Төмөнкү Чүй айыл өкмөтүнүн №1 бөлүгү - Садовое айылындагы мечитте өткөн жыйынга жүзгө чамалаш киши катышты. Жыйын башында Кыргызстан муфтийинин кеңешчиси ажы Мухаммед Хабибулла 30-октябрдагы чатактан кийин бири-бири менен тирешкен кыргыз-лезгин улутундагыларды ынтымакка чакырган акыл-насаатын айтты.
“Мыйзам иштесин!”
Ал эми Жаңы-Пахта айылынан келген Казыбек Зулпуев чогулган эл башка улуттар менен араздашууга кызыкдар эместигин, болгону кечээгидей тартип бузуп, бирөөнү ур-токмокко алгандар сөзсүз жазага тартылууга тийиш деди:
- Конституциянын, мыйзамдын негизинде милиция органы, сот, прокурор иштесе дейбиз. Ушинтип уруп-согуп эле кете берсе кандай болот? Алар көрүнгөндү урат-согот, милициялар келет, кармап алып кетет. Бирок эртеси эле алар пулга сатылып кетиптир, мынча сом төлөптүр, анан тигил тарап арызын кайра алыптыр деп угасың. Анан милиция, же болбосо сот, прокурор коё берип жибериптир деп айтылып калат.
К.Зулпуев аксакалдын бул сөзүнө жыйынга катышып отурган Сокулук райондук Ички иштер бөлүмүнүн жетекчиси Рыскулбек Жапаркулов: “Сиз айтып жатасыз, мыйзам негизинде териштириш керек деп. Кылмакмын. Мен аны бир заматта эле ишке ашырам. Мен кечээ силерге сөз бердим. Мен ошол жерде айткандай, эч качан өз сөзүмдү жүрөгүмдү бир сомго сатпайм”, - деп жооп берди.
Райондук милиция жетекчиси эгер кылмыш иши ачылса эки тарапты тең камап, жоопко тартууга туура келээрин, андан эч ким жеңишке жетпестигин, тескерисинче айылдын ынтымагы бузулаарын түшүндүрдү. Эми мындан ары милиция айыл тургундары, аксакалдар менен ак иштерин дагы билдирди:
- Мен бүгүнкү күнгө чейин иштеп жатамбы. Кудай буюрса, дагы иштесем бирөөнүн мүлкүнө кол салганга, бирөө-бирөөнү ур-токмокко алып, зомбулук кылууга, анан тетиги отурган балдар келип, бирөөнөн акча алып туруп, ишти жаап салганга мен жол бербейм. Кудайдын астында мен силерге айтып жатам.
“Лезгин-кыргыз урушпасын”
30-октябрда айылдын талаасында капуста тартып келаткан эки трактордогу адамдар жол талашып уруша кетип, бири-бирине катуу тил тийгизген. Трактордун биринде кыргыз улутундагы Сабилла Гапаров 3 уулу менен келе жатып, унаасы бузулуп, жолду тосуп калган. Ал эми экинчи трактордогу лезгин улутундагы жигиттер "жол бошот" деп талап кылышкан.
Ушул эле күнү кечинде лезгин улутундагы 10 чакты жигит С.Гапаровду уулдары менен талаадан кармап токмоктоп коюшкан. Андан соң кыргыз улутундагы тургундар айылдагы клубдун алдына чыгып С.Гапаровду уулдары менен токмоктогондорду мыйзам чегинде жазага тартууну милициядан талап кыла баштаган. Ал учурда ошол эле жерге лезгин улутундагылар дагы топтошуп, эки тарап бири-бири менен тирешүүгө өткөн. Сокулук райондук ички иштер бөлүмүнүн атайын тобу келип, эки тараптын ортосунда турган. Райондук милиция башчысы Р.Жапаркулов айыл аксакалдары, жаатташкан тараптар менен сүйлөшүүлөрдү жүргүзүп чогулган элди таратышкан.
65 жаштагы Сабилла Гапаров оор жаракат алып ушул тапта Бишкектеги №4 ооруканда жатат. Аны менен кошо таяк жеген бир уулунун колу сынып, калган 2 уулунун бети-башы көк-ала болгон. Жабырланган Гапаровдун аялы Шарапат Гапарова күйөөсүнүн абалы оор экендигине карабастан милицияга берген арызын кайра алган себебин түшүндүрдү:
- Биз ушул элдин тынчтыгы үчүн. Мына лезгин-кыргыз болуп уруш чыгып, Оштогудай жаман нерсе болсо өрттөмөй болмок. Ошондуктан биз тынчыттык. Мындан ары биздин дообуз жок дедик. “Балдарга дагы болду, бүттү”, - дедим. Биякка болсо жаңжалды ким баштаса өзү жооп берет. Биз жооп бербейбиз. Анан өзбек-кыргыз болгондой, лезгин-кыргыз урушпасын, тынч жашайлы. Бир менин үй-бүлөм үчүн тополоң чыгып кетпесин. Тынчтык үчүн азыр күйөөм оор абалда жатса дагы макул болдум.
