Беларус, Казакстан, Орусиянын 2010-жылдан тарта иштей баштаган Бажы биримдиги кыргызстандыктардын киреше табуучу булактарынын кеминде бирөөсүнө буга чейин эле олуттуу таасир берди. Мамлекеттик Бажы кызматтын төрагасы Кубанычбек Кулматовдун 21-июнда парламент комитетинин жыйынында айтканына караганда, 2010-жылы кыргыз-кытай чек арасынан жүк тарткан уналардан айына 1,5 миңден 3,5 миңге чейин өтүүчү, азыр бул көрсөткүч 500-600дүн эле тегерегинде.
“Мурда “Манас” аэропортуна жүк тарткан 21 учак консо, азыр айына жетиден гана келүүдө. Бүгүнкү күндө кытай товарларынын реэкспорту иш жүзүндө токтоду”, - деди башкы бажычы парламент комитетинин олтурумунда.
Баштыктап товар ташыгандар агымы күчөдү
Чек арадан товар өткөрүү менен алектенген кыргызстандык айым. 24-июнь, 2011-жыл.
Белгилүү болгондой кыргызстандыктар кытай товарларын негизинен Орусия менен Казакстанга реэкспортточу. Бирок бул такыр эле токтоп калды деп айтуу мүмкүн эместей. Байкоочулардын баамында, өзгөчө казакстандык ишкерлер Бажы биримдигинин тышкы чек арасы иштей баштоочу 1-июлду утурлай Кыргызстан аймагынан ар кандай жолдор, анын ичинде кыргыз жарандарынын кызматын пайдалануу менен товар ташып кетүүнү күчөткөндөй.
Бишкектеги бейөкмөт уюм –Антикоррупциялык ишкер кеңеш чек арада коррупция боюнча иликтөөсүн быйыл казак-кыргыз чек арасындагы “Ак жол” бекетинде жүргүзүүдө. Өз мониторингинин алкагында жүргүнчүлөрдүн агымына да байкоо салып жаткан бул уюмдун аткаруучу директору Нурипа Муканова “Азаттыкка” буларды айтты:
- Акыркы кездери “Дордой” базарынан Казакстанга товар көп ташылууда. Бул көбүнесе казак ишкерлеринин демилгеси менен болуп жатат. Бир күндө Казакстандын Кордойунан бир киши товар үчүн жети-сегиз жолу өтөт. Маселен апрель айында чек арадан күнүнө 12 миң киши өтсө, июнда 36 миңге чейин жетти. Алардын көбү ишкерлер.
Орусияга кийим сатуучулар үчүн бажыдан өтүү убактысы узарды
Кыргыз ишкерлеринин Бажы союзунун өлкөлөрү менен соода-сатыгында кытай товарларын реэкспорттоодон кийинки эле үлүштү Кыргызстандын ичинде жасалган кийим-кечек түзөт. Жеңил өнөр жайчылар ассоциациясынын президенти Сапарбек Асановдун “Азаттыкка” айтканына караганда, Кыргызстан буга чейин ЕврАзЭШтин алкагындагы макулдашууларга ылайык, өз продукциясын Орусия менен Казакстанга бажы төлөмүсүз сатып келген. Эгер ушул эреже эле өзгөрүп кетпесе, жеңил өнөр жайчылар үчүн олуттуу кыйынчылык жоктой:
- Ушул келишимди Бажы союзу иштеп баштагандан кийин жокко чыгарыша турган болсо, биз үчүн кыйынчылык жаралышы мүмкүн. Анткени анда бажы салыгын төлөөгө туура келет. Бүгүн биз алып жаткан маалыматтарга караганда, биздин продукцияга Бажы союзундагы өлкөлөр төлөм киргизбейт деген маалымат бар. Андыктан ушу тапта бизде эч кандай кыйынчылык деле болбойт деп ойлойм.
