Тамекини паровоздой түтөткөн мындай роботту Гарвард университетине тийиштүү борбордун (Wyss Institute for Biologically Inspired Engineering) окумуштуулары жасашты. Мындай робот удаа-удаа чеккен 10 чылымдын түтүнү кыпындай бетинде тирүү клеткалар өстүрүлгөн сенсорго жөнөтүлөт. Береги клеткалар дени соо жана оорукчан адамдардын өпкөсүнөн алып өстүрүлгөн. Илимпоздор сенсордун бетиндеги клеткаларды пайдаланып, тирүү организмге чылымдын түтүнү кандай таасир эткенин изилдеп жүрүшөт. Демейде мындай тажрыйба жандыктарга жүргүзүлөт.
60 чылым чеккен адамдын өпкөсү эмне болот?
Америкалык окумуштуулар чылымкор роботтун жардамы менен өпкөнүн дем алуусун кыйындаткан илдетти изилдемекчи. Дем алуу жолдорундагы абанын агымын азайтып, улам күчөп отуруп дарт өпкөнүн өтө өтүшкөн илдетине жеткирет. (Ал орус тилинде - хроническая обструктивная болезнь лёгких (ХОБЛ), англис тилинде - chronic obstructive pulmonary desease (COPD) деп аталат).
Илдет дарыланбай өрчүй берсе эмфиземага жана өнөкөт бронхитке айланат. Андай ооруга кабылгандар дем ала албай кыйналышат. Бүгүн дүйнө жүзүндө андай дарт менен 65 миллионго жакын адам ооруйт.
“Эми биз чылым чегүүнүн кесепетинен, ошондой эле кээ бир пациенттерде COPD күчөгөндө өпкөдөгү кайсы клеткалардын түрлөрү, клеткалардын фунциялары жана гендер запкы тартарын тыкандык менен билип, анын натыйжасында пациенттин дартынын өзгөчөлүгүн аныктай алабыз”, - дейт Вайс институтунун негиздөөчү директору Дональд Ингбер (Donald Ingber).
Чылымкор робот тамекинин түтүнүн атайын өпкөгө окшоп жасалган микро-респиратордун жардамы менен сорот. Ал электрондук тамекини да чеге алат. Окумуштуулар робот чеккен чылымдын санын каалагандай көбөйтүп же азайта алышат. Бул эксперимент болочокто өпкөнүн түрдүү өнөкөт илдетин дарылоочу дарыларды ойлоп таап, сынактан өткөрүүдөгү алгачкы кадамдардын бири.
(Булагы: https://wyss.harvard.edu, http://www.dailytechinfo.org)
Кванттык чекитке негизделген дисплей
Түштүк кореялык окумуштуулар кванттык чекитке негизделген жогорку сапаттагы экран (дисплей) жасашты. Жаңы технологияны Кореянын Илим жана техника институнун Жун-Сух Пак (Korea Institute of Science and Technology, Joon-Suh Park) жетектеген изилдөөчүлөрү иштеп чыгышты. Алар жарыктын жардамы менен кванттык чекитти материалдын бетине өтө чоң тактыкта жайгаштырчу фотолитографияны, ошондой эле электр зарядын пайдаланып, кванттык чекитти материалдын бетине тегиз жана көлөмү боюнча кезеги менен кат-кат кылып жайгаштырчу технологияны колдонушкан.
Жарым өткөргүч материалдардын жарык бөлчү нанобөлүкчөлөрү же кванттык чекиттер 40 жылдай илгери ойлоп табылган. Бирок өндүрүштө кванттык чекиттерди болочок экрандын бетине тегиз же бири-биринен бирдей аралыкта жайгаштыруунун жеткилең ыкмасы жок эле.
"Биздин табылгабыз жарым өткөргүч приборлорду жасоодогу салттуу технологияны четке сүрбөй туруп, кванттык чекиттерди жайгаштыруунун жана бөлүштүрүүнүн технологиясын жөнөкөйлөштүрөт. Бул кванттык чекиттерге негизделген приборлорду: дисплейлерди, фотосенсорлорду жана күн батареяларын массалык түрдө өндүрүүгө жол ачат деп ишенебиз", - дейт Жун-Сух Пак Phys.org.сайтына берген интервьюда.
Корей илимпоздору жаңы технологиянын мүмкүнчүлүгүн демонстрациялоо маалында кызыл, жашыл, кырмызы жана сары кванттык чекиттерди пайдаланып, 10 чарчы см аянтка "Marilyn Monroe 1967” күйүп турчу билборд жасашты.
Жаңы технология кванттык чекиттүү экрандарды жасаганды арзандатып, аларды мурдагыдан сапаттуу кылат.
