Шаар тургундары айрыкча борбор калаага тиешелүү жер тилкелери башаламан жана эстетикалык көркү жок колдонулуп жатканын айтып келишет. Адистер мындай нааразылыктар жүйөлүү экенин айтса, Бишкек мэриясы шаар архитектурасына жолдонгон сынды четке какты.
Бишкек шаарынын тургуну Тынчтыкбек Кожобековдун айтымында, калаага кай тарабынан кирбе, айылга келгендей болосуң. Бишкек кайсыл жерден башталып, кайсыл жерден бүтөрүн эч ким билбейт. Шаар көчөлөрүндө эч кандай эстетикалык чен-өлчөм сакталган эмес:
- Мисалы жакында шаардык кызмат көчөгө таштанды чакаларын коюп бербедиби. Мына сиз экөөбүз анын жанында турабыз. Тегеригин тосту. Ал эми ошонун эле жанында мектепти курчаган короону караңыз. Ал кымбат. Бул жерде мыкты, кымбат жасалга турат. Экөөсүн салыштырыңыз, анан тиги комокту караңыз. Тээтиги бал саткан дүкөндүн алдындагы мамалакты караңыз. Ал сонун нерсе. Бирок ал көз жаздымды калып калды. Эл аны байкабайт деле.
Көркү качкан Бишкегим...
Кыргызстандын борбору Бишкекте акыркы жылдары курулуш күч алып, көк тиреген кабат-кабат үйлөр салынууда. Бирок курулуштарды бир багытка бурган архитектуралык-композициялык талап жок болгондуктан көз тайгылткан үйлөр менен өткөн кылымдын эстелиги катары калган жепирейген тамдар катар орун алып, борбор шаардын көркү бузулууда.
Тынчтыкбек учурда Борбор калаанын жалпы эле архитектуралык көрүнүшү жүрөк оорутарлык абалда экенин айтып, анан калса шаар аймагы тартипсиз пайдаланылып, бош жерлер боло калса унаа жуучу, оңдоочу, май куюучу, дарыкана, дүкөн курулуп жатканы көркөмдүк жактан туура эмес деген пикирин кошумчалады.
Мамлекеттик шаар курулушу жана архитектура долбоорлоо институтунун директорунун орун басары Нарзулла Кошбаков шаардыктарды тынчсыздандырып жаткан маселеге токтолуп жатып, шаардын архитектуралык башкы планы иштелип чыкканы менен деталдык план толук ишке аша электигин айтты:
- Башкы план бекигенден кийин тез арада шаардын деталдык планы иштелип чыгышы керек эле. Ал план он жылдай жасалбай келген. Эми мына бир жыл болуп калды, шаар мэриясы ага буюртма берип, учурда ал иштелип жатат. Деталдык план деген эмне деген сөз? Башкы план жасалгандан кийин кайсы жерде бийик үйлөр салынат, алардын машина токтотуучу жайы кандай болот, кайсы жерден шаар башталат, кайсыл жерден бүтөт деген суроолор ошол жерде чечилет. Деталдык план сүрөт, макети менен бекитилет.
Кошбаков бул планда шаардын ар бир кадамы көзөмөлдөнүп, кайсыл жерге кандай түс, кайсыл жерге кандай жарык коюлушу керек экени так көрсөтүлөрүн, шаар ошол план менен жасалса эч кандай каталык кетпей турганын кеп кылды.
Бишкек шаарынын архитектура жана шаар курулуш башкы башкармалыгынын өкүлү Лигай Геннадий болсо Борбор калаанын азыркы архитектуралык ал-акыбалы тууралуу айтылган сын-пикирге кошулбайт:
- “Бишкек шаарынын архитектуралык өзгөчөлүгүн табуу кыйын”, -дегендердин айтканы чындыкка дал келбейт. Мисалы, Ала-Тоо аянтындагы Агропром комплексин карагыла, Совет мезгилинде курулган. Филармония имаратынын комплексин карагыла, тегерегинде “ Океан” дүкөнү жана башка көркөм курулуштар бар. Келишимдерде сөзсүз түрдө курулуп жаткан жаңы имараттардын кандай түстө болору да бекитилет. Менимче сын айткандар – дилетанттар. Алар архитектура адистери эмес.
Башкы планы жок эле тиягына жер берилип кетет, биягына жер берилип кетет. Шаардын көркү ошентип бузулат да. Эгер башкы план боюнча жасалса анда такыр катачылык болбойт.Нарзулла Кошбаков
Анткен менен адис Нарзулла Кошбаков Бишкектин башкы планы кабыл алына элек учурда жана андан кийин деле шаар тилкелерин пайдалануу боюнча мыйзам бузуулар кездешип келгенин белгиледи:
- Башкы планы жок эле тиягына жер берилип кетет, биягына жер берилип кетет. Шаардын көркү ошентип бузулат да. Эгер башкы план боюнча жасалса анда такыр катачылык болбойт. Башкы планда кызыл сызык бар. Мына биз беш китепти мамлекеттик курулуш башкармалыгынан бекиттирип койгонбуз. Ошол кызыл сызыкка чейин баарын өз орду, тартиби менен жасап кете берсең шаар гүлдөп кетет. Негизи жол-жобону кимдер бузат? Депутаттар, өкмөттө иштеген айрым чиновниктер бузат.
Кошбаков бирок акыркы жылдары өкмөт башчы, шаар мэри Бишкектин башкы планын ишке ашыруу боюнча Шаар курулушу жана архитектура долбоорлоо иниститутуна келип, адистер менен кызматташа баштаганын айтып, бул план боюнча кетсе Бишкек он жыл аралыгында жакшы жагына өзгөрөрүнө ишендирди.
"Азаттыктын" архиви: Борбордун өткөнү жана учурдагысы. 02.03.2013
