Же электр энергиясын өчүрүүгө барыш керек, же чогулган сууну аягына чейин пайдалануу зарыл. Эки жолдун тең артында түрдүү кесепеттер бар. Бул жагдайда тариф темасы дагы көтөрүлдү.
Кайра айтылган эскертүү
Энергетика тармагындагы соңку кырдаалга байланыштуу бул жолу «Кыргыз энергетикалык эсептөө борборунун» башкы директору Таалайбек Байгазиев билдирүү таратты. Бишкектеги басма сөз жыйынында ал кийинки айда электр энергиясын керектөө кескин күчөгөнүн кабарлап, калкты аны үнөмдөөгө чакырды:
«Электр энергиясын пайдалануу бардык жерде күчөп жатат. Ай сайын эмес, күнгө бөлүп алганда да күчөп жатканы байкалууда. Октябрдан бери биздин мекеме жана бардык энергокомпаниялар аймактарда электр энергиясын керектөөнүн нормасын сактоону макулдашканбыз. Анын алкагында бардык деңгээлдеги мамлекеттик штабдар аркылуу лимитти сактоо боюнча калкка түшүндүрүү иштерин жүргүзүп жатабыз. Компаниялар да электрди пайдалануучулардан үнөмдөөнү суранып жатат. Бул Токтогул суу сактагычында суунун көлөмү жетишсиз болуп жатканы менен байланыштуу. Албетте, бул жылы биз кезектешип өчүрүүгө барбай чыгып кетебиз, бирок келерки жыл мындан да оор болот».
Мурдараак «Улуттук энергохолдинг» компаниясы кабарлагандай, декабрда Кыргызстан боюнча электр энергиясын пайдалануунун лимити 1 млрд. 886 млн. кВт/саат деп коюлган.
Мунун ичинен 1-декабрдан 28-декабрга чейинки лимит 1 млрд 394 млн. кВт/саат болсо, бул аралыкта абоненттер 1 млрд. 556 млн. кВт/саат пайдаланышкан. Башкача айтканда, чектен 162 млн. кВт/саат ашып кетишкен.
Арийне, «Токтогул» гидроэлектр станциясын (ГЭС) камсыздоочу суу сактагычтагы суунун көлөмү быйыл жайда болгону 14-15 млрд. куб метрди түзгөн.
«Электр станциялары» ишканасынын сайтында кабарлангандай, 29-декабрга карата бул 12,3 млрд. куб метрди түзүп жатат.
Өлкөнүн эң башкы суу сактагычында запастын аздыгы кышта жарыктын өчүрүлүшүнө алып келерин өз убагында эксперттер эскерткен. Муну мурдагы бийлик да, жаңы бийлик да мойнуна алгандай болгон.
Жогорку Кеңештин 16-декабрдагы жыйынында вице-премьер-министр Равшан Сабиров Кыргызстанда электр энергиясын пайдалануу кескин күчөгөнүн маалымдап, ал автоматтык түрдө өчүшү мүмкүн экенин эске салган.
Премьер-министрдин милдетин аткаруучу, биринчи вице-премьер-министр Артем Новиков 18-декабрда энергетика тармагынын ишин талкуулоо боюнча кезексиз кеңешмеде да ушул маселеге кайрылган.
«Күз-кыш мезгили кыйынчылык менен өтүүдө. Электр энергиясын керектөө арбыды, бул энергетикалык тутумдагы аварияларга алып келиши ыктымал. Тийиштүү чара көрүп, калк арасында электрди үнөмдөө жөнүндө түшүндүрүү иштерин жүргүзүү маанилүү. Керектөөнүн көлөмүн азайтуу зарыл. Биз энергияны үнөмдөөчү технологияларга өтүү тууралуу бир нече ирет айтканбыз. Бирок өткөн жылдары бул маселеге жетиштүү көңүл бурулган эмес. Учурда чыныгы абалды жана окуялардын терс өнүгүшүнө карай даярдык кандай экендигин баалаш керек. Ошол эле учурда калкты үзгүлтүксүз электр энергиясы жана жылуулук менен камсыз кылуу боюнча чара көрүү зарыл», - деген анда Артём Новиков.
Ал арада «Улуттук энергохолдинг» компаниясы жана «Кыргызстан улуттук электр тармагы» ишканасы элди электрди азыраак колдонуп, көмүр, газ сыяктуу альтернативалуу жылуулук булактарын пайдаланууга чакырды.
Электр компаниялары, анын ичинде «Түндүк электр», «Ош электр», «Жогорку чыңалуудагы электр тармактары» ишканалары абоненттерине эсеп-дүмүрчөктөрү аркылуу эскертүү берип жатат. Анда соңку эсептер 31-декабрга чейин төлөнбөсө, андан ары жарык берүү өчүрүлөрү кабарланат.
«Түндүк электр» ишканасынын басма сөз кызматкери Бегимай Төрөбаева кепке кошулду:
«Күн сайын электр энергиясын керектөө көбөйүп жатпайбы. Ошого байланыштуу биз «электр жылыткычтарды кыш мезгилинде эртең мененки саат 8:00дөн 9:00гө чейин, кечкисин 18:00дөн 22:00гө чейин колдонбогула» деп, абоненттерге чакырык таштаганбыз. Анткени бул убактарда жүктөмдөр максималдуу түрдө көбөйүп, линияларга терс таасирин тийгизет да. Бул кабар өчүрүү болот деген сөз эмес».
