“Кыргызгаз” болсо карызга батып калганын мамлекеттик ишканалардын газ акысын убагында төлөбөй жатышы менен түшүндүрүүдө. Өкмөт карыздан апрель соңуна чейин кутулабыз деп ишендирүүдө. Негизи эле өкмөт баш ооруга айланган газ тартыштыгын “Кыргызгаз” ишканасынын 75 % үлүшүн Орусиянын “Газпромуна” берүү аркылуу чечүү керек деп эсептеп келатат.
Казакстандын эскертүүсү
Көгүлтүр от боюнча эки коңшу өлкөгө көз каранды болгон Кыргызстан карыздарын төлөй албай, газсыз калуу коркунучунда турат. Өзбекстан азырынча унчукпаганы менен казак тарап газды майдан тарта токтотом деп эскертүүдө.
Кыргызстандын газ тармагын тейлеген “Кыргызгаз” ишканасынын басма сөз катчысы Жайнагүл Максимова маселе мамлекеттик ишканалар газдын акысын убагында төлөбөгөнүнөн келип чыкканын билдирүүдө.
- Мамлекеттик мекемелер бардыгы биригип, “Кыргызгазга” 10 миллион доллардын тегерегинде карыз болуп жатат. Булар жөн эле карызга алып, жагып жатышат. Акыркы маалымат боюнча, 7,5 миллион доллар Казакстанга карызбыз. 800 миң доллар Өзбекстанга карыз бар. Казакстан улам жабабыз деп коркутуп жатат. Төлөбөсөңөр 1-майга чейин жаап салабыз деген маалымат бар.
Көгүлтүр от жаккан мамлекеттик ишканалардын айрымдары өкмөттөн каржыланса, айрымдары жергиликтүү бюджеттен каржыланат. Каржы министрлигинин Транспорт жана энергетика боюнча бөлүм башчысы Руслан Татиков апрель айында карыздар төлөнөт деп ишендирди:
- “Кыржилкоммунсоюз” “Кыргызгазга” 166 миллион сомдой карыз. Коргоо министрлиги болсо 9,4 миллион сом карыз. Бул карызды төлөө маселесин апрель айындагы каржы планга кошконбуз. Бирок “Кыргызгазга” жергиликтүү бийлик тарабынан каржылана турган“Бишкек жылуулук”, “Токмок жылуулук” ишканалары да бересе.
"Кыргызгаздын" үлүшү кырдаалдан чыгарабы?
Көгүлтүр отко болгон карыз маселеси Кыргызстанда дээрлик жыл сайын көтөрүлөт. Карыздын айынан өзбек тарап газды бууп койгон учурлар аз эмес. Жыл сайын газ баасын бычуу да узакка созулган сүйлөшүүлөр менен коштолот.
Кыргызстандагы газ таңсыктыгын чечүү үчүн эртерээк “Кыргызгаздын” 75 % үлүшүн Орусиянын “Газпромуна” берүү сунушун айткандар бар.
“Кыргызгаздын” басма сөз катчысы Жайнагүл Максимова бул боюнча ишкананын позициясы менен бөлүштү:
- Орусиянын чоң компаниясына кошулуп кала турган болсок, бир топ көйгөйлөр чечилет. Бизде газ-мунай боюнча запастарыбыз бар деген сөз бар. Булар ошолорду изилдеп газ чыгарат. Мындан тышкары Орусия газды өзбектер кандай баа менен сатып алса, биз да ошол баада арзан алып калабыз.
Буга чейин Орусиянын “Газпром” ишканасы Белорусиянын "Белтрансгаз” мамлекеттик ишканасын менчиктеген. Муну менен орус тарап Беларусияга үзгүлтүксүз көгүлтүр от берүү милдеттенмесин алган. Орусиядан Кыргызстанга түздөн-түз газ түтүктөрү келбесе да, “Кыргызгаздын” үлүшү берилип калса, орус инвестору Өзбекстандан арзан баада алган газын кыргыз тарапка бөлүшүп, чалгындоо жүргүзөм деп убада берүүдө. Үлүштү өткөрүп алуу маселеси ушул жылдын сентябрь айында чечилгени турат.
Ошентсе да коомчулук арасында мамлекеттик ишканынын негизги үлүшү орус инвесторуна өтсө, маселе чечилип, убадалар аткарылабы деп суроо салгандар бар.
Жогорку Кеңештин депутаты Райкан Төлөгөнов маселени кылдат иликтөө керек деген пикирде:
- 75 пайыз үлүштү орустарга берүү маселеси газдын баасын арзандатуу, газдын туруктуу келишин камсыз кылуу болуп саналат. Мунун артыкчылык, кемчиликтери да бар. Бирок бардыгы эсептин негизинде жасалышы керек.
Тоо-кенчилер бирикмесинин жетекчиси Орозбек Дүйшеевдин айтымында, маселенин саясий өңүтүнө да көңүл буруу керек:
- Ар бир кызыгып жаткан компаниялардын саясий да кызыкчылыгы болуп жатат. Орус же казак инвесторлору болуп калабы, Кыргызстандан газды таап туруп, иштетип баштаса, биз менен мамилеси башкача болуп калышы мүмкүн. Талаптарын коюшу ыктымал.
Тоо-кенчилер бирикмесинин маалыматы боюнча, Кыргызстандын аймагында көгүлтүр оттун очоктору бар. Бирок алар өтө терең жайгашкандыктан, көгүлтүр отту чыгарууга чоң каражат керектелет.
