Кылмыш 17-декабрда Москвада болгон. Генерал жана анын жардамчысы аралыктан башкарылуучу жабдык менен жасалган жардыруудан каза тапкан.
Орусияда өзбекстандык жарандын айыпталышы Борбор Азиядан барган мигранттардын абалын ого бетер оорлотту.
Москвада ашпоз болуп иштеген Өзбекстандын жаранын орусиялык атайын кызмат жарылуудан бир күн өткөндөн кийин кармаган. Орусиянын Федералдык коопсуздук кызматынын (ФСБ) маалыматы боюнча шектүү украин күчтөрүнүн 100 миң доллар төлөйбүз деген азгырыгына алданган.
ФСБ сурак учурунда шектүүнүн украин атайын кызматынын азгырыгы менен ушул ишке барганын айткан кадрды да көрсөттү.
19-декабрда Москванын шаардык соту өзбекстандык Ахмаджон Алижон уулу Курбановду эки айга камакка алды. Соттун токтомунан Курбанов 1995-жылы туулганы, эки баланын атасы экени жөнүндө маалыматты окууга болот.
"Озодликтин" маалыматында айтылгандай, 29 жаштагы ташкенттик Ахмаджон Курбанов учурда Өзбекстандын күч органдарынын көзөмөлүндө турат.
Туугандарынын айтымында, Ахмаджон 2021-жылы Түркияга акча табуу үчүн кеткен. Акыркы жолу жарылууга эки күн калганда апасына чалып, Москвада ашпоз болуп иштеп жатканын айткан.
Курбанов жашаган аймактын жарандарга жооптуу өкүлү шектүүнүн атасы Алижон Курбанов бир канча жыл мурда каза тапканын, ал дагы ашпоз болгонун айткан.
"Өзбек ашпоздун мындай жөндөмү болушу мүмкүн эмес"
Курбановдордун үй-бүлөсү Ахмаджон Өзбекстандан кетип жатканда бойдок болгонун айтышкан. Үй-бүлө Ахмаджон Түркиядан Орусияга кандайча барып калганын да билбейт. Коомчулук өзбек ашпоз мындай чуулгандуу кылмышты жасаганына ишенбей турат.
Мурдагы өзбек дипломаты жана көз карандысыз журналист Алишер Таксанов:
"Шектүү видеого кылмыш тууралуу айтканда андан эмне талап кылынып жатканын түшүнгөн эмес, автоматтык түрдө "... мени украин атайын кызматынан азгырышты... 100 миң доллар убада кылышты... мен кнопканы бастым..." деп жатат. Чыныгы адис кимдер тапшырма бергенин айтмак, операцияны так жүргүзүп, жардыруучу затты кантип жеткирүүнү билмек. Ал эми бул шордуу жардыруучу затты эгерим көрбөгөндөй", - дейт Швейцарияда жашаган мурдагы өзбек дипломаты Алишер Таксанов.
Таксановдун айтымында, мындай операция жогорку чеберчиликти талап кылат, ага керектүү ресурстар бардык эле карапайым адамдарга жеткиликтүү эмес. Эксперттин пикиринде, бутага байкоо салуу, жарылуу күчүн так эсептөө жана радиобайланыш менен башкарылган аппаратты колдоно билүү дасыккан адистердин гана колунан келет.
"Жардыруучу заттын күчү бутаны (генерал менен жардамчысын) гана жок кылууга эсептелген, жарылуудан жабыр тартуучу радиус азайтылган. Бул тажрыйбаны жана жабдык түзүлүшүн түшүнүүнү, аны модификация кылууну талап кылат", - дейт эксперт.
Бутанын күнүмдүн графигин тыкыр изилдөө, ылайык келген маскировканы (электросамокат) табуу, жарылуунун күчүн эске алуу өңдүү жагдайлардан улам эксперттер мигранттын мындай ишке барганынан күмөн санашууда.
"Бул инженердик даярдыгы бар, тактикалык пландоону жана жоготуунун санын азайтканды билген профессионалдын ишинен кабар берип турат. Жөндөмү жок, аталган операцияны ишке ашырууга ресурсу да жок өзбек ашпоз алаксытуу үчүн эле пайдаланылган болушу мүмкүн", - дейт Такенов.
Саясий контекст
Ахмадхон Курбановдун камалышы жана ага каршы айыптоолор мигранттар арасында дүрбөлөңдү күчөттү. "Эзгулик" укук коргоо уюмунун өкүлү Абдурахмон Ташанов күнөөсүздүк презумпциясы бузулганына, анын ичинен Тергөө комитетинин шектүүнүн видеосун жайылтканына тынчсыздануусун билдирди.
Таксановдун пикиринде, Курбановдун диверсия жасоочу катары тандалышы - бул Орусиядагы "ксенофобиялык тенденцияны башкаруу".
"Мигранттар үчүн жаңы коркунуч туулду, айрыкча алар Украинага каршы согушка катышуу менен орус жарандыгын алуудан баш тартса ушундай болот", - дейт ал.
Кырдаал мигранттарга шарттар катаалдашкан учурда курчуп жатат, полиция Борбор Азиядан барган журналисттерди көбүрөөк кармоодо.
"Кайда караба, полициянын автозактары турат, - дейт Москвада жашаган Өзбекстандын жараны Зульфия. - Мен бүгүн базардын жанынан өтүп баратып, бир канча автозакты көрдүм. Өзбек, кыргыз, тажиктердин баарын кармап жатышты". Ал кечээ таанышын кызы менен чогуу депортация кылышканын кошумчалады. Зульфия мекенине күч менен кайтарылган таанышынын ысымын ачык атоодон чочулады.
Өзбекстандык аналитик жана Лондондогу Central Asia Due Diligence изилдөөчү борборунун жетекчиси Алишер Илхамов кырдаал "мигранттарды Украинадагы согушка баруу үчүн келишимге кол коюуга мажбурлоого колдонулушу мүмкүн" деп эсептейт.
Орусиялык аналитик Дмитрий Орешкин "Настоящее время" телеканалына берген интервьюсунда чукул айыптоолор өлкө ичиндеги кырдаалды гана курчутушу мүмкүн экенин айтты:
"Бул жарандардын канчасы чындап күнөөлүү экени белгисиз. Анткени атайын кызматтардын өз кызыкчылыгы бар, жетекчиликке иши тууралуу ж.б. отчет бериши керек. Мындайды биринчи жолу көргөн жокпуз. Чын эле ошол адам күнөөлүү экенин айтуу азыр абдан оор", - дейт саясат таануучу.
Орешкин Орусияда коомчулукка мигранттарга байланыштуу нааразылык активдешип, элге сиңип жатканын белгиледи.
"Өлкөдө психологиялык абал жакшырган жок, мындай учурда элге ким күнөөлүү экенин көргөзүү керек. Алыс кетүүнүн кереги жок, мигранттар бардык жерде кыжырды кайнатат, кайсы өлкө болбосун келгиндерди ар кандай мамиледен улам жактырышпайт. Орусияда бул маанай от алууда, анткени согуш жана анын идеологиясы жек көрүүнү, жаалданууну, күнөөлүүнү табууну күчөтүүдө. Бул бир канча жолу текшерүүдөн өткөн тактика, бардык көйгөйдү оодарып салуу үчүн тышкы душманды табуу керек", - дейт эксперт.
Шерине