Байкоочулар эгерде бул ченем парламентте бекитиле турган болсо, анда ал Эмомали Рахмондун тун уулуна 2020-жылы өтө турган президенттик шайлоого катышууга мүмкүнчүлүк түзүп берерин белгилешүүдө. Ошондой эле бул өзгөртүүлөр 24 жылдан бери бийликте отурган азыркы президентке кийинки шайлоолорго катышууга кандайдыр бир чектөөлөрсүз мүмкүнчүлүк берет.
Президенттик шайлоого даярдык
Баш мыйзамга киргизиле турган өзгөртүүгө ылайык, президенттикке талапкердин жаш чеги 35 жаштан отуз жашка төмөн түшүрүлөт. Бул ченем байкоочулардын баамында, президенттин тун уулу Рустам Эмомалиге 2020-жылы өтө турган президенттик шайлоодо талапкер болууга жол ачат. Анткени учурда мамлекеттик каржылык көзөмөл агенттигин жетектеп жаткан 28 жаштагы Рустам Эмомали кийинки шайлоонун алдында болгону отуз үч жашка толот. Байкоочулардын баамында, азыркы Баш мыйзам боюнча анын жашы талапкер болууга жетпейт. Мына ошондуктан бул демилге кошумча вариант катары көтөрүлүп жатышы мүмкүн экени белгиленди.
Ошондой эле Баш мыйзамга өзгөртүүлөр азыркы мамлекет башчысына “улут көсөмү” катары эч бир чектөөсүз кийинки мөөнөткө президенттикке талапкер болууга мүмкүнчүлүк берет. Анткени азыркы Конституциянын талабына ылайык, Эмомали Рахмон 2020-жылы өтө турган шайлоого катыша алмак эмес.
Баш мыйзамды өзгөртүү демилгечилеринин бири, тажик парламенттинин депутаты Мамадали Ватанов:
- Конституцияда өзүнчө маселелер боюнча кандайдыр бир чектөөлөр болбойт. Мында маселе азыркы Баш мыйзам кабыл алынгандан бери көп убакыт өткөнүндө турат. Мезгилге жараша, коомго жараша Баш мыйзамдын кайсы бир жери өзгөртүлүп турушу кажет. Ошону эске алуу менен анын зарыл болгон айрым бир ченемдери гана өркүндөтүлүп, өзгөртүүгө жатат.
Тажикстандын азыркы Конституциясы 1994-жылы өлкөдө жарандык согуш бүтө элек учурда референдум аркылуу кабыл алынган болчу. Ага 1999-2003-жылдары референдум аркылуу дагы бир катар өзгөртүүлөр жана оңдоолор киргизилген. 2003-жылы Баш мыйзамга киргизилген өзгөртүү президент Эмомали Рахмонго жети жылдан эки мөөнөт бийликте отурууга мүмкүнчүлүк берген. Мына ошондо азыркы баш мыйзамдын талабы боюнча анын конституциялык мөөнөтү 2020-жылы бүтмөк. Бирок...
Президенттик тактыны алдырбоонун “кепилдиги”
Тажик оппозициясы, коомдук активисттер жана укук коргоочулар Конституцияга киргизиле турган жаңы өзгөртүүлөр боюнча мыйзам долбоорун демократиялык жолдон баш тартуу катары баалашууда. Тажикстандын социал-демократтар партиясынын төрага орун басары Шокиржон Хакимов бул өзгөртүүнү ата менен балага арнап жазылган Баш мыйзам деп сынга алды:
- Эгерде кайсы мамлекеттерден же эл аралык уюмдардан Эмомали Рахмонго таасир этчү кандайдыр бир талаптар же сунуштар болсо, ал өзү 2020-жылы өтө турган президенттик шайлоого катышуудан баш тартышы мүмкүн. Бирок ошол эле учурда сунушталган укуктук ченемге ылайык, Рахмон өзүнүн уулун президенттикке талапкерликке сүрөгөнгө мүмкүнчүлүк алат. Анан Рахмондун "улут көсөмү" деген макамы ага мамлекетти президент болчу адамдын үстүнөн туруп дагы башкара берүүгө укук берет.
Тажикстандын мыйзам кабыл алуу эрежесине ылайык, Баш мыйзамга өзгөртүү киргизүүнү караган мыйзам долбоору парламенттен өткөн соң, Конституциялык сотко корутунду чыгарууга жөнөтүлөт. Тиешелүү корутунду чыккандан кийин мыйзам долбоору бүткүл элдик референдумга коюлат. Баш мыйзамга киргизиле турган өзгөртүүдө Мажилистин депутаттыгына жана Конституциялык соттун судьялыгына талапкердин жаш ченеми отуз жаштан жогору деп коюлду. Ошондой эле Баш мыйзамга өзгөртүү киргизүү боюнча ал мыйзам долбооруна ылайык, Тажикстанда диний негизде саясий партия түзүүгө тыюу салынат. Өткөн жылы тажик бийлиги Тажикстандын "Ислам кайра жаралуу" партиясынын ишмердигине тыюу салып, аны Жогорку Сот экстремисттик деп тапкан.