Ал эми ага чейин С.Гапаровду уулдары менен сабагандар жабырлануучуларга 50 миң сом берип, андан кийин милицияга ишти жапкандыгы тууралуу суроону четке какты. Бирок тигил тарап ооруканага кетчү чыгамдарды төлөп берерээрин кошумчалады:
- Менин акчам жок, бүт акысын төлөйсүңөр. Айыктырып колума салып бересиңер дедим.
Борбор калаадан 65 чакырым алыс жайгашкан Төмөнкү Чүй айыл өкмөтү 4 бөлүктөн турат. 30-октябрда чатак чыккан Садовое айылында негизинен Тажикстандын Жерге-Тал районунан көчүп келген этникалык кыргыздар, лезгиндер жана аз сандагы орустар жашайт. Совет доорунда бул жерде турмуш-тирчилик буюмдарын чыгарган завод иштеп, айыл чарбасы гүлдөгөн көп улуттуу айыл болгон. Азыр айылда бир орто мектеп, бир бейтапкана, бир мечит бар. Мурдагы айылдык клуб кароосуз калган. Карапайым эл негизинен жер иштетүү менен жашайт.
Кечээги чатактан өтө чочуп калган, 76 жаштагы Вера апа кандай абалда болгонун мындайча сүрөттөйт:
- Милиция өйдө-төмөн өтөт, тынчы кеткен элдер. Ош, Жалал-Абаддагы окуяны эстегенде жаның оозуңа кептелет. Биз бул жерде туулуп-өсүп, жашап жатабыз, эч ким деле бизге тийбейт. Бирок түндөгүнү көрүп жүрөгүң түшөт. Саат 9дарда үстүндөгү жарыгын күйгүзүп 2 машине өттү. Анан дагы 5-6 машине өттү. Анан дагы кетти. Токтобой ары-бери өтүп жатышты. Билсең, жүрөк түшөт...
“Жер берилсин!”
Айыл тургундарынын бири Гуламиддин Маматкулов айылдагы чыр-чатактын өзөгү жер маселесине келип такалаарын, кыргыздар жерди башкалардан кымбат акыга ижарага алып иштетээрин түшүндүрдү:
- Бул жер маселесинен бизде социалдык теңсиздик чыгууда. Албетте биз Жерге-Талдан көчүп келгенбиз жана булардын үлүш жерине ээлик кылууга акыбыз дагы жок. Болгону бизге кайра бөлүштүрүү фондунан (КБФ) жок дегенде 1-2 гектардан жер берсе эле ошол жетет. Аларда 20-30 гектардан жер бар, анан дагы КБФтын жеринен бизге бербей жатышат. Тигилер “биз бай, силер кедей. Ошондуктан силер мындайраак болгула. Бул жерде биз башкарабыз, биз бул жерди өздөштүргөнбүз. Силер келгинсиңер”, деп жатышпайбы.
Ал эми Төмөнкү Чүй айыл өкмөт башчысы Рамазан Басаров көчүп келген кыргыздарга жер берүү маселеси каралып жаткандыгын “Азаттыкка” билдирди:
- Айыл өкмөтү боюнча жер аянттарын бөлүштүрүү болот. Кайра бөлүштүрүү фондунан жер аянттарын бөлөбүз. Ким арыз берсе ошолорго жер берүү биринчи кезекте каралат.
Айыл өкмөт башчысы чындыгында Тажикстандан келген кыргыздардын ичинде турмуш-шарты оорлор бардыгын, мүмкүн болушунча аларга көмөк берилип жаткандыгын кошумчалады.
- Эми кавказ улутундагыларды бай жашайт десек, алардын байлыгы бир күндө куралган жок да. Биз бул жерде 80 жылдан бери жашайбыз. Биз дагы башыбыздан алар [Тажикстандан келгендер] сыяктуу согушту, сталиндик репрессияны өткөрдүк, - деди айыл өкмөт башчы Рамазан Басаров.
Төмөнкү Чүй айыл өкмөтүнө кирген Садовое айылындагы 30-октябрда чыккан чатак айыл аксакалдарынын, дин ишмерлеринин, бийлик өкүлдөрүнүн аракети менен тынч маанайда чечилди. Бишкекти көздөй жол тартканыбызда кара жол боюндагы сакалы жайкалган Абдусалам атаны кезиктирдик. Ал 1992-жылы Жерге-Талдан тарыхый мекенине көчүп келип, бак-шактуу там сатып алган. Бирок 18 жылдан бери Кыргызстандын паспортун ала албай жүрөт. Тажик атуулдугунан болсо баш тарткан. Жашы 70тен өтсө дагы пенсия албайт, жер алууга укугу жок, эч жакка чыкпайт. Анан дагы анын айтымында, ага окшоп өз мекенинде “өгөй” болуп жашагандардын саны аз эмес.