(Булагы: http://phys.org, http://pubs.acs.org)
Кытайлар 3400 мурда эле үлүл жешкен
Кытайдын түштүк батышындагы Юньань провинциясында 3400 жыл илгери жашаган эл үлүл менен тамактанган. Муну Юйси шаарынын Шеньи (Xingui) кыштагындагы археологиялык казуулар көрсөттү. Байыркы чалдыбар былтыр июль айында жаңы мектептин курулушу жүрүп жатканда табылган. Эзелки жайда тамдар, мүрзөгө коюлчу эстеликтер, табыттар, күлү бар очоктор (чуңкурлар), жолдор, суу акчу арыктар, чопо идиш-аяктар, таш табактар, мис табактар, үлүлдөрдүн уя-кабыгы сакталып калган экен.
Юньандагы Маданий эстеликтер жана археологиялык изилдөөлөр институтунун археологу Чжу Чжунхуанын (Zhu Zhonghua) билдиришинче, бул жерде үлүлдөрдүн эки түрү болгон. "Алардын бири Юньандын көлдөрү үчүн уникалдуу болгон жана аларды бүгүн табуу кыйын. Экинчиси байыркы заманда (prehistoric times) тамак-ашка жана кооздук үчүн пайдаланылган".
Үлүлдөрдүн үстүңкү ажыраган кабыктары жана чопо түпөктөр кумурсканын уясындай дөбө-дөбө болуп жаткан. "Мындан улам адамдар үлүлүн жеп, кабыгын калтырып койгон деген жыйынтыкка келдик", - дейт илимпоз-археолог.
Байыркы жайда табылган сөөктөрдү атайын изилдөөдөн өткөргөндө алар 3400 жыл эски экенин аныкталган.
"Бул жайда жашаган адамдардын көбү үлүл, балык, краб жана моллюскалар менен жан баккан балыкчылар болгон, - деп улантат Чжу Чжунхуа. - Алар ошондой эле күрүч өстүрүшкөн, бодо мал жана чочко кармашкан, чымчык, бугу жана пилдерге аң улашкан. Адамдар жайкысын төрт чарчы тамдарда, кыш мезгилинде жарымы жер астындагы тамдарда жашаган".
(Булагы: http://news.xinhuanet.com)
D витамини жетишпесе астмага чалдыгуу коркунучу чоң
Пенсильваниядагы Питтсбург университетинин Медицина мектебинин доценти Юе-Ин Хан (Yueh-Ying Han, University of Pittsburgh School of Medicine) жетектеген адистер 18 жаштан 79 жашка чейинки 25 миңден ашык адамды жана 6 жаштан 17 жашка чейинки 9700дөн көп баланы изилдеген соң ушундай тыянакка келишкен. (Изилдөө 2001-2010-жылдарды камтыйт). Алардан “Aстма менен ооругансыңарбы же акыркы бир жылда көкүрөгүңөр кыркыраганын сездиңерби?” деп суралган жана канында канча D витамини бар экени текшерилген.
Изилдөөгө катышкан балдардын 68% жана улуулардын 70% D витамини саламаттыгы чың адамдарга караганда аз, же жетишсиз болгон. 1 миллитр канда 30 нанограмм D витамини болсо нормалдуу деп эсептелет. Астмасы бар адам дем алганда иштечү органдар сыркоологондон улам кысылып, ал энтигип дем алат.
Изилдөө D витамини жетишпеген балдар витаминди жетиштүү алган теңтуштарына салыштырмалуу астма менен 1.35 эсе көп оорушу мүмкүн экенин көрсөткөн. Бирок береги витамин жетишпеген улуу курактагыларда астмага кабылуу коркунучу көбөйбөгөнү менен акыркы жылда көкүрөгү кыркырап, деми кыстыккан. Бала кезинде D витаминин жетиштүү алган улуу курактагыларда мындай проблема катталган эмес.
АКШда 2010-жылы 10 жыл мурункуга салыштырмалуу D витамини жетишсиз адамдардын саны төрттөн үчкө жакын кыскарган. Бул учурда астма менен ооругандар азайган. Буга чейинки изилдөөлөр да кош кат кезинде D витаминин көп жеген энелердин балдары витаминди аз жегендердин балдарына караганда астма менен аз ооруганын көрсөткөн. Астмасы бар балдарда D витамини аз болсо алардын оорусунун симптому D витмини көп балдарга караганда жаман экенин тастыктаган.
Доцент Хан бирок астмасы бар адамдар оорусуна байланыштуу дарылардын ордуна D витаминин колдонбоону эскертет.
Бостон шаарындагы Бригам жана аялдар госпиталынын (Brigham and Women's Hospital) дарыгери, доктор Жоанн Мэнсон (JoAnn Manson) организмдеги ашыкча көп D витамини кандагы кальцийди көбөйтүп, адамды кустурат, ичин катырып заңдын чыгуусун оорлотот, бөйрөктө ташты пайда кылат, жүрөктүн кагышын бузат, же башка проблемаларды жаратышы ыктымал экенин айтат.
