Алар 17-июлда кендин келечегин, Кумтөрдү иштеткен канадалык "Центерра Голд" компаниясынын мындан аркы ишин талкуулап, ушундай жыйынтыкка келишти. Эксперттердин сунушун өкмөт эске алаарын билдирди. Ошол эле учурда өкмөт буга чейин "даярдалып жатат" деген жаңы келишим тууралуу маалымат бере элек.
Бишкектеги талкууну эксперттердин "Пикир" клубу уюштурду. Анда коомдук ишмер Ишенбай Кадырбеков баяндама жасап, Кумтөр кени иштетиле баштаган 1992-жылдан бери түзүлгөн келишимдердин биринде да Кыргызстандын кызыкчылыгы корголбогонун билдирди. Ал Кумтөр келишими пайда алып келиши үчүн кенди мамлекетке өткөрүп алууга үндөп, бирок бул демилгени ишке ашырууга коррупция жолтоо болуп жатканын белгиледи:
- Биз бүгүн мөңгүлөрдү талкалап жатабыз. 700 миллион куб мөңгүнүн 400үн талкаладык. Ал аз келгенсип, жерди казып туруп, калдыктарды мөңгүнүн үстүнө таштап жатабыз. Алар мөңгү менен аралашып сел катары глетчер болуп, жылып жатат. Алар кийин эмнеге алып келээри белгисиз. Канадалыктар бүгүн болобу, эртең болобу, өзүнүн пайдасын алып, экологияга зыян келтирип туруп кетип калышат. Эң коркунучтуусу - калдык сактоочу жайга Ара-Белдин суусу төгүлүп, Петров көлүндөгү дамба жарылып кете турган болсо Нарын дарыясына түшөт да, Кыргызстан менен Өзбекстандын эли жабыркайт. Анткени цианид бар. Канадалыктар ушунун баарын бизге таштап кетишет. Кыргызстан ошол маселелерди чечкендин ордуна кайра мөңгүлөрдү талкалоого салым кошкон чечимдерди кабыл алып келе жатат. Ага Жогорку Кеңеш да өзүнүн салымын кошту. Маселени чечүүнүн бир гана жолу бар. Ал - мамлекеттештирүү. Биздин мамлекеттештирүү тууралуу демилгебизге карата "Центерранын" эң чоң жүйөсү бар да. Бул - доллар. Ушул долларды көргөндө эле биздин бийликтин башында турган адамдардын акылы адашып, алар алып келген документтердин баарына кол коюп жатышат. Кыргызстандын кызыкчылыгын коргоодо биз уттуруудабыз. Менде биздин муун да, кийинки муун да долларга азгырылып, утулуп калат го деген ой бар.
Талкуунун жыйынтыгында буга чейин түзүлгөн келишимдерди жокко чыгаруу жана кенди мамлекеттештирүү тууралуу резолюция кабыл алынды. "Пикир" клубунун жетекчиси, экономист Жумакадыр Акенеевдин айтымында, эксперттердин сунуштары камтылган резолюция өкмөткө берилет:
- Муну өзүбүздүн сайтка илебиз. Аны менен коомчулук таанышып чыгышы керек. Анткени Кумтөр - Кыргызстандын тагдырын чече турган маселе. Ишенбай Кадырбеков жасаган баяндамада айтылгандай, баарын мыйзам чегинде жана өз убагында жасаганда, Кыргызстанга каршы келишимге кол коюлбаганда тышкы карызыбыз болмок эмес. Кумтөр кени иштетилген убактан тартып жалпысынан 386 тонна алтын эритилиптир. Ошондо орто эсеп менен Кыргызстандын үлүшү 5 миллиард доллардын тегерегинде болмок. Биз болсо 1 миллиард доллар да алган жокпуз. Мындайча айтканда, биз алданып келгенбиз, дагы деле алданып калуу алдында турабыз.
Жыйынга чакырылган Жогорку Кеңештин депутаттары жана өкмөт мүчөлөрү келген жок. Ага өкмөттүн, парламенттин жана президенттин аппарат өкүлдөрү гана катышты.
Өткөн айда спикер Дастанбек Жумабеков журналисттерге маалымат берип жатып өкмөттө Кумтөр кени боюнча жаңы келишим каралып жатканын билдирген. Ошентип, мурдагы премьер-министр Сапар Исаковдун тушунда канадалык "Центерра Голд" компаниясы менен түзүлгөн макулдашуу кайра каралып жатканы белгилүү болгон.
Андан мурда премьер-министр Мухаммедкалый Абылгазиев Кумтөр боюнча соңку келишимде өкмөт макул болбогон маселелер бар экенин айткан эле.
Бишкектеги талкууда бийлик өкүлдөрү келишим жана ал документте кандай маселе камтылганы тууралуу маалымат беришкен жок. Өкмөт менен Жогорку Кеңештин өкүлдөрү эксперттердин сунуштары эске алынаарын "Азаттыкка" оозеки айтуу менен чектелишти.
Коомдук ишмер Ишенбай Кадырбеков мурунку келишимдерди иштеп чыгуу да ачык болбогонун айтып, бийликти катаны кайталабоого чакырды:
- Жаңы келген өкмөт мамлекеттештирүүгө бара алаарына деле көзүм жетпейт. Эртеңки күнү дагы бир келишимге кол койгону турушат. Эмне келишим экенин эч ким билбейт. Кол койгондон кийин отуруп калабыз. Андан кийин алар былтыр күзүндөгү Сапар Исаковдой болуп "жыргаттык" деп мактанып чыгышат.
Эксперттер Кумтөр кени иштетиле баштагандан бери Кыргызстандын кызыкчылыгына дал келбеген макулдашууларды түзүүгө катышкан аткаминерлерди жоопко тартууну да сунуш кылып, ал маселе да резолюцияга киргизилди. Алтын кенинин тынымсыз иштешинин мааниси кеп болду.
Тоо-кенчилер жана геологдор бирикмесинин мүчөсү Дүйшөнбек Камчыбеков кенди мамлекеттештирүү менен бирге эле канадалык "Центерра Голд" компаниясынан кол үзбөш керек деп эсептейт.
- 2023-жылы кенде алтындын запасы түгөнсө, ишти токтотуп калбай, "Центеррадан" акча бөлдүрүш керек. Чалгындоо иштерин улантып, Кумтөрдүн ишин 10-20 жылга чейин узартышыбыз зарыл, - деди ал.
2017-жылдын 11-сентябрында өкмөт менен "Центерра Голд" компаниясынын ортосунда Айлана-чөйрөнү коргоо жана инвестицияларды өнүктүрүү боюнча стратегиялык келишимге кол коюлган. Ага ылайык “Кумтөр” компаниясы “Калыбына келтирүү фондуна” жыл сайын 6 млн. доллар берээри айтылган. Келишимге байланыштуу коомчулукта нааразылык көп болуп, ага кол койгон мурдагы өкмөт башчы Сапар Исаковду кылмыш жоопкерчилигине тартуу туурасында да кеп козголгон. Андан бери Кумтөр алтын кенин сатып алууга кызыкчылыгы бар экенин Лондондо катталган “Чаарат Голд” ("Chaarat Gold Holdings Limited") компаниясы жарыялаган.
"Азаттыктын" архиви:
Кумтөр: эрип бараткан мөңгү
