Кара-Кече көмүрү коррупциялашкан аткаминерлер менен уюшкан кылмыш топторунун киреше булагына айланган.
Мына ошонун айынан мамлекетке өткөрүлгөн көмүр кени түрдүү кызыкчылыктагы топтордун ортосундагы тирешке себеп болууда. Натыйжада көмүр казып алуунун расмий көлөмү азайган менен, көмүскө жол менен көмүр уурдап алып чыгып сатуунун агымы көбөйгөн. Өкмөт бул маселени жөнгө салуу жолдорун издегени менен азырынча жыйынтык чыга элек.
“Каралардын” кармашы
Кара-Кече көмүр кенине көзөмөл жүргүзүүгө кызыкдар топтордун ортосундагы тирешүү кызыл-жаян мушташка айланган учурлар аз эмес. Анткени тиешелүү топтордун кенден кезексиз көмүр тартууга байланыштуу иш-аракеттери чырдын чыгышына өбөлгө түзгөн жагдай калыптанып калган. Бул өзгөчө укуктан адатта мамлекеттик бийликтин же криминалдык чөйрөнүн өкүлдөрү гана пайдаланып келишет. Ошондон улам уюшкан кылмыш топторунун ортосунда чыр чыгып, анын аягы кан төгүүгө чейин жеткени бар.
“Эр айдоочу” коомдук уюмунун башчысы Качкын Булатов мындагы көмүр ишкердиги криминалдык топтордун ортосундагы талашка айланганына токтолду:
- Ал жерде мурдатан эле “Водолаз” менен жергиликтүү криминалдык топтордун ортосунда тирешүү болуп келген. Алардын башында Капар деген адам турат. Өткөндөгү ок атышуу окуясы мына ошол тирешүүнүн туундусу болду. Булардын каржы булагы толук ошол жактан. Муну райондук жана облустук милиция башчылары менен прокуратура билет. Бирок ушуга чейин чара көргөнүн көрө элекмин. Себеби өздөрү дагы кызыкдар.
Кара-Кече көмүр кени быйыл “Кыргыз көмүр” мамлекеттик ишканасынын филиалы болуп кайра түзүлгөн. Ага 2010-жылы мамлекеттин карамагына кайра алынган Кара-Кечедеги Беш-Сары жана Ак улак көмүр кендери да кошулган болчу. Быйыл аталган кендеги борбордук карьерден гана көмүр казылгандыктан андан көмүр тартып чыгаруу машакаты күчөгөн.
Мындай жагдай көмүр жүктөөчүлөрдүн узун кезегин пайда кылган. Кара-Кече көмүр кенинин коопсуздук кызматынын жетекчиси Тынчтык Медербеков кендеги көмүр уурулук жана кезек күтүү машакаты чырдын чыгышына себеп болуп жатканын белгиледи:
- Чырдын көбү өзү мына ошол кезек талаштан чыгат. Эми өткөндөгү атышуу мына ошол “каралардын” ортосунда чыкты дешти. Бирок алар кимдер экенин билбейбиз. Биз бул жакка жаңы жетекчиликтин жиберүүсү менен келген элек. Анткени мында уурулук күчөгөн деген маалымат бар болчу. Ошондуктан биздин максат абалды көзөмөлгө алуу болчу. Бирок биздин келишибиз менен андагы уурулукка тоскоол болот дештиби, андагылар бизге баш ийбеди.
Кара-Кече көмүр кени быйылкы кышкы сезонго 100 миң тонна көмүр казып алууну мерчемдеген. Бирок 2013-жылдын декабрь айына карата 57 миң тоннага чукул гана көмүр казып алган. Ошол эле кезде каттоого алынбай сыртка чыгарылып, сатылып жаткан көмүрдүн эсеби канча экенин эч ким билбейт дейт андагы адистер.
Башаламан башкаруу
Техниканын жетишсиздиги, көмүр уурулук жана башкаруунун натыйжасыздыгы көмүр кенинде башаламан жагдайды жараткан. “Кара-Кече” филиалынын жакында борбордон дайындалган техникалык директору Улан Байышбеков андагы жетекчилик алмашмайынча абал өзгөрбөйт деген пикирде:
- Мында ок атышуу, карьер ураган кырсык болду. Азыр бул жакка көмүргө балдарын жөнөткөндөн коркуп калышты. Бул көмүр кени чыр-чатактын очогу болуп калды. Биз биринчи бул жактагы жетекчи кадрларды алмаштырып, ички тартипти оңдобосок, абал оор бойдон кала берчүдөй. Бул мамлекеттик ишкана болгону менен, бул жерди бир ууч топ гана көзөмөлдөп калган. Мына ошол топ кандай кааласа, ошондой болуп жатат. Алар борбордук аппаратка да баш ийбейт. Ошондуктан алардын ишмердиги текшерилип, укуктук баа берилиши керек.
Бирок мындай доомат менен Кара-Кечени 2010-жылдан бери башкарып келе жаткан жетекчилик макул эмес. Ишкананын коммерциялык директору Рустам Алымкулов кендеги жагдай боюнча айтылган дооматтарды четке какты:
- Каяктагы уурулук? Андай болушу мүмкүн эмес. Бул жакка “Кыргыз көмүр” ишканасынан коопсуздук жана техникалык кызматчылар жөнөтүлгөн. Мына ошолор бардыгын көзөмөлгө алып турушат. Анан кандайдыр бир мыйзамсыз аракеттер болду деп айтууга негиз жок. Бул эми акча бар жерде айтыла жүрчү ар кандай эле ушак сөздөр. Мында эки жетекчинин ортосундагы эле пикир келишпестиктен чыгып жаткан маселе. Башка эч кандай чатак жок.
Отун-энергетика министрлиги “Кыргыз көмүр” мамлекеттик ишканасы менен анын "Кара-Кече" филиалынын ортосундагы ажырымды жөнгө салуунун жолдорун издөөдө. Буга байланыштуу эки жетекчини тең кызматтан алып, ал орундарга сынак жарыяланышы мүмкүн экени айтылууда.