Кыргыз өкмөтү Токтогул суу сактагычындагы сууну үнөмдөө максатында быйыл күз-кыш сезонунда Казакстандан 500 млн. киловатт саат электр энергиясын сатып ала турганын кабарлаган. Ушул күнгө чейин мунун кайсы бир бөлүгү алынды.
Кыргызстан 12 айда өзү өндүргөн электрдин эсеби колубузга тийе элек. Он айда 11,59 млрд. киловатт/саат электр энергиясын өндүргөн. Бул былтыркы жылдын тиешелүү мезгилине салыштырмалуу 0,2% аз.
Энергетика тармагы боюнча эксперт Мырзатай Султаналиев бул жагдай узак жылдардан берки жалпы саясаттын жыйынтыгы экенине токтолду:
«Биринчи кезекте, ошол «Токтогулдагы» суунун аздыгы бизди ушул кризиске улам түртүп жатат. Анткени, биз кыштан чыгыш үчүн эле анда 5-6 млрд. куб метр сууну пайдаланабыз. Натыйжада жазга барып, суу кайра дагы ушунча эле көлөм калып калып атпайбы. Суу сактагычта суу кескин азайып кетсе бул ГЭСтин иштешине кедергисин тийгизет. Экинчиси, эгемендик алгандан берки саясат ушуга алып келди. Бул аралыкта Камбар-Ата-2 ГЭСин эске албаганда, бизде жогорку кубаттуулуктагы бир да ГЭС ишке кирген жок. Камбар-Ата-2 ГЭСинин агрегаты деле толук кубаттуулукта иштей албай жатат. Бизде азыр Кыргызстандагы бардык ГЭСтер менен ЖЭБдерди алганда, 3200 мегаваттык кубаттуулук бар. Мындай оор кыштарда биз муну максималдуу пайдаланып жатабыз. Ошону үчүн өкмөт кезектешип өчүрүү болорун мойнуна алып, ачыгын айтып жатат. Биз кыштан ансыз өтө албайбыз».
Расмий маалыматтарда айтылгандай, 2017-2018-жылдары «Токтогул» ГЭСиндеги суунун көлөмү күз-кыш мезгилине 19,2-19,6 млрд. куб метр менен кирген.
2019-жылы жайда 16 млрд. куб метр суу болсо, күзгө чейин ал 17 млрд. куб метрге жеткен.
2007-2008-жылдары «Токтогулдагы» суу 7-8 млрд. куб метрге чейин азайып, элге электр энергиясын берүүгө чектөө киргизилген.
Тариф кайрадан эске келди
Соңку энергетикалык кризис учурунда ар кайсы платформаларда электрдин баасына карата талкуулар кайрадан жанданды. «Кыргыз энергетикалык эсептөө борборунун» башкы директору Таалайбек Байгазиев өз билдирүүсүндө да ушул маселени кабыргасынан койду:
«Тарифтерди көтөрүш керек. Анткени электр энергиясын керектөө көбөйүп жатат. Кубаттуулук көп керектеле баштады. Экономиканы дагы өнүктүрүш керек, завод-фабрикаларды иштетиш керек. Албетте, буга дагы көп кубаттуулук зарыл. Дагы линиялар тартылышы керек. Мунун баары кошумча каражаттарды талап кылат. Бул эмненин эсебинен болот? Бул тарифтердин эсебинен болот. Дароо көтөрбөсө да, аз-аздан, пландык чек менен кымбататтса болот. Башкысы, бул калктын аз камсыз болгон бөлүгүнө зыян келтирбегидей жагдайда жүрүшү керек».
Кыргызстанда электр энергиясы үчүн тариф акыркы жолу 2015-жылы жайында көтөрүлгөн. Бүгүнкү күндө 700 кВт саатка чейинки электр энергиясына баа 77 тыйын, андан ашканына 2 сом 16 тыйындан тариф коюлган. Өнөр жай, айыл чарба жана бюджеттик мекемелер 2 сом 24 тыйындан төлөйт.
Ал эми жылуулук энергиясынын тарифи 1 гигакалорийге 1134 сом 76 тыйынды түзөт.
Кайрадан эксперт Мырзатай Султаналиевге сөз берели.
«Тариф маселеси Кыргызстанда саясий маселе болуп калган, - деди ал. - Ошондуктан бийлик дайыма өз зыянына кетсе да электрдин баасын кымбаттатпай, кармап отурат. «Көтөрүш керек, бирок менден кийинки бийлик көтөрсүн, мен тынч кетип калайын» деген мааниде. Анткени тариф көтөрүлсө нааразылыкка алып келет. Бирок чынын айтканда, азыркы тариф саясаты туура эмес саясат. Чыныгы экономикалык мыйзам ченемдүүлүк менен алганда электр энергиясы кымбаттады, аны көбөйтүш керек. Эгер дароо көтөрө албаса, анда ар кайсы катмарларга ар кандай баада коюш керек».
Электр энергиясынын өчүрүлүшүнө байланыштуу нааразылык эмитен эле башталды. 15-декабрда Бишкектин четиндеги Ак-Жар жана Ак-Бата конуштарынын тургундары жарык тынымсыз өчө бергенине нааразы болуп, кан жолду буушкан. Алар жолдо дөңгөлөктөрдү өрттөп, чуу салышкан.
Эгер тарифти кымбаттатуу жөнүндө сөз болсо бул башкалардын да нааразылыгына себеп болушу мүмкүн деген божомолдор бар.
