- Сиздер Оштогу калабадан кийин кармалгандар кыйноолорго кабылып жатканын эмнеге таянып айтып жатасыздар?
- Акыркы бир апта үчүн биз байкаган маалыматтар тууралуу айта турган болсок, ондогон кармоолор болуп, алардын ичинен бери эле дегенде отузунда тергөө иштеринде мыйзамсыз ыкма колдонулган. Тактап айтканда уруп-сабоо жана кыйноолор болгон. Албетте учурда июнь айындагы кандуу окуяларды иликтөө иштери жүрүп жатат жана бул өлкөнүн тийиштүү органдары тарабынан өткөрүлүшү керектиги талашсыз. Бирок биздин булактарга ылайык, бул тергөө иштери көп учурда мыйзам бузуулар менен коштолуп жатат. Ал эми жанагы биз каттаган отуз иш-аракет бул жалпы мындай көрүнүштөрдүн аз гана бөлүгү. Анткени бизде камоо жайларына кирүүгө мүмкүнчүлүгүбүз жок, экинчиден көптөгөн үй-бүлөлөр алардын жакындары эмне болгондугу тууралуу маалымат берүүдөн кооптонуп жатышат.
Анна Нейстат, Хюман Райтс Уотчтун Ошто жүргөн өкүлү
Ал эми бизди абдан тынчсыздандырганы бул кармалгандардын басымдуу бөлүгүн өзбек тектүү тургундар түзүп жаткандыгы. Бул жүз пайыз ушундай деп айта албайм, себеп дегенде укук коргоо кызмат өкүлдөрү кармалгандардын арасында кыргыздар да аз эмес деп билдиришүүдө. Ошол эле маалда алар кайсыл улуттун өкүлү канча санда кармалгандыгы тууралуу маалымат беришкен жок. Бул түшүнүктүү. Бирок биз алган башка маалымат булактарына, маселен адвокат, юристтердин же ошол эле камактан бошоп чыккандар айткандарына тансак, тергөө операциялары өзбек улутундагы адамдар көп жашаган аймакта жана өзбек тургундарына каршы гана багытталгандай ой калтырат. Андан дагы маанилүүсү кыргыздар көп жашаган бир нече аймактарды кыдырып, силердин араңардан кармалгандар болдубу деп сурамжылоо уюштурганыбызда алар кандуу окуяларга тиешеси бар деп шектелип, бирөө да кармалган жок деп жооп беришти
- Кыргыз болобу, өзбек болобу ошол кармалгандардын арасында чындап эле оор кылмыш жасаган адамдар болушу мүмкүн эмеспи, сиздер ошол жагдайды көңүл сыртында калтырган жоксуздарбы?
- Мен ал кармалып жаткандардын арасында албетте күнөлүүлөр жок эмес деп айта албайм, бар. Буга ишенем, бирок кептин бары алардын кармалышында эмес, аларды кантип, кандай шартта кармап жаткандыгында болуп жатпайбы. Биз өлкө бийлигинин тергөө иштерин жүргүзүп жатканына эч каршылыгыбыз жок. Тынчсыздандырган жагдай - кармалгандардан кыйноо, уруп-сабоо менен көрсөтмө алып жатышкандыгы болуп жатат. Өзүңөр билгендей, жыйынтыгында бул тергөө иштери жана сотто терс таасирин тийгизүү менен бирге, эки элдин ортосундагы чыңалууну күчөтөт.
- Айрым эл аралык маасалык маалымат каражаттары өзбек тилиндеги интернет желелеринде өч алууга үндөгөн жана бул окуяларды кыргын деп таанытууга багытталган үгүт жасоого чакырыктар айтылат экен деп жазып чыгышты. Сиздер алып жаткан маалыматтар да ушундай бир иш-аракеттердин жыйынтыгы болушу мүмкүн эмеспи?
- Биз өзүбүздүн маалыматтарыбызды кандайдыр бир сайттардан албастан маектешкен конкреттүү адамдардан алабыз. Биз тигил жана бул тараптан айтылып жаткан айың кептер тууралуу дээрлик кабардарбыз. Андыктан бизге келип түшкөн ар бир фактыны биз ийне-жибине чейин текшеребиз.
- Анна, мына эми кырдаал ушундай. Бул кырдаалдан чыгуу үчүн сиздин сунушуңуз?
- Менимче, бул маселени чечүүдө бир нече баскыч бар жана алгачкы баскычтагы иштер жасалды. Президент дагы, башкы прокурор дагы кармоолорду жана тергөө иштерин мыйзам чегинде жүргүзүүгө буйрук берип жатышкандыгы бизге жакшы маалым. Бирок тилекке каршы Бишкектен келген мындай буйрук Ошто толук аткарылбай жаткандай. Экинчиден, Кыргызстандын түштүк аймагына эл аралык полиция күчтөрүн киргизиш керек. ЕККУдан жиберилген полиция күчтөрү улуттар аралык ынтымакты жана өз-ара ишенимди күчөтүүгө оң таасир этет. Үчүнчүдөн, июнь коогалаңын иликтөө үчүн эл аралык комиссия иштөөсү зарыл. Ошондо гана чындап күнөөсү бар тараптар кармалып, жазага тартылат деп ишенебиз.
