"Азаттык": Парламенттик шайлоо жакындаган сайын партиялар өз ара бириге баштады. Муну айрымдар эптеп илешип, парламентке өтүп алуунун амалы катары баалап жатат. Сиз дүйнөдөгү, аймактагы демократия процесстерин илимий жактан изилдеген адис катары кандай деп ойлойсуз, мунун баары кадыресе көрүнүшпү же Кыргызстандагы партиялык курулуштун өзгөчөлүгүбү?
Эсенгул: Сурооңузга так жооп берейин. Партиялардын биригип жатканы өзүнүн шансын жогорулатуу үчүн жасалган амал-аракет. Бирок саясий партиялардын жалпы эле өнүгүү деңгээли тууралуу айта турган болсок, бул боюнча айрым теориялык аныктамалар бар. Биздин азыркы объективдүү реалдуулук – партиялар абдан начар өнүккөн. Саны көп, 200гө жакын, бирок сапаты төмөн. Бул, албетте, өлкөнүн саясий системасын алсыраткан жагдай.
"Азаттык": Мындай жагдайдын түзүлүшүнө эмне себеп?
Эсенгул: Жогоруда айткандай, объективдүү реалдуулук ушундай болууда. Негизги себеп жалпы саясий маданиятка байланыштуу. Эки тарап тең максималдуу пайда көрүүнү көздөөдө. Бир жагынан депутат болом деген талапкерлер беш жыл ичинде салган инвестициясын кайтарып алуу, пайда көрүү аракетин жасайт. Экинчи жагынан, шайлоочулар шайлоо сезону башталганда акча түрүндө болобу, жардам же кызматынан жогорулоо болобу, иши кылып, убактылуу пайда көрүүнү көздөп жатат.
"Азаттык": Бул канчага чейин созулушу мүмкүн?
Эсенгул: Биз демократияга өткөнүбүзгө аз эле болду, көз карандысыздык алганыбызга араң эле 20 жылдан ашты. Демократиялык жолго реалдуу түшүп, 2010-жылы парламенттик башкарууга өтөбүз деп аракет кылып жатабыз... Бул абдан аз убакыт. Азыркы Конституция боюнча жашай баштаганыбызга 5 жыл гана болду. Чоң тобокелдиктер бар.
Менимче, быйылкы шайлоодо эч нерсе өзгөрбөйт. Баягы эле эски партиялар, эски адамдар программа менен иштебей эле лидерине караган уюмдар болуп кала берет, бирок эң чоң тобокелчилик – элдин саясий системага болгон ишеничин жоготуп коюшубуз ыктымал. Мисалы, ушундай светтик системага ишенбей, тилекке каршы, диний радикалдуу уюмдардын кучагына түрткөндүк болуп калышы ыктымал.
"Азаттык": Азыркы парламенттин курамындагы фракцияларды алып карасак КСДПдан башкасынын дээрлик баары ич ара бөлүнүп кетти. Келерки шайлоону, ага даярдыкты, партиялардын биригип жатышын эске алганда, кийинки парламентте кандай окуялар өнүгүшү мүмкүн деген суроо жаралууда...
Эсенгул: Социалдык материя деген түшүнүк бар. Бул коомдогу маданият жана негизги нормалар. Бизде да түндүк-түштүк, трайбализм сыяктуу көрүнүштөр болуп жатат... Менин оюмча, алдыдагы 5-10 жылдын ичинде өтө чоң өзгөрүүлөр болбойт, бирок кийин, 2020-жылкы шайлоодо, балким, жаңыча ойлонгон, саясатка туура мамиле кылган партиялар пайда болсо гана, эл эффективдүү башкарууга алып келе турган байланышты көргөндө гана чыныгы өзгөрүүлөр боло алат. Азырынча андайды байкай элекмин. Бирок биздин Стратегиялык изилдөөлөр институту эл арасында сурамжылоо жүргүзгөндө адамдар түңүлө баштаганы байкалды. Азыркы саясий системага, партияларга, КСДПсы болобу, башкасы болобу, ишенбөөчүлүк маанай бар. Бул эң жаман индикатор.
"Азаттык": Демек азыркы жагдайды реалдуу объективдүүлүк деп кабылдаш керек, бирок ошол эле учурда тобокелчиликтер да бар деген пикирдесизби?
Эсенгул: Ооба. Бирок саясий теорияда элиталар, массалар деген аныктамалар бар. Дал ошол элита массанын маданиятын, бардыгын бир нукка салып кетиши керек. Ошондуктан ал элита деп аталат. Демек өзгөрүүлөр партиялардын өзүнөн башталышы керек. Алар чыныгы жоопкерчилик, отчеттуулук, өлкөнүн өнүгүү жолдорун факт түрүндө көрсөтүшү керек. Азыркы партиялардын программалары номиналдуу гана болуп калууда. Ошол эң жаман жагы.