Бирок Жеңил өнөр жайчылар ассоциациясынын төрагасы “Азаттыктын” кабарчысы менен маегинде кошумчалагандай, 1-июль жакындаган сайын бажыдан өтүү убактысы узарды:
- Бажыдан өтүү процесси бүгүнкү күндө созулуп жатат. Мурда бир машина менен келген товарыбыз бир күндө өтсө, азыр кезек күтүп, эки үч күндөп туруп калып жатабыз. Анткени бажыдан өтүүнүн процедуралары башкача болуп калды. Мындан ары дагы кандай өзгөрүүлөр болуп кетет, алдын ала айтуудан алыспыз. Бажы союзу иштеп баштаганда дагы кандай кыйынчылыктар, жеңилдиктер болот, ошондо тагыраак билебиз го.
Бажыдан өтүү убактысынын мурдагыдан узарышы жеңил өнөр жайчылар үчүн анчалык жоготуу алып келбесе, Казакстан менен Орусияга айыл-чарба азыктарын экспорттогон кыргызстандыктар үчүн бул маанилүү фактор. Алардын бажыда эки үч күндөп кармалып калышы иш жүзүндө банкрот болуу дегенди туюндурат.
Айыл-чарба министрлигинин алдындагы Агробизнес борборунун директорунун милдетин аткаруучу Алмаз Сооронбаевдин “Азаттыкка” айтканына караганда, жаңы тартиптерди билүү үчүн алар Орусия бажысынын Кыргызстандагы өкүлчүлүгү менен күн сайын байланышууда. Бирок толук түшүнүктүү маалымат жок:
- Негизинен булар мындай деп жатат. Эгер сертификат берген лабороторияаңар биз ишенгендей болсо, ал товар өтөт, кокус биз ага ишене албасак, өзүбүз текшерип, өзүбүз сертификат беребиз деп жатышат. Маселен Кыргызстандын Соода өнөр жай палатасы сертификат берет. Чек арага барганда ал жүктү кээде өткөрүп жиберет, кээде токтотуп кайра текшеришет. Башкача айтканда тандалма мамиле жасашууда. Эгерде, силердин бул машинеңерде сертификатта көргөзүлгөн товардан тышкары дагы бир нерсе бар дешсе кайра текшере беришет. Биздин дыйкандарды ушинтип эле кыйнап жатышат.
1-июлдан тарта Бажы биримдигинин тышкы чек арасынын жаралышы менен катар айыл-чарба жана тамак-аш продукцияларын ветеринардык жана санитардык жактан текшерүү да тышкы чек арадан жүргүзүлө баштайт. Демек Орусия менен Казакстанга өнүмүн саткысы келген кыргызстандык дыйканга, же ишкерге мындай көзөмөлдүн башкысын казак чек арасынан өтүүгө туура келет. Мурдараак эксперттер Бажы биримдигинин алкагында текшерүүлөрдүн бул түрү күчөтүлөрүн билдирип келишкен. Бажы биримдигинин комиссиясы бул багыттагы документтердин жаңы долбоорлорун 22-июндагы отурумунда гана талкуулады.
Казакстан тарапка чек арадан товар ташып берип жаткан кыргызстандык аялдар.
Бишкектеги Агробизнес борборунун директорунун милдетин аткаруучу Алмаз Сооронбаев “Азаттыктын” кабарчысы менен маегинде белгилегендей, алар көзөмөл күчөтүлөрүн эске алуу менен айыл-чарба продукциясын экспорттоочуларга жана дыйкандарга товардан мурда кагаздарды жыйноону сунуш кылып жатышканын белгиледи:
- Биз оболу Кыргызстандан талап кылынуучу документтерди чогулткула деп жатабыз. Унаага жүктү салып, чек арага барып албай, оболу кагаздардын баарын бүтүрүп, андан кийин чек арага баргыла деп жатабыз. Жүктү чогултуп алып, чек арага барып алып, андан кийин документ жасайбыз десе көпкө туруп калышат. Башкача айтканда бүт документтерди даярдап, текшерткен соң гана чек арага жүк менен барыш керек.
