Орус барды Владимир Высоцкий тирүү болсо быйыл 75 жашка чыкмак. Ал кыска өмүрүндө 700гө жакын ыр жаратып, 600үн өзү обонго салган экен. Бул ырлар анын бактысы да, шору да болгон. Авторитардык бийликке тийишип ырдаганы үчүн сый-ургалга жетпей дүйнөдөн өткөн. Анткен менен Высоцкийге болгон эл сүйүүсү азыркыга чейин өчө элек. Анын талантына таазим эткендер арасында кыргызстандыктар да бар. Алар 32 жыл мурда көз жумган ырчыны кантип эскеришти?
Высоцскийди унутпагандар
Эвакуация. МХАТ. Таганка. Бул Высоцкийдин ырлары. Бороондой буюккан кыска өмүрдүн баяны. Шамшардай курч, ошол эле маалда жупуну саптар. Дал ушул өзгөчөлүгү менен Высоцкийдин ырлары миллиондор жүрөгүнөн түнөк тапкандыр?
Таланттуу артист, бард ырчы Владимир Высоцкийдин чыгармачылык чыйыры 60-жылдары башталган. Бир эле убакта театрда иштеп, ыр жаратууга да билек түрө киришкен. Башкалардан айырмаланып, жабык өлкөнү даңктаган ырларды жазган да, аткарган да эмес. Бул тоң моюндугу үчүн ал советтик маданият аны акын катары да, ырчы катары да таануудан баш тартып, Таганканын актеру катары гана жазышкан.
Анткен менен бард ырчынын кырылдак үнү жазылган пленкалар колдон колго өткөн. Бул Высоцкийдин кадыр-баркын арттырып, чыныгы элдик акынга айланткан. Жашыруун концерттеринен киши үзүлгөн эмес.
Кыргыз маданиятына эмгек сиңирген ишмер Рафаил Сарлыков бардык акындын таланты гүлдөп турган кезде мектепте окучу экен. Высоцский ошол күндөн тарта анын кумири болгонун минтип эскерет:
- Бул инсандын чыгармачылыгы менен 60-жылдардын ортосунда таанышкам. Эң биринчи киносу чыккан болчу “Вертикаль” деген. Ошондон кийин элге алынып кетти. Анын ыры жазылган пленкаларды бири-бирибизге берип укчубуз. Азыркыдай таза үн кайда, кырылдак-шырылдак. Ага деле карабайбыз, жата калып тыңшап...
Рафаил Зарлыков сөз арасында Высоцкийдин “Доско” аттуу ырын аткарып берди.
Бард ырчылар. Булардын башкалардан өзгөчөлүгү эмнеде? Рафаил Сарлыков муну мындайча түшүндүрдү:
- Бард ырчылардын музыкасы анчалык деле жогорку деңгээлде эмес. Өтө жөнөкөй. Атайлап эле жөнөкөй жазылат десек болот. Бирок тексттин мазмуну аябай бийик. Ошонусу менен элге жаккан да. Ал учурда Галич, Окуджава деген бард акындар да чыккан. Булар бири-бирин колдоп турушкан. Айталы, Галичтин “Рота” деген ырын Высоцкий да аткарчу. Бул тыюу салынган ыр эле да. Согуш маалы сүрөттөлгөн. Биздин жоокерлер урушка киргенде артынан өзүбүздүн эле башка офицерлер кайтарып жүргөн экен да, качып кетпесин деп. Артка бурулду дегиче атып салышкан. Бир жолу досум экөөбүз “Ротаны” жаттап, анын апасына ырдап бердик. Ал киши мугалим эле “экинчи укпайын” деп тыюу салган. Эгер башка бирөөлөрдүн кулагы чалса, оңбой калмакпыз.
Колдон-колго өткөн үн тасмалар
Высоцкийдин таланты 70-жылдары өр алган. Жогорку Кеңешке “Республика” партиясынан келген депутат, мурдагы балбан Малик Осмонов бул мезгилде анын ырлары спорт залдарда да жаңырып турганын айтты:
- Тагдырынан адашкан адамдар көп укчу да муну. Мен мектепти 1975-жылы бүттүм. Ошол кезде Высоцкийдин ырлары аябай мода эле. Спорт залдарда машыгып жатып коюп койчубуз. Беш-алты пленкасы бар эле. Улам алмаштырып коюп, эки саат машыксак, эки саат тынбай укчубуз.
Высоцкийдин дагы бир күйөрманы, ырчы Сагынбек Момбеков. Ал бард ырчынын өлгөнүн Москвада №0536 аскердик бөлүгүндө кызмат өтөп жүргөн кезде уккан экен. Бул учурда Советтер союзунда бүткүл дүйнөлүк Олимпиада өтүп жаткан.
Ырчы ал учурду минтип эскерди:
- Олимипада өтүп жаткан маалда каза болду. Эл көрүстөндү көздөй агылып жатты. Бизди сыртка чыгарчу эмес. Короонун ичинен шыкаалап карап турдук. Офицерлер эми орустар да, кайгырып жатканы байкалап турду. Бирок билгизбей иштеп жүрүштү. Кечинде бул кабарды айтабы деп телевизорду койсок, маалымат болгон жок. Аябай күттүк эле да. Гезитке гана кыскача некролог беришти.
Азыр Сагынбек Момбековго "кыргыздын Высоцкийи" деп баа бергендер бар. Бирок ал Высоцкий кумири болгонун, бирок аны туурабасын ушул жерден белгилей кетти:
- Ушуга такыр макул эмесмин да. Ал өз жолу менен ырдаган, мен өз жолум менен ырдаган кыргызмын. Биз эми советтик доордо өскөнүбүз үчүн Высоцкийди кумир тутуп калдык да. Мисалы ал ырдап жатып эле төгүп, какшыкты зырылдата берчү. Мен анте албайм. Атайын даярданып, ыр бышкан соң гана ырдайм.
Владимир Высоцкий 1980-жылы 25-июлда көз жумган. Диссидент акынды акыркы сапарга узатуу үчүн он миңдеген адамдар келген. Кийин орус гезитери мындай көрүнүш Москвада Сталиндин өлүмүнөн бери болгон эмес деп жазып чыгышкан.
Орус сынчылары Владимир Высоцкийге Пушкин менен теңтайлашкан талант деп баа берген.
