Жусуп Баласагын атындагы Кыргыз Улуттук университетинде өткөн эл аралык конференцияда Кыргызстандагы парламенттик тажрыйбага ар тараптан баалар берилди. Былтыр элдик толкундоолордон кийин орногон парламенттик демократия чыйралып кетеби, тегерегинде авторитардык бийликтер орун алган региондо кыргыз демократиясынын келечеги барбы? Эксперттер менен саясатчылар ушундай орчундуу суроолорго жооп издешти.
Жашоо мыйзамдан татаал
Казакстан улуттук илимдер академиясынын академиги, профессор Салахадин Сабикен азыркы кыйчалыш заманда парламенттикке караганда, президенттик-парламенттик бийлик өзүн актамак эле деп эсептейт.
- Кыргыздарга азыр таза парламенттик мамлекет орнотуу өтө кыйын. Биринчиден, мамлекеттин алдындагы жагдайды чече баштагандан кийин парламенттик башкарууга жол алат. Негизинен азыр тартип керек го, азыр Кыргызстанда тартип өтө аз, тартип бош. Адамдардын күч-максатын бир багытка жолдоо керек, мамлекеттин алдындагы милдеттенмелерди чечүү керек, ишке ашыруу керек. Азыр сиздерге аралаш, парламенттик-президенттик башкаруу туура келет.
Казак парламентиКазакстандын юридика илимдеринин доктору Ермек Абдрасулов экономикалык негиз түзүлмөйүн демократиялык реформалар алга жылышы кыйын экенин өз өлкөсүнүн мисалында далилдейт.
- Казакстан өз убагында парламенттик республика катары баштаган. Анан биз аткаруу бийлигин күчтөндүргөн президенттик өлкөгө өтө баштадык. Эмне үчүн дегенде парламент ыкчам иштебей, тескерисинче, токтоп калган. Парламент өзү узак жол, узак процедура. Угуш керек, кайтарыш керек, маалымат менен байланыш керек. Убакыт өтүп атат, кандайдыр бир системага кириш керек. Мындай жолду Англия да басып өткөн. Мыйзамдын жакшысын, өтө мыктысын иштеп чыгып, кабыл алса болот. Бирок жашоо мыйзамдан татаал.
Система бардыгына эле жакпайт
Жергиликтүү саясатчылар жана серепчилер Кыргызстандын парламенттик башкарууга алгачкылардан болуп кадам таштоосун бир чети ийгилик катары белгилеп жүрүшөт. Парламенттик демократияга негиз салган Конституцияны сунуш кылган "Ата Мекен” партиясы Кыргызстан демократиялык реформалардын үзүрүн берет жана сөз жок коңшулардагы жараяндарга таасирин тийгизет деп ишендирүүдө.
Конституциялык кеңешменин мүчөлөрү Өмүрбек Текебаев, Эркин Алымбеков, Медер АбдиевАталган фракциянын депутаты Эркин Алымбековдун айтымында, айрым авторитардык өлкөлөргө бул система жакпай жаткан сыяктуу.
- Жаңы бийлик системасы айкындуулуктун, саясий атаандаштыктын принциптерине негизделген бийлик системасы. Бизде болуп аткан процесстер кошуна өлкөлөргө да чоң таасирин тийгизет. Анткени ошол эле өлкөлөрдө биз кулаткан эски авторитардык, үй-бүлөлүк бийлик системасы азыркыга чейин сакталып турат. Ошондуктан өздөрүнө залалы тийип калат деп өздөрүнүн бийлик системасынан чыгарбай, парламенттик системага каршы болуп атканы коомчулукка түшүнүктүү.
Кыргызстандык профессор Роман Оморов дүйнөдөгү башкаруу системаларын изилдеп келип, парламенттик демократия туруктуу болооруна көзү жеткенин айтып берди:
- Парламенттик система туруктуу болот. Узурпатордук бийлик болсо бир эле киши билип атат баарын. Эгер ошол киши кетсе мамлекет чачырап кетип атпайбы.
Кыргызстан - парламенттик башкаруу системасына өткөн Борбор Азиядагы алгачкы өлкө. Апрелдеги элдик толкундоолордон кийин президенттик бийлик кулатылып, жаңы бийликтин сунушу менен 27-июнда өткөн референдумда өлкө парламенттик башкаруу жолун колдогон.