Экономикалык тескөө министрлигинин Соода саясаты башкармалыгынын башчысы Анархан Рахманованын “Азаттыкка” айтканына караганда, Кыргызстандын жумушчу тобу азыр Бажы биримдигинин документтери менен эрежелерин иликтөө үстүндө:
- Алардын (Бажы биримдигинин) кол койгон макулдашууларынын баарын биздин мекемелер иликтеп жатышат. Алсак фитосанитардык, санитардык эрежелер, Биздин лабороториялардын тыянагы Бажы биримдигинин талаптарына жооп береби, биздин лабороториялар алар менен кандай келишимдерди түзүүсү керек өңдүү маселелерди иликтешүүдө.
Бажы биримдигине мүчө эмес, бирок өкмөтү кирүү ниетин билдирген Кыргызстан анын кыйыр таасирлерин сезип жатса, мүчө өлкөлөрдүн ишкерлери менен жарандары мунун буруш жана дурус жактарын даана байкашууда.
Казакстандык ишкерлердин көз карандысыз ассоциациясынын вице-президенти Тимур Назханов мындай дейт:
- Бажы биримдигинин бир жарым жылдан берки иши, биз ага кирүү менен товарларга баанын төмөндөшүнө жетишкен жокпуз, кайра тескерисинче болду. Албетте буга көп факторлор, анын ичинде Казакстан өзү дээрлик эч нерсе өндүрбөгөндүгү, иш жүзүндө баарын тыштан, биринчи кезекте Кытайдан алып келип жатканы да таасир берүүдө. Андыктан Казакстан биз керектеп жаткан товарлардын жок дегенде жарымын өндүрмөйүнчө кытай товарларынын агымы, анын ичинде контрабанда токтобойт. Менимче, товарлардын баасы арзандабайт. Анын үстүнө энергия берүүчү заттардын баасы да өсүүдө.
Беларустар менен казактар быйылкы жарым жылда автоунааны күргүштөп алып киришти.
Бажы биримдигинин өлкөлөрүндө 1-июлдан тарта тыштан импорттолуучу товарлардын айрым түрлөрүнө биримдиктин жогорулатылган тарифтери күчүнө кирүүдө. Бир нече эсе кымбаттоо күтүлгөндүктөн Казакстан менен Беларустун жарандары автоунааларды сырттан 1-июлга чейин алып келүүгө ашыгып жатышты. Казакстандын каржы министринин орун басары Руслан Даленовдун 22-июндагы билдирүүсүнө караганда, жыл башынан бери казакстандыктар пайдаланылган автоунаалардан өлкөгө 102 миң даананы алып келишкен. Былтыр болсо Казакстанга бир жыл ичинде болгону 27 миң даанага жетпеген жеңил автоунаа импорттолгон экен. Казакстандын каржы министри Болат Жамишевдин ырастоосунда, чек арада кезек күтүп турган автоунаалар бажыдан 1-июлга чейин күнү-түнү өткөрүлөт.
Бажы брокерлеринин казакстандык ассоциациясынын төрагасы Геннадий Шестаковдун “Азаттыкка” айтканына караганда, Казакстанды көздөй жолдо бери дегенде 6-8 миң автоунаа келе жатат. Алардын 1-июлга карата жетишпей калгандарынын бир бөлүгү каттоого тургузуу үчүн Кыргызстанга барышы толук ыктымал:
- Биз такыр эле жетишпей тургандарга унааларын порттордон эле сатып жиберүүгө кеңеш бергенбиз. Анткени баа жагынан бир аз эле жоготушат. Ал эми алып келе жаткандар үчүн биринчи жол бажы төлөмүн толугу менен төлөө. Бул учурдагыдан 8-10 эсе кымбат. Экинчи вариант Орусия ички керектөө үчүн автоунааларга төлөмдү төмөндөтүү демилгесин күтүп, кампаларда калтырып кетүү. Үчүнчү вариант, албетте, адамдар, мурдагы тажрыйба көргөзгөндөй, Кыргызстанга тааныштарына, жакындарына жөнөтүшөт.