Учурда Казакстан Өзбекстандан алган газындын миң кубун 224 доллардан Кыргызстанга берет. Бул газ менен Кыргызстандын түндүк аймагы камсыз болсо, түштүктөгү кардарлар Өзбекстандан 290 доллардан келген газ менен камсыз болот. Эми орус инвестору Кыргызстанга келгенде баа саясаты кандай өзгөрөөрү азырынча белгисиз.
Казакстандын эскертүүсү
Көгүлтүр от боюнча эки коңшу өлкөгө көз каранды болгон Кыргызстан карыздарын төлөй албай, газсыз калуу коркунучунда турат. Өзбекстан азырынча унчукпаганы менен казак тарап газды майдан тарта токтотом деп эскертүүдө.
Кыргызстандын газ тармагын тейлеген “Кыргызгаз” ишканасынын басма сөз катчысы Жайнагүл Максимова маселе мамлекеттик ишканалар газдын акысын убагында төлөбөгөнүнөн келип чыкканын билдирүүдө.
- Мамлекеттик мекемелер бардыгы биригип, “Кыргызгазга” 10 миллион доллардын тегерегинде карыз болуп жатат. Булар жөн эле карызга алып, жагып жатышат. Акыркы маалымат боюнча, 7,5 миллион доллар Казакстанга карызбыз. 800 миң доллар Өзбекстанга карыз бар. Казакстан улам жабабыз деп коркутуп жатат. Төлөбөсөңөр 1-майга чейин жаап салабыз деген маалымат бар.
Көгүлтүр от жаккан мамлекеттик ишканалардын айрымдары өкмөттөн каржыланса, айрымдары жергиликтүү бюджеттен каржыланат. Каржы министрлигинин Транспорт жана энергетика боюнча бөлүм башчысы Руслан Татиков апрель айында карыздар төлөнөт деп ишендирди:
- “Кыржилкоммунсоюз” “Кыргызгазга” 166 миллион сомдой карыз. Коргоо министрлиги болсо 9,4 миллион сом карыз. Бул карызды төлөө маселесин апрель айындагы каржы планга кошконбуз. Бирок “Кыргызгазга” жергиликтүү бийлик тарабынан каржылана турган“Бишкек жылуулук”, “Токмок жылуулук” ишканалары да бересе.
"Кыргызгаздын" үлүшү кырдаалдан чыгарабы?
Көгүлтүр отко болгон карыз маселеси Кыргызстанда дээрлик жыл сайын көтөрүлөт. Карыздын айынан өзбек тарап газды бууп койгон учурлар аз эмес. Жыл сайын газ баасын бычуу да узакка созулган сүйлөшүүлөр менен коштолот.
Кыргызстандагы газ таңсыктыгын чечүү үчүн эртерээк “Кыргызгаздын” 75 % үлүшүн Орусиянын “Газпромуна” берүү сунушун айткандар бар.
“Кыргызгаздын” басма сөз катчысы Жайнагүл Максимова бул боюнча ишкананын позициясы менен бөлүштү:
- Орусиянын чоң компаниясына кошулуп кала турган болсок, бир топ көйгөйлөр чечилет. Бизде газ-мунай боюнча запастарыбыз бар деген сөз бар. Булар ошолорду изилдеп газ чыгарат. Мындан тышкары Орусия газды өзбектер кандай баа менен сатып алса, биз да ошол баада арзан алып калабыз.
Буга чейин Орусиянын “Газпром” ишканасы Белорусиянын "Белтрансгаз” мамлекеттик ишканасын менчиктеген. Муну менен орус тарап Беларусияга үзгүлтүксүз көгүлтүр от берүү милдеттенмесин алган. Орусиядан Кыргызстанга түздөн-түз газ түтүктөрү келбесе да, “Кыргызгаздын” үлүшү берилип калса, орус инвестору Өзбекстандан арзан баада алган газын кыргыз тарапка бөлүшүп, чалгындоо жүргүзөм деп убада берүүдө. Үлүштү өткөрүп алуу маселеси ушул жылдын сентябрь айында чечилгени турат.
Ошентсе да коомчулук арасында мамлекеттик ишканынын негизги үлүшү орус инвесторуна өтсө, маселе чечилип, убадалар аткарылабы деп суроо салгандар бар.
Жогорку Кеңештин депутаты Райкан Төлөгөнов маселени кылдат иликтөө керек деген пикирде:
- 75 пайыз үлүштү орустарга берүү маселеси газдын баасын арзандатуу, газдын туруктуу келишин камсыз кылуу болуп саналат. Мунун артыкчылык, кемчиликтери да бар. Бирок бардыгы эсептин негизинде жасалышы керек.
Тоо-кенчилер бирикмесинин жетекчиси Орозбек Дүйшеевдин айтымында, маселенин саясий өңүтүнө да көңүл буруу керек:
- Ар бир кызыгып жаткан компаниялардын саясий да кызыкчылыгы болуп жатат. Орус же казак инвесторлору болуп калабы, Кыргызстандан газды таап туруп, иштетип баштаса, биз менен мамилеси башкача болуп калышы мүмкүн. Талаптарын коюшу ыктымал.
Тоо-кенчилер бирикмесинин маалыматы боюнча, Кыргызстандын аймагында көгүлтүр оттун очоктору бар. Бирок алар өтө терең жайгашкандыктан, көгүлтүр отту чыгарууга чоң каражат керектелет.
Учурда Казакстан Өзбекстандан алган газындын миң кубун 224 доллардан Кыргызстанга берет. Бул газ менен Кыргызстандын түндүк аймагы камсыз болсо, түштүктөгү кардарлар Өзбекстандан 290 доллардан келген газ менен камсыз болот. Эми орус инвестору Кыргызстанга келгенде баа саясаты кандай өзгөрөөрү азырынча белгисиз.
