Бажы биримдигинин күңгөй-тескейи же казак тажрыйбасы

Ишканалардын продукциясын Бажы биримдигинин рыногуна чыгаруу маселеси алардын жыйынтыгына жараша болот. Ал арада Бажы биримдигине кирүү Кыргызстан үчүн опурталдуу болору тууралуу ой-пикирлер маалымат каражаттарында, социалдык тармактарга кеңири тароодо. Маселен, Казакстандын эксперттери бул уюмга мүчө Казакстан зыян гана тартып жатканын айтышат.

Бажы биримдигинин эксперттери Кыргызстандын 13 ишканасын текшерип жатат. Бул текшерүүнүн максаты – “кыргыз ишканаларынын продукциясы Бажы биримдигинин рыногуна чыгарууга жарайбы?” деген суроого жооп алуу.

Текшерүү жараяны тууралуу Кыргызстандын башкы ветеринардык инспектору Жаныбек Султанов айтып берди:

- Орусиядан эки инспектор, Казакстандан эки инспектор 15-июлда келген. 16-июлдан 24-июлга чейин ишканаларды текшерип жатышат. Эки топко бөлүнүп, Талас, Чүй, Ысык-Көл облустарындагы сүт иштетүүчү жана бир балык ишканасын карап жатышат.

Кыргызстан 2006-жылдан бери Орусияга, Казакстанга сүт, эт азыктарын экспорттой албайт. Ушундай текшерүүлөрдөн кийин быйыл Кыргызстандын эки сүт иштетүүчү компаниясына экспорттоо укугу берилген. Бажы биримдигине кирүү үчүн да ушул талаптар аткарылышы керек.

Ал арада Бажы биримдигине кирүү Кыргызстан үчүн опурталдуу болору тууралуу пикирлер айтыла баштады. Айрыкча коңшу Казакстандын тажрыйбасынан мисалдар арбын.

Казакстандык эксперт, политолог Мухтар Тайжан “экономикалык интеграциянын мындай түрүндө мамлекеттер демографиялык жактан да, экономикалык жактан да бирдей салмакка ээ болуш керек” дейт. Тайжан Казакстан рыногу Орусияныкынын 7 гана пайызын түзгөндүктөн, казак тарап көп уттуруп койгонун белгилейт.

- Уюмга киреби же кирбейби Кыргызстан өзү чечиш керек. Бирок Казакстанга эч бир тарабынан пайдалуу болгон жок. Муну азыр ар бир казакстандык билет. Бажы төлөмдөрү жогорулаган үчүн баалар өстү, базарда жергиликтүү товарлар барган сайын азайууда, экономикадагы мамлекеттик башкарууну мамлекеттин үстүндөгү органга өткөрүп бердик, Казакстандын сырткы экономикалык мамилелерин Москвадагы орган чечүүдө.

Мухтар Тайжандын тыянагы боюнча, Бажы биримдигине кирүү чакан мамлекеттердин көз карандылыгына залакасын тийгизип, атүгүл жоготууга алып келиши мүмкүн. Бирок Кыргызстандын өзгөчөлүгү катары Орусия менен чектешпегенин белгиледи. Бул Казакстанга салыштырмалуу географиялык жактан аралашып сиңишип кетүү коркунучун азайтат.

Кыргызстандык талдоочулар да опурталдуу жактарына кошулат, бирок казак эксперттеринен айырмаланып, Бажы биримдигинин пайдасын да эсептеп келишет. Экономист Камалбек Карымшаков Бажы биримдигине кирүүнүн пайдалуу жактарын атады:

- 180 миллион адамы бар рынокко эч тоскоолдуксуз кирүү мүмкүн болот. Кыргызстандын базары да ошончо чоң болгон соң чет жерден инвесторлор келиши мүмкүн. Андан сырткары биздин кетип жаткан эмгек мигранттардын жумушка орношуусу жеңилдейт, бажыларды, чек араны көзөмөлдөө жакшырат жана башка артыкчылыктарды да күтүп жатабыз.

Ал эми Экономика министрлигинин соода саясаты башкармалыгынын башчысы Таалай Бекташев интеграциялашуу азыркы учурдун талабы экенин эске салууда.

- Бул жерде ар кандай ойлор бар, бирөөлөр үчүн пайдалуу болсо, кийинкисине зыян болуп калышы мүмкүн. Биз муну түшүндүрүп келатабыз. Азыр кантип, канча убакытта киребиз деген маселе чечилип жатат. Кеп жок киришибиз керек. Кыргызстан кайсы бир тарапка интеграцияланышы керек. Бизде деңизге жол жок. Кытайбы, Азиябы, Бажы биримдиги аркылуубу соода жолдорубузду куруу зарыл. Азыр киргенден кийин кандай кесепеттери болору тууралуу изилдөө жүрүп жатат. Ошого жараша кандай шарттарда кирерибизди уюмдун башка мүчөлөрүнө айтабыз.

Кыргызстан ушул жылы Бажы биримдигине кирүү тууралуу жол картасын даярдап бүтөт. 2014-жылдан тарта кирүүнүн ар кандай этаптары башталат. Алар мыйзамдарды, бажы системасын, ветеринардык, санитардык абалды жана башка тармактарды Бажы биримдигине ылайыкташтыруу болмокчу.