"Азаттык": Египеттин башкы шаарларында толкундоолор токтобой, 30 жыл бийликте отурган 82 жаштагы Хосни Мубарактын президенттиктен кетишин талап кылууда. Тунисте да ыңкылаптан кийин бийлик алмашты. Буга чейин мындай көрүнүштөр айрым постсоветтик өлкөлөрдө орун алган. Демократиялык жараяндар ушинтип Африка аймагына да жетти десек болобу?
Абдыганы Эркебаев: Менимче, бул башталышы эле, дагы уланат деген ишенимдемин. Ушундай окуялардын келишине өзүнчө негиздер болду окшойт.
"Азаттык": Кандай негиздер?
Абдыганы Эркебаев: Биринчиден, бийликти өзүнө менчиктеп алгандай болуп ушунчалык көп отургандык. Анан бара-бара өзүнүн баласына, же башка кишиге таштап кетиш, монархия сыяктуу аракеттер жана биздин Кыргызстандагыдай элдин калың катмарынын социалдык-экономикалык абалы, айрыкча жумушсуздуктун өрчүшү болду. Анан сөзсүз түрдө элге карата болгон бийликтин мамилесинин авторитардык, диктатордук мүнөзү таасирин тийгизбей койгон жок.
"Азаттык": Айрым серепчилер Тунис менен Египетте болуп жаткан окуялардын Кыргызстан менен байланышы бар экенин айтышууда. Кандай байланыштар болушу мүмкүн?
Абдыганы Эркебаев: Бул жерде тикелей байланыш бар деп айтканга болбойт. Бирок азыр ааламдашуу шартында кайсыл бир жерде кандай чоң окуя болбосун ал сөзсүз ММКлар аркылуу кетип жатпайбы. Менимче, өткөн жылы Кыргызстанда болгон окуялар дүйнөнүн көп өлкөлөрүнө тараган. Кыйыр түрдө импульс катары таасири сөзсүз болушу мүмкүн. Анткени окуялардын маңызы, жүрүшү, башталашы дагы окшош болуп жатпайбы. Бирок буларда сөзсүз айырмачылыктар бар.
"Азаттык": Кандай айырмачылыктар бар?
Абдыганы Эркебаев: Буларда көрдүңөр, биринде жыйырма беш жыл, биринде отуз жыл отурган бийликтен эл минтип чарчабай да койбойт. Андан тышкары олуттуу эки айырмачылык бар. Биринчиси, Американын мурдагы президенти Буштун убагында эле “Жакынкы Чыгыш” деген чоң доктрина иштелип чыгып, ошол жакты демократиялаштырууга аракет башталган. Экинчиден, окуянын жүрүшүндө ачык көрүнүп турган нерсе - диний фактор, айрыкча исламдын фундаменталдык мүнөздөгү күчтөрү түздөн-түз аралашып жатат. А бизде болсо мындай эки жагдай болгон жок болчу.
"Азаттык": Тунистеги ыңкылаптын эпкини коңшу Египетке да өтүп, демонстранттар бийликтин кетишин талап кылып жатат. Борбор Азия чөлкөмүндө да жыйырма-отуз жылдан бери бийликте отурган режимдер бар. Африкадагы революциянын эпкини Борбор Азия чөлкөмүнө таасир этиши мүмкүнбү?
Абдыганы Эркебаев: Сурооңузду абдан туура түшүнүп турам. Египеттеги окуялардын натыйжасын көрөбүз го. Бирок башта айтып кеткендей сөзсүз анын таасири тийбей койбойт.
"Азаттык": Тунис менен Египетте ислам жол-жоболору бекем орун алганы белгилүү. Бирок ошого карабастан талап-тоноочулук ал жакта да болууда. Буга чейин мындай көрүнүш пост-советтик өлкөлөргө таандык деп айтылып жатты эле. Демек талап-тоноочулук кандай өлкө болбосун коомчулуктун социалдык-экономикалык абалынан көз каранды десе болобу?
Абдыганы Эркебаев: Сөзсүз. Биринчиден элдин оор абалы, жакырчылыгы. Экинчиден саясий маданият, укуктук маданияттын жоктугу. Муну сөзсүз баса белгилешибиз керек. Эч убакта Европада, Батыш өлкөлөрүндө мындай болбойт. Кээде талап тоноочулук Францияда, Испанияда болуп калганын көрүп калабыз, бирок ага дал ошол Африка, чыгыш жактан барган жаштар катышып жатат.