Минскилик экономист Сергей Чалыйдын айтымында, автоунаа баасынын көтөрүлүшү Бажы биримдигинин беларустар үчүн да башкы көйгөйү болду:
- Ооба, бул биз үчүн эң оор маселе болду. Атүгүл бизде эски төлөмдөрдү калтыруу аракетинде референдум уюштуруу аракети да жасалды. Бирок демилгелүү топту катташпай койду. Пайдаланылган унаалар үчүн бажы төлөмү кыйла көтөрүлүп жаткандыктан, акыркы жарым жыл ичинде унаа сатып алууну көздөгөндөрдүн баары автопаркын жаңылоого жетишти. Бери дегенде эки-үч жылга эми бул көйгөй анчалык сезилбейт.
Бажы биримдигин автоунаалар үчүн негиз катары Орусиянын тарифтери алынган. Маселен Кыргызстанда азыр 2000-жылы чыккан, кыймылдаткычынын көлөмү 2600 куб метр келген “Мерседес” үлгүсүндөгү унааны бажыдан өткөрүү үчүн 1170 АКШ доллары талап кылынса, Бажы биримдигинин өлкөлөрүндө ал 1-июлдан тарта 10400 долларды түзүп калат.
Эң көп утуш кимдики?
Автобазарга келгенде Бажы биримдигинин жаңы эрежелери ириде Орусиянын пайдасына ойнойт. Анткени биримдиктин алкагында Европа, Жапония, АКШ өндүрүшүндөгү автоунааларга коюлуп жаткан бөгөт, Орусиянын аймагында чыгарылган автоунаалардын көбүрөөк сатылышына жол ачууга багытталган.
Эксперттердин пикиринде, дегеле Бажы союзу экономикага караганда, көбүнесе саясий долбоор. Андан саясий да, экономикалык жактан да Орусияга утушка ээ болот.
Бажы биримдиги жаңы деңгээлге чыгар алдында, айрым талаштар да пайда болгондой. Биримдикте чогултулган бажы төлөмдөрү экономиканын көлөмүнө жараша бөлүнөт. Учурда чогултулган акчанын 88%га жакынын Орусия, 7%дан ашуунун Казакстан, 5%га жетпеген бөлүгүн Беларус алат. Кыргызстан кошулса, анын үлүшү Беларустукунан да аз болмокчу.
Москвада чыгуучу “Комерсанть” гезитинин 23-июнда жазганына караганда, Москва Казакстан менен Беларус бажы төлөмдөрүн төгүү жагынан 22 миллиард рубль карыз болуп калды деп эсептөөдө. Беларустун бажы мекемеси муну чындыкка дал келбеген маалымат деп атаса, Казакстандын каржы министрлиги да эч кандай карызы жоктугун билдирген.
“Мурда “Манас” аэропортуна жүк тарткан 21 учак консо, азыр айына жетиден гана келүүдө. Бүгүнкү күндө кытай товарларынын реэкспорту иш жүзүндө токтоду”, - деди башкы бажычы парламент комитетинин олтурумунда.
Баштыктап товар ташыгандар агымы күчөдү
Белгилүү болгондой кыргызстандыктар кытай товарларын негизинен Орусия менен Казакстанга реэкспортточу. Бирок бул такыр эле токтоп калды деп айтуу мүмкүн эместей. Байкоочулардын баамында, өзгөчө казакстандык ишкерлер Бажы биримдигинин тышкы чек арасы иштей баштоочу 1-июлду утурлай Кыргызстан аймагынан ар кандай жолдор, анын ичинде кыргыз жарандарынын кызматын пайдалануу менен товар ташып кетүүнү күчөткөндөй.
