- автор Айнура Жекше кызы
Казакстандагы соңку окуяларда канча жай тургун каза тапканы айтыла элек. Бийлик күч түзүмдөрүндөгү жоготуулар тууралуу гана маалымат таратып келет. Буга чейин Кыргызстандын эки жараны өлгөнү тууралуу маалымат расмий тастыкталды.
11-январда Түркстан облусундагы 4 райондун акимчиликтери Чымкенттеги окуяларда каза болгон 9 киши жерге берилгенин ырастады. Расмий маалыматка караганда, ал карапайым тургундар 5-6-январдагы тополоңдо өлгөн. Арасында ичине ок тийип жан берген 25 жаштагы Ерасыл Калыкул да бар. Ата-энеси кырчындай баласынын өмүрү кайсы жерде, кандай жагдайда кыйылганын биле албай отурат. Кесиби боюнча автомеханик Ерасыл башкалаада курулушта иштечү экен. Карантинде жумушсуз калып үйүнө кайткан. Үйлөнөм деп камданып жүрүптүр.
Дүйшөмбү күнү облустун Сарыагаш районунда Алматыда каза тапкан Чек ара академиясынын курсанты Даулет Жупарбековду акыркы сапарга узатышкан.
Соңку окуялардагы өлүм-житим тууралуу так маалымат жок. Саламаттык сактоо министрлиги буга чейин 164 киши каза тапканын кабарлап, бирок кийин техникалык ката кеткенин айтып, баштапкы сандарды төгүнгө чыгарган. Укук коргоочулар жоготуулардын, жабыркагандардын санын аныктоо үчүн калктан далил маалыматтарды чогултуп жатышат.
Полиция “антитеррордук” деп атаган операциянын жүрүшүндө ири шаарларда “башаламандыктарга катышкан” ондогон киши жок кылынганын билдирген. Бийлик ошондой эле күч түзүмдөрү 18 кызматкерин жоготконун маалымдаган.
Социалдык тармактарда митинг, тополоңдордо окко учкан адамдарды жерге берип жатышат деген видеолор тарап жатат. Бирок алардын чын-төгүнүн аныктоо кыйын. Ошондой эле дайынсыз жоголгон жакындарын, тааныштарын издеген адамдар туураалуу маалыматтар байма-бай чыгып жатат.
11-январда БУУнун адам укуктары боюнча эксперттери Казакстанда “нааразылык акциялардын катышуучуларына каршы ашыкча күч колдонууну” анын ичинде “ок атуучу куралды пайдаланууну” айыптап, андай учурларды көз карандысыз иликтөөгө чакырды.
Атайын баяндамачы Фионнуала Ни Аолаин демонстранттарды, жарандык активисттерди, укук коргоочуларды, журналисттерди жана саясий партиялардын өкүлдөрүн “террорчу” деп атоонун артында коомдо “коркуу сезимин пайда кылуу” максаты турушу мүмкүн деп, мындай көрүнүш камтама жаратарын белгиледи.
Полиция өкүлдөрү башаламандыкта 10 миңдей киши кармалганын билдирди. Буга байланыштуу БУУнун Адам укуктары боюнча жогорку комиссарынын басма сөз катчысы Элизабет Троселл эл аралык укукка ылайык, жарандар өзүнүн тынч митингдерге катышуу укугунан пайдалангандыгы үчүн камакка алынбоого тийиш экенин эскертти. Троселл кармалгандарды дароо бошотууга үндөдү.
Ал арада АКШ Мамлекеттик департаментинин басма сөз катчысы Нед Прайс Жамааттык коопсуздук келишими уюмунун (ЖККУ) казак жергесиндеги аскерлери адам укуктарын урматтоого тийиш деп билдирди:
"Биз президент Токаевдин ЖККУнун бейпилдик күчтөрү өз миссиясын аяктады деген жарыясын кубаттайбыз. Чыгып кетүү процесси жыйынтыкталмайынча уюмдун аскерлерин адам укуктарына тиешелүү эл аралык мыйзамдарды урматтоого жана казак өкмөтүнүн талабына ылайык өлкөдөн чыгуу милдеттенмесин аткарууга үндөй бермекчибиз".
Казак бийлигинин расмий маалыматтарына ылайык, башаламандыктарда өлкөнүн ар кайсы облусундагы 53 акимчиликтин имараты талкаланды, орто жана чакан ишкердикке таандык 151 жай бүлүндү.
"Видеокамеранын мониторун сындырып, эч ким көрбөйт деп беткаптарын чечип коюшкан. Суусундуктарды ичип, сумкаларына тамеки кутуларын салып жатышты. Негизинен алкогол ичимдиктерин, тамеки продукциясын алып кетишти", - деп айтып берди Алматы шаарындагы дүкөндүн ээси.