Абдыганы Эркебаев: Менимче, бул башталышы эле, дагы уланат деген ишенимдемин. Ушундай окуялардын келишине өзүнчө негиздер болду окшойт.
"Азаттык": Кандай негиздер?
Абдыганы Эркебаев: Биринчиден, бийликти өзүнө менчиктеп алгандай болуп ушунчалык көп отургандык. Анан бара-бара өзүнүн баласына, же башка кишиге таштап кетиш, монархия сыяктуу аракеттер жана биздин Кыргызстандагыдай элдин калың катмарынын социалдык-экономикалык абалы, айрыкча жумушсуздуктун өрчүшү болду. Анан сөзсүз түрдө элге карата болгон бийликтин мамилесинин авторитардык, диктатордук мүнөзү таасирин тийгизбей койгон жок.
"Азаттык": Айрым серепчилер Тунис менен Египетте болуп жаткан окуялардын Кыргызстан менен байланышы бар экенин айтышууда. Кандай байланыштар болушу мүмкүн?
Абдыганы Эркебаев: Бул жерде тикелей байланыш бар деп айтканга болбойт. Бирок азыр ааламдашуу шартында кайсыл бир жерде кандай чоң окуя болбосун ал сөзсүз ММКлар аркылуу кетип жатпайбы. Менимче, өткөн жылы Кыргызстанда болгон окуялар дүйнөнүн көп өлкөлөрүнө тараган. Кыйыр түрдө импульс катары таасири сөзсүз болушу мүмкүн. Анткени окуялардын маңызы, жүрүшү, башталашы дагы окшош болуп жатпайбы. Бирок буларда сөзсүз айырмачылыктар бар.
"Азаттык": Кандай айырмачылыктар бар?
Абдыганы Эркебаев: Буларда көрдүңөр, биринде жыйырма беш жыл, биринде отуз жыл отурган бийликтен эл минтип чарчабай да койбойт. Андан тышкары олуттуу эки айырмачылык бар. Биринчиси, Американын мурдагы президенти Буштун убагында эле “Жакынкы Чыгыш” деген чоң доктрина иштелип чыгып, ошол жакты демократиялаштырууга аракет башталган. Экинчиден, окуянын жүрүшүндө ачык көрүнүп турган нерсе - диний фактор, айрыкча исламдын фундаменталдык мүнөздөгү күчтөрү түздөн-түз аралашып жатат. А бизде болсо мындай эки жагдай болгон жок болчу.
"Азаттык": Тунистеги ыңкылаптын эпкини коңшу Египетке да өтүп, демонстранттар бийликтин кетишин талап кылып жатат. Борбор Азия чөлкөмүндө да жыйырма-отуз жылдан бери бийликте отурган режимдер бар. Африкадагы революциянын эпкини Борбор Азия чөлкөмүнө таасир этиши мүмкүнбү?
Абдыганы Эркебаев: Сурооңузду абдан туура түшүнүп турам. Египеттеги окуялардын натыйжасын көрөбүз го. Бирок башта айтып кеткендей сөзсүз анын таасири тийбей койбойт.
"Азаттык": Тунис менен Египетте ислам жол-жоболору бекем орун алганы белгилүү. Бирок ошого карабастан талап-тоноочулук ал жакта да болууда. Буга чейин мындай көрүнүш пост-советтик өлкөлөргө таандык деп айтылып жатты эле. Демек талап-тоноочулук кандай өлкө болбосун коомчулуктун социалдык-экономикалык абалынан көз каранды десе болобу?
Абдыганы Эркебаев: Сөзсүз. Биринчиден элдин оор абалы, жакырчылыгы. Экинчиден саясий маданият, укуктук маданияттын жоктугу. Муну сөзсүз баса белгилешибиз керек. Эч убакта Европада, Батыш өлкөлөрүндө мындай болбойт. Кээде талап тоноочулук Францияда, Испанияда болуп калганын көрүп калабыз, бирок ага дал ошол Африка, чыгыш жактан барган жаштар катышып жатат.