Бишкектеги бейөкмөт уюм –Антикоррупциялык ишкер кеңеш чек арада коррупция боюнча иликтөөсүн быйыл казак-кыргыз чек арасындагы “Ак жол” бекетинде жүргүзүүдө. Өз мониторингинин алкагында жүргүнчүлөрдүн агымына да байкоо салып жаткан бул уюмдун аткаруучу директору Нурипа Муканова “Азаттыкка” буларды айтты:
- Акыркы кездери “Дордой” базарынан Казакстанга товар көп ташылууда. Бул көбүнесе казак ишкерлеринин демилгеси менен болуп жатат. Бир күндө Казакстандын Кордойунан бир киши товар үчүн жети-сегиз жолу өтөт. Маселен апрель айында чек арадан күнүнө 12 миң киши өтсө, июнда 36 миңге чейин жетти. Алардын көбү ишкерлер.
Орусияга кийим сатуучулар үчүн бажыдан өтүү убактысы узарды
Кыргыз ишкерлеринин Бажы союзунун өлкөлөрү менен соода-сатыгында кытай товарларын реэкспорттоодон кийинки эле үлүштү Кыргызстандын ичинде жасалган кийим-кечек түзөт. Жеңил өнөр жайчылар ассоциациясынын президенти Сапарбек Асановдун “Азаттыкка” айтканына караганда, Кыргызстан буга чейин ЕврАзЭШтин алкагындагы макулдашууларга ылайык, өз продукциясын Орусия менен Казакстанга бажы төлөмүсүз сатып келген. Эгер ушул эреже эле өзгөрүп кетпесе, жеңил өнөр жайчылар үчүн олуттуу кыйынчылык жоктой:- Ушул келишимди Бажы союзу иштеп баштагандан кийин жокко чыгарыша турган болсо, биз үчүн кыйынчылык жаралышы мүмкүн. Анткени анда бажы салыгын төлөөгө туура келет. Бүгүн биз алып жаткан маалыматтарга караганда, биздин продукцияга Бажы союзундагы өлкөлөр төлөм киргизбейт деген маалымат бар. Андыктан ушу тапта бизде эч кандай кыйынчылык деле болбойт деп ойлойм.
Бирок Жеңил өнөр жайчылар ассоциациясынын төрагасы “Азаттыктын” кабарчысы менен маегинде кошумчалагандай, 1-июль жакындаган сайын бажыдан өтүү убактысы узарды:
- Бажыдан өтүү процесси бүгүнкү күндө созулуп жатат. Мурда бир машина менен келген товарыбыз бир күндө өтсө, азыр кезек күтүп, эки үч күндөп туруп калып жатабыз. Анткени бажыдан өтүүнүн процедуралары башкача болуп калды. Мындан ары дагы кандай өзгөрүүлөр болуп кетет, алдын ала айтуудан алыспыз. Бажы союзу иштеп баштаганда дагы кандай кыйынчылыктар, жеңилдиктер болот, ошондо тагыраак билебиз го.
Кыргыз сертификаты Бажы биримдигине жарайбы?
Бажыдан өтүү убактысынын мурдагыдан узарышы жеңил өнөр жайчылар үчүн анчалык жоготуу алып келбесе, Казакстан менен Орусияга айыл-чарба азыктарын экспорттогон кыргызстандыктар үчүн бул маанилүү фактор. Алардын бажыда эки үч күндөп кармалып калышы иш жүзүндө банкрот болуу дегенди туюндурат.Айыл-чарба министрлигинин алдындагы Агробизнес борборунун директорунун милдетин аткаруучу Алмаз Сооронбаевдин “Азаттыкка” айтканына караганда, жаңы тартиптерди билүү үчүн алар Орусия бажысынын Кыргызстандагы өкүлчүлүгү менен күн сайын байланышууда. Бирок толук түшүнүктүү маалымат жок:
- Негизинен булар мындай деп жатат. Эгер сертификат берген лабороторияаңар биз ишенгендей болсо, ал товар өтөт, кокус биз ага ишене албасак, өзүбүз текшерип, өзүбүз сертификат беребиз деп жатышат. Маселен Кыргызстандын Соода өнөр жай палатасы сертификат берет. Чек арага барганда ал жүктү кээде өткөрүп жиберет, кээде токтотуп кайра текшеришет. Башкача айтканда тандалма мамиле жасашууда. Эгерде, силердин бул машинеңерде сертификатта көргөзүлгөн товардан тышкары дагы бир нерсе бар дешсе кайра текшере беришет. Биздин дыйкандарды ушинтип эле кыйнап жатышат.
