Маалымат коопсуздугу колдун учундабы?

Медиа эксперттердин көпчүлүгү Кыргызстандагы акыркы окуяларды чет элдик, анын ичинде өлкөдө эфир жыштыгын ээлеген орусиялык телеканалдар бир жактуу жана араздашууга түрткү болгон жагдайда чагылдырды деп айтып чыгышты. Алардын кээ бирлери мында ошол кабарчылардын чуудан чуулган жасагысы келген жеке жоопкерсиздиги деп белгилешти.

Ошол эле маалда башка талдоочулар окуяны чагылдырууда журналисттер кайсы бир ички-тышкы оюнчулардын куралына айланышты деп айыпташты. Талдоочу Алмаз Исманов Кыргызстанда көргөзгөн орусиялык телеканалдар Ош окуяларындагы жаңжалдын күчөшүнө түрткү болушту деп эсептейт:

-Тышкы маалымат диверсиясы дегенде негизги үч орусиялык телеканал жөнүндө сөз болуп жатат да. Ачык эле айтыш керек, ал телеканалдардын саясаты жөндөн-жөн чыкпайт. Маалымат кандай чыгат орустардын биринчи каналында, ким текшерет, белгилүү да. Канча журналисттерди алардын саясаттына ылайык келбеген материалдары үчүн жумуштан кетирип жатышат. Эгерде Болгария сыяктуу кичинекей өлкөдөн менчик каналдын журналисти келип, биздеги окуяларды бурмалап тартып кетсе, аа журналист чагымчыл сенсацияны кубалап ушундай кылыптыр деп түшүнсө болот. Бирок мамлекеттин көзөмөлүндө алынган орусиялык телеканалдар Ош окуяларына чейин эле Кыргызстанды түндүк-түштүккө бөлүп-жарып көргөзүп жатышпадыбы.

Бирок мындай сын-пикирлер менен окуяларды түздөн-түз чагылдырып турушкан айрым бир чет элдик кабарчылар макул эмес. Алардын айтымында кандуу окуя болгон жерде жүрүшкөн кабарчылардын аракети сырттан жөнгө салынып турду деп айтууга болбойт. Орусиялык “Интерфакс” маалымат агенттигинин кабарчысы Наталья Любезнова чатакташкан эки тараптын тең дооматын бирдей берүүгө мүмкүнчүлүк болбогондугун айтты.

- Чындыгында бизге калктын кыргыздар турган жагынан маалымат алууга мүмкүнчүлүк болгон жок. Бирок биз куугунтукка кабылган өзбектерди көрдүк да мисалы. Бир жагынан шаардын башка райондорунан жабык тилкеге бараткан байкуш куралсыз эркектерди көрдүк. Аларга каршы атышты.Ушул учурда кандай кылып маалымат берүү керек эле?

Анткен менен менен форумдун бир катар катышуучулары өлкөнүн аймагында көрсөткөн орусиялык телеканалдар жергиликтүү калктын коомдук аң-сезимин бузуп-жаруучулук нукта калыптандырууга аракет жасап жатышкандыгына токтолушту. Медиа эксперт Мавлян Аскарбеков кайсы бир сырткы күчтөр бутуна туралбай алсырап турган өлкөнүн эгемендигин маалымат-идеологиялык чабуул аркылуу колго алууну көздөп жатышат деп эсептейт:

-Көп терс маанидеги сюжеттер кыргыз мамлекеттинин жарандарынын оюн кандайдыр бир негативдүү жакка буруп, ошол биздин атуулдардын арасынан биз кыргызстандыктар Орусия Федерациясына кошулушубуз керек деген ойлорду айттырып чыгышты. Ал ойлор жөн эле ачык маалымат жыйынында эмес, интернет сайттарында жана гезиттерде көп чагылдырыла баштады. Ошол эле адамдар бул суроону референдумга алып чыгууну да сунуштаган.

Ошол эле учурда медиа форумдун кээ бир катышуучулары чет элдик маалымат каражаттарынын бир беткейлигине таарынгандын ордуна өлкөнүн өзүнүн маалымат коопсуздугун коргоо керек болчу деп айтып чыгышты. Саясатчы Эдил Байсалов бул багытта Кыргызстан коңшуларынан үлгү алса болмок деп белгилейт:

- Дайыма айтабыз, Ош, Жалал-Абад, Баткенде Өзбекстандын телеканалдары басып кетти деп. А эмне үчүн айтпайбыз Бишкек, Чүйдө Казакстандын, Орусиянын телеканалдары болуп атат деп. Эмне үчүн Өзбекстандын маалыматы Орусиянын маалыматтынан дагы зыяндуурак бекен? Мисалы, Орусия биринчи каналы Казакстанда көрсөтөт КВН болобу, юмору болобу. Бирок ал Орусиялык каналдардын жаңылыктарын токсонунчу жылдардын башынан бери эле бердиртпейт. Анткени маалымат коопсуздугун Назарбаев камсыздаган.

Хьюман Райтс Вотч уюму баштаган бир катар эл аралык уюмдар жана батыш маалымат каражаттарынын билдиргенине караганда, Кыргызстандын жабыр тарткан аймактарындагы өзбек улутундагы айрым жарандар күч органдарынын өз улутуна тарткан калыс эмес мамилесинен кооптонуп жатышкандыгын билдиришүүдө. Ошол эле мезгилде жергиликтүү бийлик өкүлдөрү муну кескин жокко чыгарып, андай билдирүүлөрдү атайын каралоо аракети катары баалап жатышат.