Мындай акча саясатынын Казакстандын экономикасына жана элдин жашоосуна таасири тууралуу суроолорго казак экономисти, Казакстандын Улуттук банкынын мурдагы жетекчиси Ораз Жандосов жооп берди. “Азаттыктын” казак кызматы уюштурган маектин айрым урунттуу учурларын сунуштайбыз.
- Теңгенин курсун эркин кое берүү чарасы канчалык туура болду жана бул өз учурунда жасалды деп айтсак болобу?
- Менин көз карашымда, бул ишти мурда эл жасаш керек эле. Тагыраак айтканда, акыркы эки жылда, жок эле дегенде азыркы кризистин айрым бир негизги көрсөткүчтөрү өз чегинен аша баштаган мартта киргизсе туура болмок. Эми азыр бул монетардык саясат бир аз кечирээк кабыл алынып калды. Бирок кеч болсо да анын киргизилгени жакшы болду. Эч болбосо кеч болсун дегендей...
- Премьер-министр Масимов мындай чара Казакстанда биринчи жолу көрүлүп жактанын айтты. Менимче, өткөн кылымдын токсонунчу жылдарынын этегинде деле ушундай саясат болсо керек эле.
- Премьер-министр кантип адашып калганын мен билбейм, анын үстүнө ал ошол учурда банк системасында иштеген. 1999-жылдын апрелинен октябрына чейин биздин өлкөнүн акча саясатында ушундай режим киргизилип, теңге эркин кое берилген. Ал жарым жылдай кармалып турган. Ошондуктан муну биринчи жолу деп айтууга болбойт.
- Мындай саясат кандай учурда жана канча убакытка киргизилет?
Негизинен мындай чара кабыл алган өлкөлөр эгер жаңылбасам кайра башка курска өтпөйт. Бир гана Венесуэла эркин курстан артка кайтканын билем. Бирок бул начар мисал. Өзү акчанын эркин курсу деген эмне? Биздин өлкөнүн экономикасы көптөгөн тышкы факторлордон катуу көз каранды экени белгилүү. Ал факторлорду биздин өкмөт, президент көзөмөлдөй албаган учурда биз андайга ийкемдүү болушубуз керек.
Акча курсун эркин кое берүү ошондой өзгөрүп турган тышкы шарттарга ички экономиканы шайкеш келтирүүнүн маанилүү бир механизми. Азыркы учурда андай тышкы факторлор дүйнөлүк базарда мунай баасынын арзандашы жана биздин Орусия менен соода жүгүртүү көлөмүнүн көптүгүн эске алганда орус рублинин куну кескин түшүп кетиши болду.
Акча курсун эркин кое берүүнүн бирок шок кылчу да жактары бар. Эртең эмне болорун Улуттук банк өзү да билбейт. Демек мындай кырдаалга даяр турушубуз керек.
Премьер-министр Карим Масимов: Казакстан жаңы акча саясатына өтөт
- Мындай шартта бийликтегилер баалар негизсиз кымбатташына жол берилбешин, айрыкча азык-түлүк баасы көзөмөлдө болорун айтып калышат. Бул кырдаал канчалык көзөмөлдөнөт?
- Албетте, бийликтер элди тынчтандыруу үчүн ушинтип айтары турган иш. Бирок ал мүмкүнбү деген да суроо туулат. Эгер көп эсептен алганда, иш жүзүндө бул мүмкүн эмес. А эмне кылуу керек дегенде баалар чайкоочулук менен өсүп кетпешине албетте жол бербөөгө аракет кылыш керек. Импорттук товарлар теңгеге соода кылганда кымбат болору айдан ачык. Эгер башка аспектиден карасак, экономикалык саясат эгер туура жүргүзүлсө импорттук товардын кымбатташы ички өндүрүшкө стимул берет. Импорттук товарды ички өндүрүштөн чыккан товарлар алмаштырышы шарт.
Эми акча эркин коё берилген мындай учурда кирешеси төмөн адамдардын, айталы пенсионерлердин күндөлүк керектөө себети кымбатташы турган иш, бул дүйнөдө белгилүү көрүнүш. Албетте мындай учурда мамлекет калктын ошондой катмарын бюджеттик ресурс менен колдоого алуу керек.
