Айгүлдү жолдошу ала качып кеткен. Бир жыл өтпөй ал күйөөсү менен ажырашып, азыр үйдө ата энесинин колунда жаш ымыркайы менен отурат. Айгүл күйөөсү менен көпчүлүк элеттик жаштардай эле мамлекеттик расмий каттоодон өтпөй, молдонун нике кыйуусу менен эле чектелишкен:
- Же тоюбуз өткөн жок, же башка болгон жок. Же үйдөн, же башкадан жокмун. Ата-энемдин жанында эмне кылаарымды билбей отурам. Жолдошум болсо башка аял алып алган. Баласын көргөнү да келбейт.
Мындай учурлар айрыкча айыл жерлеринде жана ала качып анан турмуш кургандардын арасында көп кездешет, деген пикирин Баткен шаарынын тургуну Айсалкын айтты:
- Көпчүлүк учурларда кыздарды ала качып кетишет. Күч менен эле молдону алып келип нике кыйып коюшат. Никени расмий каттоо керек болбой калат. Ошол маселе негизгиси экенин билиш керек да.
Соттон үмүтүн үзгөн аялдар
Жаштардын мамлекеттик каттоодон өтпөй ошону менен катар өз укуктарын билбей жаткандыгы бир көйгөй болсо, андан тышкары ар бир маселеде эле аялдарды күнөөлөй берүү көрүнүшү көп кездешет. Бала төрөбөсө, же жалаң кыз төрөлсө аял күнөөлүү болуп, сотто көпчүлүк маселе эркектердин пайдасына чечилип калууда, дейт коомдук ишмер Карамат Орозова.
- Аялдар өз укугун билип деле соттошкон учурда аялдардын пайдасына аз чечилип жатат. Мындан сырткары дагы бир маселе бар: жигит кыз менен сүйлөшүп жүрүп, кыздын боюнан бүтүп калганда жигит аны таштап Орусияга кетип калган учурлар да аз эмес. Балалуу болбостон ажырашып кетсе да аял күнөлүү, кыз көп төрөсө да аял күнөлүү, же жалаң уул бала төрөлсө да “сен кыз төрөбөйсүң, кете бер” дешет. Азыркыдай оор шартта аялдар нан бышырып сатабы же майда соода менен алектенеби - айтор балдарын ачка калтырбай багып жатышат. Анан ушунун кесепетинен аялдар үй-бүлөнү багам деп жүрүп балдарын тарбиялоого колу жетпей калып жатаны бизди өкүндүрөт.
Ал эми акыйкатчынын Баткендеги өкүлү Хаитали Айкыновдун айтымында, айрыкча ишкердик менен алектенген аялдар укуктук маселеде көп жабыркашат. Кала берсе сотко баруудан корккондору да бар:
-Үстөк акча же насыя алып ишкердик жүргүзгөндөрдүн дээрлигин аялдар түзөт. Бирөөдөн үстөгү менен акча алып, аны төлөй албай соттошуп, утүлүп калып жабыркагандар көп болуп жатат. Алар бизге кайрылат. Мунун негизги себеби - алардын укуктук маалыматтарынын жоктугу. Мамлекет тарабынан аялдарга укуктук билим берүү керек. Ушуну колго алуу зарыл болуп турат. Бизге кайрылып “сотко баргандан коркуп турам, аларга баргым жок” деп жатышат.
"Азаттыктын" архивинен: Бакыт үчүн күрөш
Кыргызстанда жүргүзүлгөн соңку изилдөөлөргө караганда, кыздарды эркине каршы ала качуу учурлары көбөйүүдө. Анын курмандыктары келечекте жеке турмушун оңдоодо психологиялык кыйынчылыктарга туш болот. TD. 2009.
Балалуу болбостон ажырашып кетсе да аял күнөлүү, кыз көп төрөсө да аял күнөлүү.
- Же тоюбуз өткөн жок, же башка болгон жок. Же үйдөн, же башкадан жокмун. Ата-энемдин жанында эмне кылаарымды билбей отурам. Жолдошум болсо башка аял алып алган. Баласын көргөнү да келбейт.
Мындай учурлар айрыкча айыл жерлеринде жана ала качып анан турмуш кургандардын арасында көп кездешет, деген пикирин Баткен шаарынын тургуну Айсалкын айтты:
- Көпчүлүк учурларда кыздарды ала качып кетишет. Күч менен эле молдону алып келип нике кыйып коюшат. Никени расмий каттоо керек болбой калат. Ошол маселе негизгиси экенин билиш керек да.
Соттон үмүтүн үзгөн аялдар
Жаштардын мамлекеттик каттоодон өтпөй ошону менен катар өз укуктарын билбей жаткандыгы бир көйгөй болсо, андан тышкары ар бир маселеде эле аялдарды күнөөлөй берүү көрүнүшү көп кездешет. Бала төрөбөсө, же жалаң кыз төрөлсө аял күнөөлүү болуп, сотто көпчүлүк маселе эркектердин пайдасына чечилип калууда, дейт коомдук ишмер Карамат Орозова.
- Аялдар өз укугун билип деле соттошкон учурда аялдардын пайдасына аз чечилип жатат. Мындан сырткары дагы бир маселе бар: жигит кыз менен сүйлөшүп жүрүп, кыздын боюнан бүтүп калганда жигит аны таштап Орусияга кетип калган учурлар да аз эмес. Балалуу болбостон ажырашып кетсе да аял күнөлүү, кыз көп төрөсө да аял күнөлүү, же жалаң уул бала төрөлсө да “сен кыз төрөбөйсүң, кете бер” дешет. Азыркыдай оор шартта аялдар нан бышырып сатабы же майда соода менен алектенеби - айтор балдарын ачка калтырбай багып жатышат. Анан ушунун кесепетинен аялдар үй-бүлөнү багам деп жүрүп балдарын тарбиялоого колу жетпей калып жатаны бизди өкүндүрөт.
Ал эми акыйкатчынын Баткендеги өкүлү Хаитали Айкыновдун айтымында, айрыкча ишкердик менен алектенген аялдар укуктук маселеде көп жабыркашат. Кала берсе сотко баруудан корккондору да бар:
-Үстөк акча же насыя алып ишкердик жүргүзгөндөрдүн дээрлигин аялдар түзөт. Бирөөдөн үстөгү менен акча алып, аны төлөй албай соттошуп, утүлүп калып жабыркагандар көп болуп жатат. Алар бизге кайрылат. Мунун негизги себеби - алардын укуктук маалыматтарынын жоктугу. Мамлекет тарабынан аялдарга укуктук билим берүү керек. Ушуну колго алуу зарыл болуп турат. Бизге кайрылып “сотко баргандан коркуп турам, аларга баргым жок” деп жатышат.
"Азаттыктын" архивинен: Бакыт үчүн күрөш
Кыргызстанда жүргүзүлгөн соңку изилдөөлөргө караганда, кыздарды эркине каршы ала качуу учурлары көбөйүүдө. Анын курмандыктары келечекте жеке турмушун оңдоодо психологиялык кыйынчылыктарга туш болот. TD. 2009.