1-июлдан тарта Бажы биримдигинин тышкы чек арасынын жаралышы менен катар айыл-чарба жана тамак-аш продукцияларын ветеринардык жана санитардык жактан текшерүү да тышкы чек арадан жүргүзүлө баштайт. Демек Орусия менен Казакстанга өнүмүн саткысы келген кыргызстандык дыйканга, же ишкерге мындай көзөмөлдүн башкысын казак чек арасынан өтүүгө туура келет. Мурдараак эксперттер Бажы биримдигинин алкагында текшерүүлөрдүн бул түрү күчөтүлөрүн билдирип келишкен. Бажы биримдигинин комиссиясы бул багыттагы документтердин жаңы долбоорлорун 22-июндагы отурумунда гана талкуулады.
Бишкектеги Агробизнес борборунун директорунун милдетин аткаруучу Алмаз Сооронбаев “Азаттыктын” кабарчысы менен маегинде белгилегендей, алар көзөмөл күчөтүлөрүн эске алуу менен айыл-чарба продукциясын экспорттоочуларга жана дыйкандарга товардан мурда кагаздарды жыйноону сунуш кылып жатышканын белгиледи:
- Биз оболу Кыргызстандан талап кылынуучу документтерди чогулткула деп жатабыз. Унаага жүктү салып, чек арага барып албай, оболу кагаздардын баарын бүтүрүп, андан кийин чек арага баргыла деп жатабыз. Жүктү чогултуп алып, чек арага барып алып, андан кийин документ жасайбыз десе көпкө туруп калышат. Башкача айтканда бүт документтерди даярдап, текшерткен соң гана чек арага жүк менен барыш керек.
Экономикалык тескөө министрлигинин Соода саясаты башкармалыгынын башчысы Анархан Рахманованын “Азаттыкка” айтканына караганда, Кыргызстандын жумушчу тобу азыр Бажы биримдигинин документтери менен эрежелерин иликтөө үстүндө:
- Алардын (Бажы биримдигинин) кол койгон макулдашууларынын баарын биздин мекемелер иликтеп жатышат. Алсак фитосанитардык, санитардык эрежелер, Биздин лабороториялардын тыянагы Бажы биримдигинин талаптарына жооп береби, биздин лабороториялар алар менен кандай келишимдерди түзүүсү керек өңдүү маселелерди иликтешүүдө.
Казактар менен беларустардын баш оруусу
Бажы биримдигине мүчө эмес, бирок өкмөтү кирүү ниетин билдирген Кыргызстан анын кыйыр таасирлерин сезип жатса, мүчө өлкөлөрдүн ишкерлери менен жарандары мунун буруш жана дурус жактарын даана байкашууда.
Казакстандык ишкерлердин көз карандысыз ассоциациясынын вице-президенти Тимур Назханов мындай дейт:
- Бажы биримдигинин бир жарым жылдан берки иши, биз ага кирүү менен товарларга баанын төмөндөшүнө жетишкен жокпуз, кайра тескерисинче болду. Албетте буга көп факторлор, анын ичинде Казакстан өзү дээрлик эч нерсе өндүрбөгөндүгү, иш жүзүндө баарын тыштан, биринчи кезекте Кытайдан алып келип жатканы да таасир берүүдө. Андыктан Казакстан биз керектеп жаткан товарлардын жок дегенде жарымын өндүрмөйүнчө кытай товарларынын агымы, анын ичинде контрабанда токтобойт. Менимче, товарлардын баасы арзандабайт. Анын үстүнө энергия берүүчү заттардын баасы да өсүүдө.
