Тахминанын эжеси Алина мындан бир жыл мурун өз жанын өзү кыйган. Ал 18ге эми чыкмак. Он гүлүнүн бири ачыла элек кезинде кызынан ажыраган ата-эне, туугандары “эмне үчүн?” деген суроого бүгүнкү күнгө дейре жооп таппай убара.
Алина көпчүлүк өспүрүмдөрдөй эле өткөөл курактын туталанма мүнөзүнөн куру эмес болгон экен. Ата-энеси менен уруш-талаш болуп турчу. Кийинчерээк талма оорусу пайда болуптур. Тахмина оор үшкүрүп, буларды айтып берди:
- Үйдөгүлөр менен көп урушчу. Биз эжемди такыр түшүнчү эмеспиз. Анын үстүнө талмасы бар болчу, көп дарыгерлерге кайрылды, алар деле кандай оору экендигин так айта алышкан жок. Мен кээде ошол оору, пикир келишпестик, уруш-талаштар топтолуп отуруп, суицидге алып келди окшойт деп ойлоп калам. Өлгөндүкү оңой эле экен, бирок анын туугандары кыйналат турбайбы. Биздин үй-бүлө тарткан азапты эч бир адамга каалабайт элем. Мен ушул күнгө чейин "кантип адамдар жакындарын ойлобой, өмүрүн кыйышат? Кантип буга алардын эрки жетет" деп ойлой берем.
Өспүрүмдөр арасында өз жанын өзү кыйуу акыркы мезгилде кадыресе көрүнүшкө айланып бараткансыйт. Маселен, өткөн жылы Жалал-Абад облусунда 25 өспүрүм өмүрү менен кош айтышкан. 2013-жылы ушул эле облуста 27 өспүрүм өз жанын кыйган.
Жалал-Абад облустук ички иштер башкармалыгынын коомдун коопсуздугу бөлүмүнүн башчысы Ибрагим Шатманалиевдин айтымында, суицидге барган балдардын дээрлик бардыгы бардар үй-бүлөдө өскөн. Ушул тапта алардын өлүмүнүн себептери боюнча тергөө амалдары жүрүп жатат:
- Өткөн жылы суицидге барган 25 баланын ичинен бирөө гана кат жазып кеткен. Бирок ал катта да өлүмүнүн себебин түшүндүргөн бир да сөз жазылган эмес. Болгону ал бала ата-энесинен кечирим сураган. Биз ар бир баланын жакындарын сурап, себептерин билүүгө аракет кылып жатабыз. Буга чейинки тажрыйба көрсөткөндөй, көбүнчө балдардын өлүмү жөнөкөй себептерден келип чыгат.
Ички иштер министрлигинин маалыматы боюнча 2014-жылы 600дөн ашык адам өз өмүрүн кыйган. Билим берүү министрлиги алардын 93ү өспүрүмдөр экенин билдирди. Бул бир гана расмий маалыматтар, ал эми чындыгында алардын саны мындан көп болушу мүмкүн.
Суицидге кандай себептер алып келет?
Эң оболу түрдүү турмуштук жагдайлар себеп болушу ыктымал. Биринчи кезекте балдардын ата-энеси, окутуучулары менен болгон пикир келишпестиктери, жакшы көргөн адамдары менен мамилесинин бузулушу өз жанын кыюуга себеп болуп жатат.
Мындан сырткары психологдор балдар өзгөчө өткөөл куракта өз өмүрүн кыйууну анчейин деле этибар албай, болгону жакындарын коркуткусу келгенин айтышат. Суицидге барган өспүрүмдөрдүн 12-15% ушул себепке таянганын иликтөөлөр көрсөткөн. Шаардык психиатр Кеңешбек Үсенов ата-эне балага өзгөчө өткөөл мезгилде сөзсүз көңүл буруп, сүйлөшүш керектигин белгиледи:
- Көпчүлүк ата-энелер баланын кийим-кече, курсагынын камын ойлоп эле ага жетишээрлик деңгээлде көңүл бурушпайт. Бала менен сөзсүз сүйлөшүп, анын көйгөйлөрүн угуш керек. Балдар өздөрүнө көңүл бурдуруу максатында, "мен өлүп эле калсам болмок, өзүмдү өлтүрөм" деп коркутканда ата-энелер көңүл бурбайт. Мындай учурга сөзсүз көңүл буруш керек.
Мындан сырткары айрым адистер бул маселени мамлекеттик деңгээлде карап, көйгөйдү алдын алуу үчүн, тез арада тиешелүү чараларды көрүү керектигин айтышат.
Деген менен Билим берүү жана илим министрлигинин жетектөөчү адиси Гүлшан Абдылдаеванын айтымында, адамдардын психологдорго кайрылбаганы да буга себеп болууда:
- Чындыгында психологиялык жактан кызмат көрсөтүү Кыргызстанда аксайт. Көпчүлүк балдар ата-эне, жакындарына айта албаган маселелерин атайын психологго айтса, бул да болсо суициддин санын кыскартмак. Бирок биздин эл психолог десе эле оорукчан адамдар барат деп түшүнүп, аларга кайрылышпайт.
Министрлик 2009-жылдан бери суициддин санын азайтууга аракеттенип, алдын алуучу чараларды көрүүнү өкмөттөн өтүнүп келатат. Өкмөт өз кезегинде бул маселени колго алуу баскыч-баскыч аркылуу ишке ашарын убада кылганы менен, кырчындай жаш өмүрлөр өз жанын кыйгандыгы тууралуу маалыматтар байма-бай жарыяланууда. Ал эми бул жерде дүйнө жүзүндөгү мамлекеттердеги суициддин абалы көрсөтүлгөн.
