Генерал Бусурманкул Табалдиев из жашырды
Кыргызстандын Ички иштер министрлиги 15-июлда Коргоо кеңешинин мурдагы катчысы, Улуттук коопсуздук боюнча мамлекеттик комитеттин (УКМК) экс-төрагасы Бусурманкул Табалдиевге издөө жарыялады. Министрликтин басма сөз өкүлү Карима Аманкулова кримтөбөл Азиз Батукаевдин мөөнөтүнөн мурда абактан бошоп кеткенине байланыштуу козголгон кылмыш ишинин алкагында Табалдиев суракка чакырылганын, бирок каякта экени белгисиз болуп чыкканын айтты:
«ИИМдин Тергөө кызматы тарабынан кримтөбөл Азиз Батукаевдин түрмөдөн мыйзамсыз бошотулушуна байланыштуу Жазык кодексинин 319-беренеси («Коррупция») боюнча сотко чейинки өндүрүш жүрүп жатат. Бул ишке байланыштуу Бусурманкул Табалдиевдин кайда экени аныкталбагандыктан издөө жарыяланды».
ИИМ 19-июлда Табалдиевдин жүргөн-турган жери тууралуу ыкчам маалымат бар экенин, ал текшерилип жатканын кабарлады. Мунун алдында айрым маалымат каражаттар мурдагы чекист Түркияга чыгып кеткен болушу мүмкүн деген божомолдорду жазышкан. Айрым бир маалыматка караганда, Табалдиевдин кызы Түркияда жашайт, түрк жаранына турмушка чыккан.
Бусурманкул Табалдиев өзү жана анын жакындары ушул кезге чейин үн ката элек.
Мурдагы премьер-министр, экс-депутат Феликс Кулов Табалдиевдин тергөөдөн качып кеткенине ишенбей турганын айтат:
«Чынын айтсам, абдан таң калып жатам. Мен ал кишини жакшы билем. Абийирдүү, мыйзамды сыйлаган адам катары таанычумун. Мисалы, ошол эле Өмүрбек Текебаевге маңзат салып коюшкан «Матрешка гейт» боюнча иште өзүн жакшы жагынан көрсөткөн. Ошондуктан, балким ал тергөөдөн жашырбай эле, убакыттын өтүшүн күтүп жатса керек. Азыркы камоолордун толкуну аяктап, эмоциялар бүткөн соң көрсөтмө берет деген ойдомун».
Бусурманкул Табалдиевдин жагдайы укук коргоо жана тергөө органдарынын жоопкерчилигине байланыштуу маселени козгоду. Борбор Азиядагы Америка университетинин профессору Эмилбек Жороевдин пикиринде, бир убакта күч түзүмдөрүн жетектеген таасирлүү адамдын башка мамлекетке чыгып кетиши бул органдар тууралуу шектенүүнү күчөтөт:
«Бир чети коррупция дейбиз, экинчи жагынан тааныш-билиштиктин фактору. Анын үстүнө мурда жогорку кызматты ээлеген адамга маалымат берип койсо керек. Бул жагынан бир нече маселени ачыкка чыгарат».
Табалдиевдин тергөөдөн из жашырганын Батукаевдин иши боюнча маанилүү көрсөтмөнү жаап-жашыруу аракети катары да сыпаттала баштады. Мында мурдагы президент Алмазбек Атамбаевдин да аты аталып, андан экс-президенттик макамды алуудагы негизги жүйөлөрдүн бири болгон.
Жогорку Кеңештин депутаты Исхак Масалиев бул иште Атамбаевдин аты аталганы көп нерсени аныктайт деген пикирде:
«Кыргызстан кичинекей эле мамлекет. Кримтөбөл өлкөдөн жөн эле чыгып кетиши мүмкүн эмес. Албетте, Атамбаев ага буйрук берди деп айта албайм. Бирок кабары болсо керек. Акыркы жагдайлар ушул маселенин айланасында өнүгүп жатат окшойт».
Табалдиев кримтөбөл Азиз Батукаев мөөнөтүнөн мурда абактан бошогон 2013-жылы Коргоо кеңешинин (азыркы Коопсуздук кеңеши) катчысы болуп иштеген.
