Ошондой эле алар суу сактагычтын алдында кала турган турак жайы жана чарбагы үчүн акчалай компенсация кандай болорун так чечүү маселесин көтөрүштү.
Өкмөттөн бул тууралуу мыйзам долбоору парламентке жөнөтүлө турганы белгиленди. Жогорку Кеңештин тиешелүү комитети бардык орчундуу маселелер такталган соң гана тиешелүү чечим кабыл алынарын жарыялады.
Жергиликтүү элдин талабы
Долбоор боюнча Жогорку Нарын каскады төрт гидро электр станциядан туруп, анын чеги Нарын районунун үч айыл аймагындагы жер тилкелерин ичине камтыйт. Каскаддын плотинасы менен анын суу сактагычына суу толтуруучу каналдын узундугу жалпысынан 25 чакырымдан ашуун жерди ээлейт. Бул үчүн Нарындагы Дөбөлү, Орток жана Чет-Нура айыл аймактарынын ар кандай категориядагы жер аянттарын каскаддын карамагына алууга туура келет.
Алдын ала мерчемдөө боюнча каскадга жакын жайгашкан Дөбөлү айыл аймагынан эле 900 гектар жер аянты керектелет. Анын 600 гектары жайыт болсо, 300ү сугат жер тилкелери. Бул жер жалпысынан 240 үй-бүлөгө таандык.
Дөбөлү айыл аймагынын башчысы Жанышбек Ибраимакун уулу жергиликтүү элдин бийликке койгон талаптарын билдирди:
- Эл "бул жер аянттарын каскадга бергенден кийин кантип оокат кылабыз, ошон үчүн өзүбүздүн үлүш жерге теңдешкен жер тилкелерин бергиле" деп жатат. 1925-жылга чейин Нарынга караган, азыр Ысык-Көлгө таандык жерди жайыт үчүн кайрып бергиле деген маселе болду. Ошол эле кезде жергиликтүү тургундар жаратылыш коругуна караган жер аянттарын чөп чабынды жер үчүн айыл аймагына өткөрүүнү суранышууда. Мындан сырткары каскаддын аймагына там-ташы жана чарбагы кете турган үй-бүлөлөр компенсация кандай шартта бериле турганына кызыгууда. Анткени там-таш кандайча бааланат деген кооптонуу бар.
Өкмөт тактай элек көп иш бар
Ошол эле кезде мындагы турак жай, чарбак жана сарайдын канчасы көчүрүлө турганы аныктала элек. Мындан сырткары ал үчүн компенсацияны кыргыз өкмөтү төлөйбү же Орусиябы деген маселенин башы дагы ачык турат.
Жергиликтүү коомчулук Нарында өткөн жыйында жер аянттарын каскаддын карамагына өткөрүп берүү үчүн бийликке 11 талап койгон. Нарындагы өкмөттүн өкүлү кайрылуу катты жогорку кызмат адамдарынын дарегине жеткирүүнү убада кылган. Өкмөттүн өкүлү бул маселе тыкыр изилденип бүткөн соң гана тиешелүү чечим болорун билдирди.
Жогорку Кеңештин агрардык саясат боюнча комитетинин төрага орун басары Эсенгул Исаков бул маселеде жергиликтүү эл менен бийлик орток пикирге келүүгө тийиш деп эсептейт:
- Жерди бошотуп бербей коюуга жарандардын акысы жок. Анткени Жер кодексинде "сервитут" деген бар. Мына ошондуктан тиешелүү жер аянты мамлекетке керек болсо, аны ал менчигинин түрүнө карабастан, жергиликтүү элдин уруксаты жок эле пайдаланууга укугу бар. Бирок бизде адам укугу корголот. Ошондуктан эл менен ошол каскад кандай пайда келтире турганын түшүндүрүп, орток келишимге келишибиз керек. Албетте өкмөт ошол жер аянттарына теңдеш жерди элге башка аймактан камсыздап берет. Ошондой эле турак жай же жер үлүштөрүн акчалай компенсация кылуу жагы дагы чечилет. Бул маселе такталып, өкмөт парламентке жөнөтөрү менен биз аны карап, бекитип беребиз.
Жергиликтүү тургундардын айтымында, алардын көпчүлүгү каскаддын карамагына жер үлүштөрүн там-ташы менен кошуп берүүгө каршы эмес. Бирок алар өкмөт үлүш жерине теңдешкен ылайыктуу сугат тилкелерин башка аймактан бөлүп берүүнү талап кылышат.
Жергиликтүү коомчулук мында курулуш башталганы менен анын долбоору эмгиче жоктугун айтып, өкмөттүн каскадга канча аянттагы жер кетерин так айта албаганына тынчсызданууда.
Жергиликтүү тургундардын бири Токон Кененбаев курулуштун мерчемделбеген жагдайына токтолду:
- Эл зыян тартканына карабай жерин берип жатат. Өкмөт эми ошону адилет карап, башка жактан айыл чарбасына жана жайытка ылайык жерди чечип берүүгө тийиш. Менин бир гектар жерим кетсе, анын ордуна ошондой жерди мага өздөштүрүп бериш керек деген талап койдук. Орусия менен биздин өкмөт келишимге кол коюп, эки президент кол алышып, кана баштадык деп эле курулушту баштап жиберишти. Анан каналды чекесинен каза баштады. Ошол канал биздин жер аркылуу өтө турган болуп жатпайбы. Анын ичине айрымдардын там-ташы дагы кирет.
Жогорку Нарын каскадын Орусиянын “Русгидро” компаниясы менен Кыргызстандын “Электр станциялары” ишканасы кура баштаган. Каскаддын курулушунун жалпы баасы 727 миллион долларга бааланган. Бирок адистер долбоордун баасын өтө эле жогорулатылган деп сынга алышкан.