Бирок Орусиянын президенти Дмитрий Медведев парламенттик демократиянын келечеги жок деген терс тыянагын билдирген.
Ошол эле кезде АКШнын мамлекеттик катчысы Хиллари Клинтон Кыргызстандагы деморатиялык реформаларга Вашингтон ар тараптан колдоо көрсөтө турганын бышыктаган.
Жашоо мыйзамдан татаал
Казакстан улуттук илимдер академиясынын академиги, профессор Салахадин Сабикен азыркы кыйчалыш заманда парламенттикке караганда, президенттик-парламенттик бийлик өзүн актамак эле деп эсептейт.
- Кыргыздарга азыр таза парламенттик мамлекет орнотуу өтө кыйын. Биринчиден, мамлекеттин алдындагы жагдайды чече баштагандан кийин парламенттик башкарууга жол алат. Негизинен азыр тартип керек го, азыр Кыргызстанда тартип өтө аз, тартип бош. Адамдардын күч-максатын бир багытка жолдоо керек, мамлекеттин алдындагы милдеттенмелерди чечүү керек, ишке ашыруу керек. Азыр сиздерге аралаш, парламенттик-президенттик башкаруу туура келет.
- Казакстан өз убагында парламенттик республика катары баштаган. Анан биз аткаруу бийлигин күчтөндүргөн президенттик өлкөгө өтө баштадык. Эмне үчүн дегенде парламент ыкчам иштебей, тескерисинче, токтоп калган. Парламент өзү узак жол, узак процедура. Угуш керек, кайтарыш керек, маалымат менен байланыш керек. Убакыт өтүп атат, кандайдыр бир системага кириш керек. Мындай жолду Англия да басып өткөн. Мыйзамдын жакшысын, өтө мыктысын иштеп чыгып, кабыл алса болот. Бирок жашоо мыйзамдан татаал.
Система бардыгына эле жакпайт
Жергиликтүү саясатчылар жана серепчилер Кыргызстандын парламенттик башкарууга алгачкылардан болуп кадам таштоосун бир чети ийгилик катары белгилеп жүрүшөт. Парламенттик демократияга негиз салган Конституцияны сунуш кылган "Ата Мекен” партиясы Кыргызстан демократиялык реформалардын үзүрүн берет жана сөз жок коңшулардагы жараяндарга таасирин тийгизет деп ишендирүүдө.
- Жаңы бийлик системасы айкындуулуктун, саясий атаандаштыктын принциптерине негизделген бийлик системасы. Бизде болуп аткан процесстер кошуна өлкөлөргө да чоң таасирин тийгизет. Анткени ошол эле өлкөлөрдө биз кулаткан эски авторитардык, үй-бүлөлүк бийлик системасы азыркыга чейин сакталып турат. Ошондуктан өздөрүнө залалы тийип калат деп өздөрүнүн бийлик системасынан чыгарбай, парламенттик системага каршы болуп атканы коомчулукка түшүнүктүү.
Кыргызстандык профессор Роман Оморов дүйнөдөгү башкаруу системаларын изилдеп келип, парламенттик демократия туруктуу болооруна көзү жеткенин айтып берди:
- Парламенттик система туруктуу болот. Узурпатордук бийлик болсо бир эле киши билип атат баарын. Эгер ошол киши кетсе мамлекет чачырап кетип атпайбы.
Кыргызстан - парламенттик башкаруу системасына өткөн Борбор Азиядагы алгачкы өлкө. Апрелдеги элдик толкундоолордон кийин президенттик бийлик кулатылып, жаңы бийликтин сунушу менен 27-июнда өткөн референдумда өлкө парламенттик башкаруу жолун колдогон.
Бирок Орусиянын президенти Дмитрий Медведев парламенттик демократиянын келечеги жок деген терс тыянагын билдирген.
Ошол эле кезде АКШнын мамлекеттик катчысы Хиллари Клинтон Кыргызстандагы деморатиялык реформаларга Вашингтон ар тараптан колдоо көрсөтө турганын бышыктаган.