Бажы брокерлеринин казакстандык ассоциациясынын төрагасы Геннадий Шестаковдун “Азаттыкка” айтканына караганда, Казакстанды көздөй жолдо бери дегенде 6-8 миң автоунаа келе жатат. Алардын 1-июлга карата жетишпей калгандарынын бир бөлүгү каттоого тургузуу үчүн Кыргызстанга барышы толук ыктымал:
- Биз такыр эле жетишпей тургандарга унааларын порттордон эле сатып жиберүүгө кеңеш бергенбиз. Анткени баа жагынан бир аз эле жоготушат. Ал эми алып келе жаткандар үчүн биринчи жол бажы төлөмүн толугу менен төлөө. Бул учурдагыдан 8-10 эсе кымбат. Экинчи вариант Орусия ички керектөө үчүн автоунааларга төлөмдү төмөндөтүү демилгесин күтүп, кампаларда калтырып кетүү. Үчүнчү вариант, албетте, адамдар, мурдагы тажрыйба көргөзгөндөй, Кыргызстанга тааныштарына, жакындарына жөнөтүшөт.
Минскилик экономист Сергей Чалыйдын айтымында, автоунаа баасынын көтөрүлүшү Бажы биримдигинин беларустар үчүн да башкы көйгөйү болду:
- Ооба, бул биз үчүн эң оор маселе болду. Атүгүл бизде эски төлөмдөрдү калтыруу аракетинде референдум уюштуруу аракети да жасалды. Бирок демилгелүү топту катташпай койду. Пайдаланылган унаалар үчүн бажы төлөмү кыйла көтөрүлүп жаткандыктан, акыркы жарым жыл ичинде унаа сатып алууну көздөгөндөрдүн баары автопаркын жаңылоого жетишти. Бери дегенде эки-үч жылга эми бул көйгөй анчалык сезилбейт.
Бажы биримдигин автоунаалар үчүн негиз катары Орусиянын тарифтери алынган. Маселен Кыргызстанда азыр 2000-жылы чыккан, кыймылдаткычынын көлөмү 2600 куб метр келген “Мерседес” үлгүсүндөгү унааны бажыдан өткөрүү үчүн 1170 АКШ доллары талап кылынса, Бажы биримдигинин өлкөлөрүндө ал 1-июлдан тарта 10400 долларды түзүп калат.
Эң көп утуш кимдики?
Автобазарга келгенде Бажы биримдигинин жаңы эрежелери ириде Орусиянын пайдасына ойнойт. Анткени биримдиктин алкагында Европа, Жапония, АКШ өндүрүшүндөгү автоунааларга коюлуп жаткан бөгөт, Орусиянын аймагында чыгарылган автоунаалардын көбүрөөк сатылышына жол ачууга багытталган.
Эксперттердин пикиринде, дегеле Бажы союзу экономикага караганда, көбүнесе саясий долбоор. Андан саясий да, экономикалык жактан да Орусияга утушка ээ болот.
Бажы биримдиги жаңы деңгээлге чыгар алдында, айрым талаштар да пайда болгондой. Биримдикте чогултулган бажы төлөмдөрү экономиканын көлөмүнө жараша бөлүнөт. Учурда чогултулган акчанын 88%га жакынын Орусия, 7%дан ашуунун Казакстан, 5%га жетпеген бөлүгүн Беларус алат. Кыргызстан кошулса, анын үлүшү Беларустукунан да аз болмокчу.
Москвада чыгуучу “Комерсанть” гезитинин 23-июнда жазганына караганда, Москва Казакстан менен Беларус бажы төлөмдөрүн төгүү жагынан 22 миллиард рубль карыз болуп калды деп эсептөөдө. Беларустун бажы мекемеси муну чындыкка дал келбеген маалымат деп атаса, Казакстандын каржы министрлиги да эч кандай карызы жоктугун билдирген.
