Жогорку Кеңештеги башкаруучу коалиция Кумтөр боюнча мамлекеттик комиссиянын корутундусун жактырды. Анда өкмөткө “Центерра голд” компаниясы менен 2009-жылы түзүлгөн Кумтөр боюнча келишимди кайрадан карап чыгуу сунушталган. Эгер канадалык компания бул сунушка көнбөсө, келишимди бузуу керектиги да айтылат.
Мамкомиссиянын корутундусунда өкмөткө "Центерра голд" менен Кумтөргө байланыштуу жаңы келишим боюнча сүйлөшүүнү баштоо сунушу жолдогон. Анда учурдагы келишимде Кыргызстандын кызыкчылыгына каршы келип, Кумтөрдөгү казылган алтындан түшкөн каражат адилетсиз бөлүштүрүлүп калганы белгиленет.
Ал эми жаңы келишимге ылайык, “Центерра голд” компаниясы экологияга келтирген зыяны үчүн Кыргызстанга төлөп жаткан компенсациянын өлчөмүн көбөйтүү, салык жана башка төлөмдөр Кыргызстандын азыркы мыйзамдарынын негизинде жүргүзүү керектиги көрсөтүлгөн.
Андан сырткары рекультивация иштерин азыркыдай кыргыз тарап эмес, ишкана өзү жүргүзсүн деген талаптар да камтылган. Ошондой эле “Центерранын” вице-президенти, ал эми 2015-жылдан соң президенти да Кыргызстандын жараны болушу керектиги айтылат.
Комиссиянын төрагасы Темир Сариевдин айтымында, канадалык компания сүйлөшүүлөргө барбаса, өкмөткө чечкиндүү чара кабыл алуу сунушталган:
- Биз өкмөткө “Центерра голд” үч айдын ичинде жаңы сүйлөшүүлөрдү жүргүзүшү керек дедик. Мындай шарттарга экинчи пунктту сунуштап жатабыз. Анда өкмөт бир жактуу келишимдерди жокко чыгаруу ишин башташ керек.
Эгер өкмөт келишимди бир тараптуу бузса, “Центерра голд” эл аралык сотко кайрылышы мүмкүн. Темир Сариевдин айтымында, эл аралык деңгээлде соттошуу болуп калса, мурдагы келишимдердин коррупциялашканын далилдей турган мүмкүнчүлүк бар:
- Эксперттер эгер юристтер жакшылап иштесе, бизде өз кызыкчылыктарыбызды коргоп калганга мүмкүнчүлүк бар деп айтып жатышат. Кумтөрдө болгон бардык мыйзам бузууларды мыйзамдаштырып берген биздин аткаминерлер болгон. Ошондуктан бул келишимдерге кол коюп, шарт түзүп берген мамлекеттик кызматчылардын баарын Башкы прокуратура жоопкерчиликке тартышы зарыл. Антпесе эл аралык соттон биздин аргументтерибиз аз болуп калат. Эгер келишимдин коррупцияланышына жол бергендерди өзүбүз далилдеп, эл аралык соттон "мына, биз буларды жоопко тарттык, эми “Центерра голддун” башкаруучуларын жоопко тарткыла" дегенге жол ачылат.
Бул тизмеде экс-президенттер Аскар Акаев, Курманбек Бакиев баш болгон бир катар жогорку чиновниктер бар.
Кумтөр алтын кениндеги абалды иликтеген мамлекеттик комиссиянын өкүлдөрү
Эми комиссиянын токтому парламенттин жалпы жыйынына чыгарылганы жатат. Коалициялык көпчүлүктүн төрагасы Феликс Кулов “Центерра голддун” жетекчилиги менен сүйлөшүүлөрдү тездетүүнү сунуштады:
- Сүйлөшүүлөрдү жүргүзүүнү тездетүү керек. Болбосо эл түшүнбөй калат. Аны менен бирге эле Кумтөрдүн финансылык, чарбалык жана экологиялык тараптарын көзөмөлдөө үчүн өкмөт жаңы кызматты түзүшү зарыл. Ошондой эле өз укуктарыбыздан пайдаланып, эл аралык арбитраждык сотко доо менен биз биринчи болуп кайрылышыбыз керек.
Ошол эле учурда айрым эксперттер кыргыз өкмөтү радикалдуу кадамга барса, арты тобокелдүү болоорун болжолдоп жатышат. Мисалы, эксперт Шерадил Бактыгулов Кыргызстандын эл аралык сотто утулуп калуу коркунучу чоң деп эсептейт:
- Бул жерде тобокелчилик абдан чоң. Биринчиден, келишимди бир тараптуу бузуу үчүн орундуу, далилденген негиз аз болуп жатат. Мамлекеттик комиссия далилдерди топтодук дегени менен “Центерра голддун” жетекчилиги өз ишин кынтыксыз кылып, документтерди топтоп койгон. Мындан улам эл аралык сот канадалык компаниянын пайдасына чечип берип коюшу мүмкүн. Андай болсо Кыргызстан үчүн кесепети кыйын болот.
Эми мамлекеттик комиссиянын корутундусу жакынкы күндөрү парламент жыйынында каралып, Кумтөрдүн алдыдагы тагдыры аныкталат.