- Рахмат маегиңизге.
- Акыркы бир апта үчүн биз байкаган маалыматтар тууралуу айта турган болсок, ондогон кармоолор болуп, алардын ичинен бери эле дегенде отузунда тергөө иштеринде мыйзамсыз ыкма колдонулган. Тактап айтканда уруп-сабоо жана кыйноолор болгон. Албетте учурда июнь айындагы кандуу окуяларды иликтөө иштери жүрүп жатат жана бул өлкөнүн тийиштүү органдары тарабынан өткөрүлүшү керектиги талашсыз. Бирок биздин булактарга ылайык, бул тергөө иштери көп учурда мыйзам бузуулар менен коштолуп жатат. Ал эми жанагы биз каттаган отуз иш-аракет бул жалпы мындай көрүнүштөрдүн аз гана бөлүгү. Анткени бизде камоо жайларына кирүүгө мүмкүнчүлүгүбүз жок, экинчиден көптөгөн үй-бүлөлөр алардын жакындары эмне болгондугу тууралуу маалымат берүүдөн кооптонуп жатышат.
Ал эми бизди абдан тынчсыздандырганы бул кармалгандардын басымдуу бөлүгүн өзбек тектүү тургундар түзүп жаткандыгы. Бул жүз пайыз ушундай деп айта албайм, себеп дегенде укук коргоо кызмат өкүлдөрү кармалгандардын арасында кыргыздар да аз эмес деп билдиришүүдө. Ошол эле маалда алар кайсыл улуттун өкүлү канча санда кармалгандыгы тууралуу маалымат беришкен жок. Бул түшүнүктүү. Бирок биз алган башка маалымат булактарына, маселен адвокат, юристтердин же ошол эле камактан бошоп чыккандар айткандарына тансак, тергөө операциялары өзбек улутундагы адамдар көп жашаган аймакта жана өзбек тургундарына каршы гана багытталгандай ой калтырат. Андан дагы маанилүүсү кыргыздар көп жашаган бир нече аймактарды кыдырып, силердин араңардан кармалгандар болдубу деп сурамжылоо уюштурганыбызда алар кандуу окуяларга тиешеси бар деп шектелип, бирөө да кармалган жок деп жооп беришти
- Кыргыз болобу, өзбек болобу ошол кармалгандардын арасында чындап эле оор кылмыш жасаган адамдар болушу мүмкүн эмеспи, сиздер ошол жагдайды көңүл сыртында калтырган жоксуздарбы?
- Мен ал кармалып жаткандардын арасында албетте күнөлүүлөр жок эмес деп айта албайм, бар. Буга ишенем, бирок кептин бары алардын кармалышында эмес, аларды кантип, кандай шартта кармап жаткандыгында болуп жатпайбы. Биз өлкө бийлигинин тергөө иштерин жүргүзүп жатканына эч каршылыгыбыз жок. Тынчсыздандырган жагдай - кармалгандардан кыйноо, уруп-сабоо менен көрсөтмө алып жатышкандыгы болуп жатат. Өзүңөр билгендей, жыйынтыгында бул тергөө иштери жана сотто терс таасирин тийгизүү менен бирге, эки элдин ортосундагы чыңалууну күчөтөт.
- Айрым эл аралык маасалык маалымат каражаттары өзбек тилиндеги интернет желелеринде өч алууга үндөгөн жана бул окуяларды кыргын деп таанытууга багытталган үгүт жасоого чакырыктар айтылат экен деп жазып чыгышты. Сиздер алып жаткан маалыматтар да ушундай бир иш-аракеттердин жыйынтыгы болушу мүмкүн эмеспи?
- Биз өзүбүздүн маалыматтарыбызды кандайдыр бир сайттардан албастан маектешкен конкреттүү адамдардан алабыз. Биз тигил жана бул тараптан айтылып жаткан айың кептер тууралуу дээрлик кабардарбыз. Андыктан бизге келип түшкөн ар бир фактыны биз ийне-жибине чейин текшеребиз.
- Анна, мына эми кырдаал ушундай. Бул кырдаалдан чыгуу үчүн сиздин сунушуңуз?
- Менимче, бул маселени чечүүдө бир нече баскыч бар жана алгачкы баскычтагы иштер жасалды. Президент дагы, башкы прокурор дагы кармоолорду жана тергөө иштерин мыйзам чегинде жүргүзүүгө буйрук берип жатышкандыгы бизге жакшы маалым. Бирок тилекке каршы Бишкектен келген мындай буйрук Ошто толук аткарылбай жаткандай. Экинчиден, Кыргызстандын түштүк аймагына эл аралык полиция күчтөрүн киргизиш керек. ЕККУдан жиберилген полиция күчтөрү улуттар аралык ынтымакты жана өз-ара ишенимди күчөтүүгө оң таасир этет. Үчүнчүдөн, июнь коогалаңын иликтөө үчүн эл аралык комиссия иштөөсү зарыл. Ошондо гана чындап күнөөсү бар тараптар кармалып, жазага тартылат деп ишенебиз.
- Рахмат маегиңизге.