Азиз Батукаев 2013-жылы «айыккыс илдетке чалдыкты» деген негизде мөөнөтүнөн мурда абактан бошотулуп, атайын коштоо менен Бишкекке жеткирилген соң Орусияга чыгып кеткен. Буга байланыштуу кылмыш иши быйыл кайра жанданган.
Азырынча Чек ара кызматы Табалдиевдин өлкөдөн чыккан-чыкпаганы тууралуу расмий маалымат бере элек. Буга чейин кылмыш иштеринде аты аталган айрым бир адамдар сыртка чыгып кеткенден кийин гана издөө жарыяланган учурлары байма-бай катталган.
Мурдагы вице-премьер-министр Аскарбек Шадиев өлкөдөн чыгып кеткенден кийин бир нече күндөн соң гана изделе баштаган. УКМК ал Баткенде кыргыз-тажик чек арасындагы сууну кечип өтүп, андан ары АКШга качып кеткен деп билдирген. Шадиев азыркыга чейин издөөдө. Ал сыртка чыгып кеткенге чейин мүлкүнүн көп бөлүгүн сатып жибергенге үлгүргөнү да ачыкка чыккан.
Өзгөчө кырдаалдар министринин кеңешчиси камалды
Апта аяктап калганда өзгөчө кырдаалдар министри Нурболот Мирзахмедовдун жардамчысы Нурбек Жолборсов эки аптага жакын убакыттан бери камакта жатканы белгилүү болду.
Башкы прокуратуранын басма сөз өкүлү Жаркынай Азиева Жолборсовдун иши Кылмыш-жаза кодексинин 319-беренеси («Коррупция») боюнча сотко чейинки өндүрүшкө алынганын ырастады.
«Сотко чейинки өндүрүш 20-июнда ачылган. Жолборсов 6-июлда кармалган. Ишти Аскер прокуратурасы карап жатат».
Аскер прокуратурасы тергөө жүрүп жатат деген жүйө менен бул кылмыш ишине байланыштуу комментарий бере элек.
Мамлекеттик жаза аткаруу кызматынын басма сөз катчысы Элеонора Сабатарова кылмышка шектүү Нурбек Жолборсов Бишкектеги №1 тергөө абагына эки айга камалганын айтты:
«Ал камакта отурат. 6-июлда алып келишкен, 6-сентябрга чейин камалган”.
Нурбек Жолборсовдун камалганына байланыштуу анын атасы Жаныбек Жолборсов «Азаттыкка» комментарий берди. Ал уулу Өзгөчө кырдаалдар министрлигинин Чукул кырдаалдардын таасирин жоюу боюнча түндүк борборундагы каржылык мыйзам бузууга байланыштуу күбө катары прокуратурага барып жүргөнүн, эки аптадай мурун камалганын бышыктады:
«Нурбек күбө катары суракка барган.Тергөө менен кызматташкандар министрге кеңешчиси аркылуу акча берип турганын айтышкан. Ошондон улам Нурбекти прокуратура күбө катары чакырып, тергөө менен кызматташууну сунуш кылган. Нурбек баш тартканы үчүн эки айга камап коюшту. Эч кандай акча менен колго түшкөн жок».
Жолборсов баласынын кармалышында Чукул кырдаалдардын таасирин жоюу боюнча түндүк борборун жетекчиси Асылбек Жусубалиевдин көрсөтмөсү негиз болгонун белгиледи. Азырынча Жусубалиевден бул маселеде комментарий алууга мүмкүн болгон жок. Ошондуктан «Азаттык» Жусубалиевге сөз берип, анын жүйөсүн угууга даяр.
