Кумтөр алтын кенин иштеткен “Центерра голд” компаниясы соңку окуяга байланыштуу эл аралык сотко кайрыларын эскертип билдирүү жасады.
“Кумтөр” ишканасындагы каржылык мыйзам бузууларды иликтөө үчүн Башкы прокуратура, Улуттук коопсуздук боюнча мамлекеттик комитет, Ички иштер министрлиги жана Экономикалык кылмыштарга каршы күрөш кызматынын өкүлдөрүнөн турган тергөө тобу түзүлдү.
Башкы прокуратуранын басма сөз өкүлү Нурлан Тагаевдин ырасташынча, акча мыйзамсыз чыгарылган делген фактылар иликтене баштады:
- Тергөө тобу “Кумтөр Голд Компани” акционердик коомунан активдик каражат мыйзамсыз сыртка чыгарууга байланышкан каржылык мыйзам бузуу фактысы боюнча кылмыш ишин тергеп жатат. Кылмыш ишине керектүү документтерди жана башка маалыматтарды алуу максатында тергөө тобу “Кумтөр Голд Компанинин” имаратында тинтүү жүрдү. Жакынкы күндөрү бул ишкананын жетекчилеринин кызматкерлеринин катышуусунда тиешелүү тергөө амалдары да жүргүзүлөт.
Кыргыз өкмөтү жана “Кыргызалтын” мамлекеттик ишканасы Кумтөргө байланыштуу соңку окуя тууралуу азырынча комментарий бере элек.
“Центерра Голд” Бишкектеги кеңсесинин тинтилишине байланыштуу кыргыз өкмөтүн зекиген мааниде дароо билдирүү жарыялады. Анда компанияда дивиденд бөлүштүрүү 2009-жылдагы келишимдин негизинде жүргүзүлөру айтылган. Эгер тараптар тил табышпаса, эл аралык сотко кайрыларын эскертти.
Каржылык мыйзам бузууларга байланыштуу мындан эки жыл мурун “Кыргызалтындын” ошол кездеги жетекчиси Дилгер Жапаровго кылмыш иш козголуп камакка алынган. Ага кыргыз өкмөтү менен кеңешпей туруп 200 миллион доллар дивидендди “Центерра Голд” компаниясына которуп берген деп айып тагылган. Бул иш боюнча былтыр жылдын этегинде райондук соттун өкүмү чыккан. Ага ылайык, Жапаров үч жылга жатак абакка кескен, бирок тергөө абагында отурган күндөрү эсептелип, көп өтпөй эле эркиндикке чыккан.
Мурунку вице-премьер-министр, “Кыргызалтындын” мурунку жетекчиси Токон Мамытовдун баамында, Кумтөрдү иштеткен “Центерра Голд” компаниясы ошол дивиденддерди чыгарып кетүү боюнча ошол тажрыйбасын улантып жатышы мүмкүн:
- Кыргыз Республикасынын “Акционерлер жөнүндө” мыйзамы боюнча дивиденддер март-апрель айларында эсептелиши керек. Ал эми булар болсо жыл жыйынтыктала электе, ноябрь-декабрь айларында чечип, “Кумтөр” биздин мыйзамдарды бузуп ошондой чечим кабыл алган деп кылмыш ишин козгогон. Кийинки жылдары деле алар ушундай багытта аракеттенген. Айрыкча Темир Сариевдин өкмөтү сүйлөшүүлөрдөн чыгабыз дегенден кийин ушундай мыйзамсыз кадамга барып, анысы билинип калып, азыр кылмыш иши козголуп укук коргоо органдары чара көрүп жатса керек. Мындай чара көргөнү эң туура.
Кен маселелери боюнча эксперт Кубан Ашыркулов кылмыш ишти тергөөдө жүйө жана далилдер салмактуу болушу керек деп эсептейт:
- Негизи ушундай тергөө иштери боло берет. Аягында натыйжа чыкпай калат, далилдер такталган жок деп да коюшат. Кумтөр негизи коомго ачык компания деп эсептелет. Эл аралык биржаларда акциалары жайгаштырылган. Алардын акциялары жана башка каржылык операцияларына эл аралык критерийлер менен көзөмөл жакшы эле жүргүзүлөт. Биржадан да катуу көзөмөлгө алышат. Анан кандайча каржылык мыйзам бузуу болгонун жакшылап караш керек.
Ал арада соңку окуялардан улам Кумтөрдү улутташтыруу маселеси кайрадан көтөрүлө баштады. Жогорку Кеңештеги “Ата Мекен” фракциясынын депутаты Алмамбет Шыкмаматов азыркыдай шартта улутташтыруу жалгыз арга экенине токтолду:
- “Центерра Голд” бизди 2001-жылдан бери мышык-чычкан ойнотуп келатат. Болгондо да былыктын баарын өзүбүздүн колубуз менен жасап жатат. Мисалы, 2003-жылы Акаевдин, 2009-жылы Бакиевдин колу менен жасалган. Эми дагы өзүбүздүн колубуз менен Кыргызстандын кызыкчылыгына каршы келген келишимди узарталы деп жатышат. Биз улутташтыруу керек деген позициядабыз. Улутташтыруу деген маселенин түп-орду менен чечүү дегенди билдирет. “Центерра” кыргыз коомчулугун бөлүп-жарып бүттү. Азыр улутташтыруу чыккынчылык деп чыккандар, улутташтырса оңбой калабыз дегендер бар. Ушинтип азыр эки-үчкө бөлүнүп калдык. Алар болсо бизди ушинтип бөлүп-жарып коюп, өз кызыкчылыктарын көздөп отурат. Мына жакында 25 миллион доллар деп эсептелген чыгымды азайтып коюшту. Ага унчукпай отуруп бердик. Келишимди созуп атса да үндөбөй отурабыз. Эми минтип дивиденддерди экинчи жолу алып чыгып кетип жатышат.
Кумтөрдөгү экологиялык абалды иликтеген өкмөттүк комиссия 2015-жылы негизинен мөңгүлөрдүн абалына көңүл бурду. Комиссиянын мүчөсү, мөңгүлөр боюнча адис Рыскул Усубалиев комиссиянын бүтүмүнө жараша парламентте “Мөңгүлөр жөнүндө мыйзам” кабыл алынарын, же Суу кодексине өзгөртүү киргизилерин белгилейт. Ушул тапта кендеги экологиялык чыгымдарды кандай ыкма менен эсептөө жагы аныктала электигин адис "Азаттыктын" суроолоруна жооп бергенде айтты.
2010-жылы апрель ыңкылабынын шары менен келген бийлик Кумтөр маселесин чече албай келет. Буга чейинки сүйлөшүүлөр үзгүлтүккө учурап, жагдай туңгуюкка кептелип турат. Кумтөрдүн айынан өкмөт башчы да кызматтан кеткен эле.
