келди, канчасы башка өлкөлөргө барат, белгисиз. Мына ушул жагдай кооптуу.
Экинчиден, алардын бир тобу Ооганстандын аймагында мурдатан бери эле орун алып калууга аракет кылып келишкен, бул кооптуу. Мурда бул күчтөргө Ооганстандагы “Талибан” кыймылы каршы туруп келсе, эми алардын колдогон талибдер да бар деген маалыматтар бар. Азыркы глобалдашкан заманда кайсы бир мамлекетте кризисттик кырдаал түзүлсө башка өлкөлөргө таасири сөзсүз тиет, кошуналарга өзгөчө.
Үчүнчүдөн, бул маселеде Борбор Азия мамлекеттерине реалдуу жана реалдуу эмес деген коркунучтарды эске алышыбыз керек. Мисалы, Ооганстанда талибдер бийликке келгенде алардын максаты - Борбор Азия таасир тийгизүү эмес. Алардын башка максаты – Ооганстанда эле бийликке келүү. Башка жактарга канчалык күчү жетет, ал өзүнчө суроо.
Экинчи жагы - эгерде алар аймакта “Өзбекстан ислам кыймылы” сыяктуу таяныч же колдоо тапса, анда аймакка коркунуч туулбайт деп эч ким кепилдик бере албайт.
“Азаттык”: Эрик мырза, “Ислам мамлекетин” курууну көздөгөн күчтөрдүн Сирия, Ирак ж.б. өлкөлөрдө алсыраганынан улам, алардын негизги күчтөрү, куралдары Ооганстанга топтолууда деген пикирлер көп. Эгер ал чын болсо жакынкы убакта ал уюмдар биздин аймакка кандай кесепеттерди алып келиши мүмкүн?
Эрик Асаналиев: Бул маселе биздин, баарыбыздын көңүлүбүздүн чордонунда болуш керек. Биринчи кезекте Орусия жана башка кошуна мамлекеттер менен маалыматтык кызматташтык болуш керек. Баарыбызды тынчсыздандырып жаткан кырдаал Кыргызстандын чек арасына жакын жерде болуп жатат, ага көңүл бурбай коюу кечиримсиз. Мамлекеттердин ортосунда терроризм менен күрөшүү жаатында келишимдерибиз бар, аларды аткаруу зарыл. Кыргызстан өз чек арасын жаап алып эле маселени чече албайт, өзүбүздү өзүбүз коргой албайбыз.
“Азаттык”: Орозбек агай, адатта терроризм менен күрөшүү, аны жеңүү бир мамлекеттин колунан келбейт деп көп айтылганы менен Борбор Азия өлкөлөрүнүн биргелешкен аракеттери байкалбагандай сезилет же анын натыйжаларын коомчулук билбей жатабызбы?
Мансур: Сирияга барып өкүнгөндөр көп
Мансур: Сирияга барып өкүнгөндөр көп
Айрым адистердин баамында, Сирия менен Иракта "Ислам мамлекети" деген террордук уюмдун тарабында согушуп жүргөндөр Кыргызстанга кайтып келүүдөн, жоопко тартылуудан чочулашууда.
Орозбек Молдалиев: Биздин тажрыйбабызда бар, Баткен окуясы башыбыздан өттү. “Өзбекстан ислам кыймылы” Кыргызстанга Ооганстан, Тажикстан аркылуу келип, Өзбекстанга коридор берүүнү талап кылбадыбы. Ошол кезде Өзбекстан, Тажикстан, Кыргызстан да жамааттык уюмдун мүчөсү болчу, тилекке каршы террористтерге сокку уруу боюнча кошуналардан жардам кеч келди да. Ошол окуядан сабак алышыбыз керек.
“Бул жакта мындай болуп жатат” деп маалымат алмашууну жолго коюшубуз зарыл. "Биргелешкен иштин натыйжасында мындай окуянын алдын алдык” деген маалыматты уга элекмин. Орусия "Американын Борбордук чалгындоо башкармалыгы (ЦРУ) жардам берди" деп уялбай эле айтып жатпайбы. Кыргызстандын күч органдары өздөрү көп окуялардын алдын алып, колго түшкөндөрүн соттоп, жакшы эле иш кылып жатышат.
Биздин мамлекет бир топ антитеррордук иштерди жасап жатат, бирок контртеррордук маселеде көп иштер чийки боюнча калууда. Биздин өлкөнүн эң башкы максаты - экстремисттик идеологияга каршы күрөштү уюштуруш керек.
Кыргызстан үчүн Сирияга кеткен 500 кыргыз жараны көп, кооптуу. Эч ким так санын айта албайт. “Алар эмне үчүн Сирияга кетип калышты?” деген чоң суроого жооп издеш керек. Бизде демократиялык баалуулуктарга каршы идеологияларга каршы күрөшүү жагы абдан солгун болууда.
(Талкуунун толук вариантын ушул жерден угуңуз)