Өзгөчө кырдаалдар министри Нурболот Мирзахмедов «Азаттыкка» кеңешчиси камалган жагдайда аты аталып жаткан Асылбек Жусубалиев жана ал жетектеген Чукул кырдаалдардын таасирин жоюу боюнча түндүк борборундагы каржылык мыйзам бузуу тууралуу «Азаттыкка» комментарий берди. Анын айтымында, Жусубалиев жетектеген мамлекеттик ишкана быйыл жазында текшериле баштаган. Анын жыйынтыгында ири суммадагы акча жок болуп чыккан:
«Биз март айында Чукул кырдаалдардын таасирин жоюу боюнча түндүк борборун текшере баштаганбыз. Ошондо кассадагы алты миллион сом жок болуп чыккан. Ошол жакта иштеген жумушчулар «биздин жетекчи иштебей жатат, чара көрүңүз» деп мага кайрылган. Мен ал жерге баргам. Көрсө, ал ошол убакта ичип алып үч күн жок болуп кеткен экен. Мен анын ишке чыкпай койгонун билген эмесмин. Мен аны чакырып алып, «алты миллион сомду ордуна коюп кой, арызыңды жазып иштен кет» деп айткам. Ал ошол жерден арызын жазып туруп чыгып кеткен. Мен анын арызынын негизинде премьерге кат жазгам. Ал мамлекеттик ишкананын жетекчиси болгондуктан премьердин буйругу менен иштен кеткен».
Нурболот Мирзахмедовдун айтымында, Асылбек Жусубалиев өткөн айдын башында иштен алынган. Ал кеткенден кийин да эсеп-кысап документтери текшерилген, анда дагы миллиондогон сом жетпей калган:
«Ал кеткенден кийин биздин кызматкерлер бухгалтердик документтердин баарын алганбыз. Мен атайын 10 адам бөлгөм. Алар текшергенде кассадагы 16 миллион сом жок болуп чыккан. Муну Жусабалиев кассадан өзү эле алып койгон болот. Мен ушул 16 миллион акча боюнча Аскердик прокуратурага иш козгогула деп материалдарды өткөрүп бергем. Текшерүү дагы деле уланып жатат. Андан сырткары 37 тонна күйүүчү май, төрт тонна А92 үлгүсүндөгү май жок болуп чыгат. Бул боюнча материалдарды да иш козгогула деп прокуратурага өткөрүп бердим. Ушундай текшерүү жүрүп жатканда аны текшергендеге «мен силерге көрсөтөм» дегендей сөздөрдү айткан экен».
Өзгөчө кырдаалдар министрлигинин Чукул кырдаалдардын таасирин жоюу боюнча түндүк жана түштүк борборлору бар. Бул мамлекеттик ишканалар ар кандай тендерлерге катыша алат. Өзгөчө кырдаалдар министрлиги тапшырган жумуштарды аткарат.
Министр Нурболот Мирзахмедов Чукул кырдаалдардын таасирин жоюу боюнча түндүк борбор орусиялык «Росатом» мамлекеттик компаниясынын «РосРАО» ишканасынын субподрядчиги экенин ырастады:
«"Росатом" Түндүк борбору ишти жасагандан кийин «ушунча иш жасалды» деп документтерди тапшыргандан кийин гана ошого жараша акчасын берчү. Алар ошол акчаны мамлекеттин кызыкчылыгы үчүн жумшашы керек эле. Салык төлөшү керек, жумушчуларга айлык бериши керек. Соцфондого төлөшү керек. Булар болсо ошол акчаны кассадан алып коюп жатат. Ишкана бүгүнкү күндө Салык кызматына, Социалдык фондго карыз. Былтыр бир канча тендерлерди жеңип алып, төрт-беш объект боюнча иш жасашкан. Эки-үч дамба курушкан. Орто эсеп менен Өзгөчө кырдаалдар министрлигинин 30-40 миллион сомдук ишин жасашкан. Ишкана өзүн өзү каржылайт, тендерлерге өз алдынча катыша алат».
Эмнеси болсо да министрдин кеңешчиси коррупция боюнча айыпталып, камакка алынганы бир топ күдүк ойлорду жаратты.
Коррупцияга каршы ишкер кеңештин баш катчысы Нурипа Муканова Жолборсовдун ишинин артында чоң кишилер турган болушу мүмкүндүгүн айтып, прокуратура терең иликтеши зарылдыгын белгиледи:
«Мындай иштер сүйлөшүүлөр аркылуу ишке ашып, анан бир адам күнөөлүү болуп кармалат. Прокуратура түйүндүн учун табышы керек. Бирок бизде андай иштер аягына чыкпайт. Саясий эрк жетпей калабы, билбейм. Транспорт жана жолдор министринин мурдагы орун басары Азимкан Жусубалиев деле ири өлчөмдө пара алууга айыпталып, бирок анын үстүнөн бирөө-жарым көзөмөл кылганбы же жокпу, ачыкка чыкпай жатпайбы”.