Жабыркаган бизнестин көбү Алматы, Чымкент шаарларында, Алматы, Чыгыш Казакстан, Кызылордо, Атырау, Актөбө облустарында катталган. Бул тууралуу жаңы өкмөттүн 12-январдагы алгачкы жыйынында кеп болду. Министрлер ушул эле күнү ант беришкен. Алихан Смаилов жетектеген кабинетте жаңы жүздөр жокко эсе, бир катар министрлер кызматтарын сактап калышты.
Алматы шаарында соңку суткада өткөн аптадагы нааразылык акцияларына катышкан 1700дөй адамды кармады. Бул тууралуу шаардын комендатурасы кабарлады.
Ага чейин 8000ден ашуун адам кармалганы кабарланган. Натыйжада акцияга катышкандан кийин кармалгандардын саны жалпы 10 миңге жакындады.
Казакстандын президенти Касым-Жомарт Токаев 12-январда Алматы шаарына тополоңдон кийин биринчи жолу барды. Токаевдин басма сөз катчысы Берик Уали кабарлагандай, президент анда Алматы шаарынын ыкчам-тактикалык тобунун отурумуна катышты. Каза болгон күч кызматкерлеринин жакындары менен жолукту.
Казакстанда өткөн аптада газдын баасынан улам тутанган нааразылык тополоң, башаламандык менен коштолгон. Эң чоң баш каршылыктар жана жоготуулар Алматы шаарында болду.
Өлкөдө антитеррордук операциялар башталгандан бери 400дөн ашык сотко чейинки иликтөө жүрүп жатат. Адам өлтүрүү, бийлик өкүлдөрүнө зомбулук көрсөтүү, мамлекеттик органдардын имаратына чабуул жасоо фактыларына байланыштуу 388 кылмыш иши козголду.
Токаев 10-январда Жамааттык коопсуздук келишим уюмунун (ЖККУ) онлайн сессиясында ондогон адамдын өмүрүн алган куралдуу башаламандыкты "мамлекеттик төңкөрүш аракети" деп баалаган. Тополоңдорго чет өлкөлүк жарандар катышканын билдирип, аларды "террорчулар" деп атаган.
Казак президенти тынч акцияга чогулгандардын талаптары аткарылганын айтып, тынч митингдерди андан кийин башталган ызы-чууларга аралаштырбоого чакырган. Ага чейин акцияга чыккандар өздөрүн “террорчу” деп атоого каршылык билдирип, алар “жөн гана кымбатчылыкка жана башка нерселерге каршы наааразылыкка чыкканын” айтышкан.
Азырынча башаламандыктарда канча киши мерт болгону беймаалым. Бийлик буга чейин күч түзүмдөрүнүн 18 кызматкери каза болгонун жарыялаган. Казак өкмөтү 164 киши каза тапканын билдирип, бирок көп өтпөй аны "техникалык ката" деген негизде төгүндөгөн.
Алматы шаарында соңку суткада өткөн аптадагы нааразылык акцияларына катышкан 1700дөй адамды кармады. Бул тууралуу шаардын комендатурасы кабарлады.
Ага чейин 8000ден ашуун адам кармалганы кабарланган. Натыйжада акцияга катышкандан кийин кармалгандардын саны жалпы 10 миңге жакындады.
Казакстандын президенти Касым-Жомарт Токаев 12-январда Алматы шаарына тополоңдон кийин биринчи жолу барды. Токаевдин басма сөз катчысы Берик Уали кабарлагандай, президент анда Алматы шаарынын ыкчам-тактикалык тобунун отурумуна катышты. Каза болгон күч кызматкерлеринин жакындары менен жолукту.
Жамааттык коопсуздук келишим уюмунун (ЖККУ) бейпилдик орнотуу миссиясынын алкагында Кыргызстандан Казакстандын Алматы шаарына барган жоокерлер 14-январда кайтып келет. Бул тууралуу Кыргызстандын Коргоо министрлиги билдирди.
Кыргызстан 7-январда Алматыга 150 жоокер жөнөткөн жана алар аталган шаардагы стратегиялык объектилердин бири, Жылуулук электр борборун (ЖЭБ-2) кайтарып жатканы белгилүү болгон.
Казакстандын президенти Касым-Жомарт 11-январда ЖККУнун алкагында келген жоокерлери эки күндөн кийин кете баштарын, бул жараян жалпысынан 10 күнгө созуларын билдирген. Ал чет өлкөлүк аскерлердин негизги миссиясы аяктаганын, өлкөдөгү абал турукташып калганын айткан.
Казакстанга ЖККУнун эки миңден ашуун жоокери 250 аскер техника менен барган.