Алматыдан ат чабым жерде турган Самсы кыштагы бүгүн шаардыктарды коон-дарбыз,жашылча-жемиш менен жабдып турган фермерлердин байтагы саналат. Бирок бу жерде жыл сайын эрте жазда кош айдаган кезде буурсундун тишине илинип адамдардын сөөк-саактары чыгат. Ачарчылык жылдары бу айыл боо түшкөндөй кырылган адамдардын бейити болгон дешет.
Ал эми Ойыл айылы Казакстандын батыш ыптасында – Россияга жуук жерде турат. Бу кыштакты да жергиликтүү адамдар ачарчылык кезеңден калган өзүнчө эле бир массалык кабыр катары санашат. Айылдын тургуну Курал Токмурзин каат жылдарды көргөн эмес, бирок ата-энесинен, улуу муундагы укумчул адамдардан уккандары көңүлүндө өчпөс элес болуп бекем уюп калды.
...1967-жылы айылда маданият үйүнүн курулушу пландалып, имараттын жерпайы казыла баштайт. Экскаватордун чеңгели сүзгөн жерден эле шыгырап жаш балдардын сөөк-саагы чыгат. Муну укканда Куралдын апасы чучуктай чыңырып,эс-учун жоготуп коет. Көрсө, дал ушул жерге миң чакты бала менен кошо Куралдын бир тууган агасы менен эжеси көмүлүптүр. Колхоз бийликтери айылдагы балдардын баарын чогултуп, өз карамагына алган экен, бирок алардын бир да ачарчылыктан аман калбаптыр. Мындай мүшкүлгө Казакстанда дээрлик ар бир айыл-кыштак туш болгон дешет...
Казак университетинин профессору Талас Омарбеков совет мезгилиндеги архив материалдары менен таанышканга 1980-жылы уруксат алат. Көөнө документтердеги фактыларга таянып,ал ачарчылык жылдары бир миллиондон ашуун киши кырылган деп айтылып жүргөн ырасмий маалыматтарды төгүнгө чагырды. Профессордун эсебинде, жалгыз казактардын чыгымы эле 2 миллион 300 миңден ашат. Аларга башка улуттарды кошкондо, Казакстанда ошо кезде жалпы калктын теңинен көбү кырылган. Түпкү улут башы бапан, аягы сапан болуп, коңшулаш республикалар тургай Иранга,Кытайга, Монголияга чейин тентип-тербип кетишкен. 1959-жылдагы эл каттоодо эле казактардын саны республикадагы жалпы калктын 30 процентине жеткен эмес. Ачарчылык жылдары казактардын колундагы мал-жандыктын 90 процентин жут алган.
Ачарчылык апаатын казактар үчүн совет өкмөтүнүн тукум курут саясаты болгон деп санаганга толук негиздер барлыгына карабастан ырасмий Астана кайгы-касиреттүү бул окуяны эстегенден тайсалдап келатат. Учурунда улуу апаатта шейит болгондорго арнап, чоң бир эстелик тургузуу тууралуу сунуштар айтылган экен,алардын баары бийликтердин кулак сыртында калды. Азыркы өкмөт кокус бул тема Украинадагыдай ырасмий түрдө козголуп калса, казактар менен орустар арасына жик салышы ыктымал деп чочулайт. Казакстанда азыр орустар калктын отуз процентин түзөт.
Ал эми Ойыл айылы Казакстандын батыш ыптасында – Россияга жуук жерде турат. Бу кыштакты да жергиликтүү адамдар ачарчылык кезеңден калган өзүнчө эле бир массалык кабыр катары санашат. Айылдын тургуну Курал Токмурзин каат жылдарды көргөн эмес, бирок ата-энесинен, улуу муундагы укумчул адамдардан уккандары көңүлүндө өчпөс элес болуп бекем уюп калды.
...1967-жылы айылда маданият үйүнүн курулушу пландалып, имараттын жерпайы казыла баштайт. Экскаватордун чеңгели сүзгөн жерден эле шыгырап жаш балдардын сөөк-саагы чыгат. Муну укканда Куралдын апасы чучуктай чыңырып,эс-учун жоготуп коет. Көрсө, дал ушул жерге миң чакты бала менен кошо Куралдын бир тууган агасы менен эжеси көмүлүптүр. Колхоз бийликтери айылдагы балдардын баарын чогултуп, өз карамагына алган экен, бирок алардын бир да ачарчылыктан аман калбаптыр. Мындай мүшкүлгө Казакстанда дээрлик ар бир айыл-кыштак туш болгон дешет...
Казак университетинин профессору Талас Омарбеков совет мезгилиндеги архив материалдары менен таанышканга 1980-жылы уруксат алат. Көөнө документтердеги фактыларга таянып,ал ачарчылык жылдары бир миллиондон ашуун киши кырылган деп айтылып жүргөн ырасмий маалыматтарды төгүнгө чагырды. Профессордун эсебинде, жалгыз казактардын чыгымы эле 2 миллион 300 миңден ашат. Аларга башка улуттарды кошкондо, Казакстанда ошо кезде жалпы калктын теңинен көбү кырылган. Түпкү улут башы бапан, аягы сапан болуп, коңшулаш республикалар тургай Иранга,Кытайга, Монголияга чейин тентип-тербип кетишкен. 1959-жылдагы эл каттоодо эле казактардын саны республикадагы жалпы калктын 30 процентине жеткен эмес. Ачарчылык жылдары казактардын колундагы мал-жандыктын 90 процентин жут алган.
Ачарчылык апаатын казактар үчүн совет өкмөтүнүн тукум курут саясаты болгон деп санаганга толук негиздер барлыгына карабастан ырасмий Астана кайгы-касиреттүү бул окуяны эстегенден тайсалдап келатат. Учурунда улуу апаатта шейит болгондорго арнап, чоң бир эстелик тургузуу тууралуу сунуштар айтылган экен,алардын баары бийликтердин кулак сыртында калды. Азыркы өкмөт кокус бул тема Украинадагыдай ырасмий түрдө козголуп калса, казактар менен орустар арасына жик салышы ыктымал деп чочулайт. Казакстанда азыр орустар калктын отуз процентин түзөт.