35 жаштагы Нурбек Жолборсов министр Нурболот Мирзахмедов менен ал Сузак районунун акими болуп турган жылдардан бери чогуу иштеп жүргөн. Ага чейин Жалал-Абад мэриясынын жаштар комитетинде жана жаштарга арналган ар кандай долбоорлордо эмгектенген. 2015-жылкы парламенттик шайлоого «Бир Бол» партиясынын тизмесинде болгон.
АКШ: Конгресстеги аялдар Трампка таарынды
Бул жумада АКШнын президенти Дональд Трамп менен Конгресстеги айрым демократ аялдар кайым айтышты. Трамп «Твиттердеги» баракчасына атын атабаганы менен төрт демократ аялга байланыштуу бир канча билдирүү жазды. Анда Конгресстеги «прогрессивдүү» аялдардын тобуна ата-бабаларынын жерине барып, кыйраган жана кылмышка баткан өкмөттөрүнө жардам берүүгө чакырган.
«Өздөрү өкмөтү толук бечел, жемкорлукка баткан, колдорунан эч нерсе келбеген мамлекеттерден чыккан Конгресстеги «прогрессивдүү» демократ аялдар Кошмо Штаттардын элине, дүйнөдөгү эң улуу жана кубаттуу өлкөнүн бийлигине кантип иштеши керек экенин айтып жатышканына көз салуу кызык», - деп жазган Трамп.
Трамп мындай билдирүүлөрүндө эч кимди атынан атаган жок. Бирок баары эле АКШ президенти Конгресстеги төрт аялды - Александрия Окасио-Кортес, Илхан Омар, Эянна Пресли жана Рашида Тлаиб тууралуу айтып жатканын дароо эле боолголошту.
Конгресстеги бул аялдар Трамптын саясатын кескин сындап келгени маалым. Бирок алардын арасынан Илхан Омар гана Америка жергесинде туулган эмес.
36 жаштагы Омар Африканын Сомали өлкөсүндө төрөлгөн. Ал АКШга бала чагында 1997-жылы ата-энеси менен качкын болуп келген.
Трамптын бул билдирүүсүн демократтардын көбү, анын ичинде ушул тапта президенттик орунга үмүт артып турган сенатор Камала Харрис да сынга алды:
«Бул расисттик жана америкалыктарга таптакыр жат билдирүү. «Өзүң келген жагыңа бар» деген сөздү көчөдөн угуп калуу мүмкүн, бирок муну Кошмо Штаттардын президентинен угуу эч мүмкүн эмес эле. Ал өзүнө жүктөлгөн милдеттерди жана америкалыктар андан эмне каалап жатышканын түшүнбөй турат».
Муну алдында Өкүлдөр палатасынын спикери Ненси Пелоси менен жогорудагы төрт аялдын ортосунда Демократиялык партиянын ичинде өз ара пикир келишпестик орун алып жаткан эле. Бирок спикер аларга болушуп, жекшембиде Трамптын билдирүүсүн сындап, «ксенофобиялык» деп атады.
Сөз болуп жаткан төрт айым былтыр ноябрда өткөн шайлоодо өз штаттарында жеңип, Конгресске келишкен. Өкүлдөр палатасына Миннесота штатынан өткөн Илхан Омар жана Мичиган штатынан шайланган Рашида Тлаиб АКШ Конгрессинин тарыхында алгачкы мусулман аял - мыйзам чыгаруучулар. Ал эми 30 жаштагы Александра Окасио Кортес - Конгресстин тарыхындагы эң жаш мыйзам чыгаруучу.
18-июлда Илхан Омар өзү шайланган Миннесота штатына барды. Аны ондогон адамдар «Үйгө кош келдиң, Илхан» деп кубана кыйкырып тосуп алды.
