Табалдиев Бириккен Улуттар Уюмунун Адам укуктары боюнча комитетинин укук коргоочу Азимжан Аскаров боюнча чечимин мисал келтирди. Азыркы Конституция кабыл алынып жатканда аны 2020-жылга чейин өзгөртпөө тууралуу атайын жобо да жазылган болчу.
Бусурманкул Табалдиев билдирүүнү 27-апрелде Коомдук телеканалдын кечки жаңылыктар бөлүмүндө жасады.
Билдирүү кылдат даярдалып, тартылгандыктан эксперттик чөйрөдө бул президенттин позициясы катары кабыл алынды. Табалдиев азыркы Баш мыйзамда олуттуу алешемдиктер ачыкка чыкты деп айтты:
- БУУнун адам укуктары боюнча комитетинин Азимжан Аскаров боюнча чечимине байланышкан жагдайда бир чындык айгине болуп турат. Биздин Конституцияда Кыргызстандын эгемендиги менен улуттук коопсуздугуна шек келтирген айрым бөлүктөрү бар экенине жаныбыз кейүү менен күбө болуп отурабыз. Менин көптөгөн кесиптештеримде Конституцияны иштеп чыгууга коопсуздук чөйрөсүндөгүлөр тартылган эмес го деген ой туулуп жатат. Илимпоздор менен эксперттердин атайын тобун түзүп, терең талдап туруп Баш мыйзамда катылган “миналарды” кантип жок кылуу сунуштарын берсе туура болоор эле.
Бусурманкул Табалдиев БУУнун Азимжан Аскаровго байланыштуу чечимин сынга алды жана анын кесепети оор болорун эскертти:
- БУУнун ошол эле адам укуктарын коргойт деген комитети кандайдыр бир диний террорчуларга же этнос аралык кастыкты жаккандарга карата ушундай чечим кабыл алганын элестетип көргүлө. Башкача айтканда, кайсы бир укук коргоочу сөрөйлөр БУУнун комитетинин чечимин бетине кармап алып, Кыргызстандан экстремисттерди бошотууну талап кылса, анын арты террордук тополоңго алып келсечи же жай тургундардын каны төгүлсөчү? Мунун жанында Аскаровду бошотуу талаптары баланын оюнундай эле болуп калат. Аталган комитетте 18 эксперт иштейт. Чечим 12 добуш менен кабыл алынат. Мына ошол 12 адамдын арасында Кыргызстан кайсы жерде экенин билбегендер да бар болушу мүмкүн. Анан ушулар бүтүндөй бир өлкөнүн тагдырын чечеби?
Талаш-талкуу азыркы Конституциянын Адам укуктары жана эркиндиктери деп аталган экинчи главасындагы 41-берененин экинчи бөлүмүнө байланыштуу чыгып жатат. Ал жерде “Ар ким бузулган укуктары менен эркиндиктерин коргоо үчүн эл аралык келишимдерге ылайык адам укуктары боюнча эл аралык органдарга кайрылууга укуктуу. Көрсөтүлгөн органдар тарабынан адамдын укуктары менен эркиндиги бузулгандыгы таанылган учурда Кыргызстан аларды калыбына келтирүү же зыяндын ордун толтуруу чараларын көрөт” деп жазылган.
2010-жылы азыркы Баш мыйзамды даярдаган кеңешменин мүчөсү, Конституциялык палатанын мурунку судьясы Клара Сооронкулова бул берене жарандык коомдун сунушу менен киргенин айтып берди:
- Эл аралык укукпу, же улуттук укук үстөмдүк кылышы керекпи деген маселе дайыма бар. Анан бул маселени ар бир мамлекет өзү чечет. Бир топ мамлекеттер эгер эл аралык укук менен улуттук укуктун ортосунда келишпестик болсо, анда үстөмдүк эл аралык укукка берилет деген норманы өз Баш мыйзамдарына киргизген. Мисалы, биздин Жарандык-процессуалдык кодексте деле ошондой берене бар. Азыркы Баш мыйзамга да киргизгенбиз. Ага чейин андай берене жок болчу. Анан биз адам укуктары деген бөлүмгө күчөтүп туруп киргизип койгонбуз. Эл аралык нормалар боюнча ар бир адамдын ошондой укугун эч ким чектей албайт. Эгер андай норманы өз Конституциябыздан алып салсак деле андай укуктан ажырап калбайбыз. Баары бир БУУнун комитетине кайрылган укугубуз болот. Мындай норма эл аралык келишимде көрсөтүлгөн. Ал биздин Баш мыйзам эл аралык келишимден келген. Эгер биз аны аткарбасак, БУУнун аны аткартуу боюнча өзүнүн механизмдери бар.
Кыргыз коомчулугунда соңку учурда Баш мыйзамды өзгөртүү сунушу көбүрөөк айтылып жатат. Бул демилгени президент Алмазбек Атамбаев өзү да колдоорун былтыр жаңы шайланган парламенттин алгачкы жыйынында билдиргени белгилүү. Бирок азыркы Конституциянын "атасы" деген каймана ысымды алып жүргөн Жогорку Кеңештеги “Ата Мекен” фракциясынын төрагасы Өмүрбек Текебаев мындан эки күн мурун эле Баш мыйзамды өзгөртүүгө эч ким деле кызыкдар эмес деп билдирген эле:
- Формалдуу эмес чөйрөдө бардык саясий күчтөрдүн өкүлдөрү 2020-жылга чейин Конституцияны өзгөртүүгө каршы экенин билдиришти. Азыркы абалы баарын канааттандырат. Негизги саясий күчтөр Баш мыйзам өзгөрүүсүз калуусун каалайт деп билдирем.
Азыркы Конституция 2010-жылы 27-июнда кабыл алынган. Өлкөнүн эгемен тарыхында Баш мыйзам бир канча жолу өзгөргөн. Ар өзгөргөн сайын президенттин бийлиги күчтөнүп келген. Ошол тажрыйбаны эске алганда, бул ирет дагы Конституцияны өзгөрткөндө авторитаризмге жол ачылышы ыктымал деген кооптонуулар жаралууда.
