ЕАЭБ эмне үчүн интеграциялык кызматташтыктын үлгүсүн көргөзө албай жатат?
«Арай көз чарай» талкуусуна Евразия Экономикалык Биримдиги (ЕАЭБ) боюнча кыргыз өкмөтүнүн өкүлү Алмаз Сазбаков жана экономика боюнча эркин эксперт Кайрат Итибаев катышты.
«Азаттык»: - Алмаз мырза, Кыргызстан ЕАЭБге киргенине беш жыл болду. Андан бери Кыргызстандын уюмдагы мамлекеттер менен болгон интеграциялык алакасында эмне өзгөрдү?
Алмаз Сазбаков: - Кыргызстандын ЕАЭБге мүчө болгонуна 4,5 жылдан ашып калды. Албетте, «Бул убакыт ичинде биздин өлкө эмне пайда тапты?» деген суроо коомчулук үчүн маанилүү. Биз бул маселени дайыма талдап турабыз.
Биринчиден, Кыргызстан бул уюмга мүчө болгону макроэкономикалык туруктуулукка жетише алдык. Мурдагы жылдары экономикабыздын жалпы өсүшү 3,6% түзсө, 2019-жылдын жыйынтыгы менен бул көрсөткүч 4,5% түздү. ЕАЭБдеги мамлекеттердин арасында инфляция Кыргызстанда эң төмөнкү деңгээлде, б.а. 3, 7% түздү. Акыркы төрт жылдын жыйынтыгын алсак Кыргызстандагы инфляция 3,4% ашкан жок.
Экинчиден, Кыргызстандын ЕАЭБге кирген мамлекеттерде иштеп жаткан мекендештерибиздин статустары өзгөргөнү жакшы натыйжаларды берүүдө. Мигранттарга болгон талаптар, шарттар бир топ жеңилдеди. Расмий маалыматтарда Орусиянын аймагында 700 миң, расмий эмес булактарда 1 миллиондон ашык мекендешибиз эмгектенип жатканы айтылып жүрөт.
Мурда биздин жердештер көбүнчө кара жумуштарда иштешсе, азыр ири компанияларда башкалардай эле укукта иштеген жаштарыбыз көбөйүүдө. Кыргызстан ЕАЭБге мүчө болгону үчүн жакшы кызматтарга, жумуштарга орношуп жаткандар аз эмес. Акыркы жылдары мигранттардан которулуп келген акчанын суммасы да көбөйүп калды. Былтыр 2,5 миллиард доллардын тегерегине жетти. Бул да ЕАЭБдин натыйжасы десек болот.
Үчүнчүдөн, Кыргызстан ЕАЭБ өлкөлөрүнө болгон экспортунун көлөмү 12% арбыды. Айыл чарба азыктары, сүт азыктары жана тигүү тармагынын товарлары жакшы экспорттолууда.
«Азаттык»: - Кайрат мырза, акыркы күндөрү кыргыз-казак чек арасындагы узун кезек автоунаалардын турушу, казак тараптан коюлган эрежелер канчалык ЕАЭБдин талаптарына шайкеш келет? Же ага каршы аракеттер болуп жатабы? Же жүктү катуу текшергенге кыргыз тарап өзү күнөөлүүбү?
Кайрат Итибаев: - Экономикалык интеграциянын: жеңилдик берген мөөнөт, эркин соода аймагы, Бажы биримдиги, жалпы рынок жана экономикалык биримдик деген тепкичтери бар. Экономикалык биримдиктен жогору жагы – бул саясий интеграция. Тилекке каршы, «экономикалык биримдик» дегенибиз менен, атына заты жарашпай жатат. Биз жөнөкөй эле эркин соода аймагын түзө албай жатабыз. Москвадагы институттар бул багытта иштеп жатышат, бирок жетиштүү деңгээлде болбой жатат.
Мисалы, Кыргызстандын Казакстан менен маселелери болсо, аны чечүүчү арбитраждык же жөнгө салуучу механизмдер, органдар жок. Эгер Минскиде комиссиялар болсо, биз өз маселебиз менен чыгып чечип турат элек. Биздин өлкө көп жоготууларга учурап жатат. «Анын кенемтесин ким төлөйт?» деп маселени кабыргасынан коюп турмакпыз.
Башка өңүттөн алганда Казакстан менен болуп жаткан жагдайды алардын өз кызыкчылыгын коргоо аракети деп түшүнөм. Кыргызстан да өз базарын коргой турган рычагдарын колдонушу керек болчу. Тилекке каршы, андай болбой жатат. Кыргыз өкмөтү «бул маселелерди жакында Алматы шаарында көтөрөбүз, чечебиз» деп жатат, күтүп туралы.
Алмаз Сазбаков: - Чек арадан товарлардын өтүшү боюнча маселени экиге бөлүш керек. Биринчи товарлар - бул үчүнчү өлкөдөн Кыргызстанга келип, Орусияга жана башка өлкөлөргө кете тургандары. Негизинен эл керектөөчү товарлар.
Экинчиси - Кыргызстандан өндүрүлгөн, ЕАЭБ мамлекеттерине сатыла турган товарлар, негизинен айыл чарба азыктары жана жеңил өнөр жай товарлары. Экинчи топтогулар биздин өнөктөш өлкөлөргө эркин эле чыгып жатат, анда маселе жок. Биз күндө кыргыз-казак чек арасына барып мониторинг жүргүзүп турабыз. Учурда 50нүн тегерегинде машине турат. Алардын дээрлик баары биринчи топко кирген эл керектөөчү товарлар.
Казактардын бизге койгон дооматы: Кыргызстан «бул товарлар «Орусияга өтөт» деп, чек арадан өтүп алгандан кийин алардын басымдуу бөлүгү Казакстандын аймагында эле калып жатат, мамлекеттин казынасына салык түшпөй жатат, ошондуктан чек арада көзөмөлдү күчөтүп жатабыз» деп жатышат.
(Талкуунун толук вариантын ушул жерден көрүңүз)
Эскертүү!
«Азаттыктын» материалдарына пикир калтырууда төмөнкү эрежелерди так сактоону өтүнөбүз: кайсы бир саясий партияга, топко үгүттөгөн, же каралаган, бир нече жолу кайталап жиберилген, адамдын беделине шек келтирген, келекелеген, кордогон, коркутуп-үркүткөн, басмырлаган жана жек көрүүнү козуткан пикирлер жарыяланбайт. Эрежени сактабай жазылган пикирлер сайтка чыкпайт. Модератор пикирлерди жарыялоо же андан баш тартуу укугун өзүнө калтырат.
