Нурсултан Назарбаевдин ырастоосунда, сунуш кылынган өзгөртүүлөр өлкөдө саясатты либералдаштырууга багытталган. 16-майда парламентке жасаган кайрылуусунда казак президенти буларга токтолду:
- Мен республика президенттик формада калып, бирок парламенттин ыйгарым укуктарын бир топко кеңейтүүнү караган өзгөртүүлөрдү сунуш кылып жатам. Бул иш жүзүндө биздин республиканы президенттик моделден президенттик-парламенттикке айланат.
Казак президенти ага катар парламенттин кош палатасындагы депутаттардын санын көбөйтүүнү сунуш кылды. Маселен жогорку палата -Сенат менен төмөнкү палата -Мажлистеги орундардын санын кошкондо 38ге көбөйтүлүп, 154кө жетмекчи.
Депутаттык орундардын саны
көбүрөөк палата- Мажлиске шайлоону толугу менен партиялык тизме боюнча өткөрүү сунуш кылынды.
Бийликте 1989-жылдан бери отурган Нурсултан Назарбаевдин президенттигинин соңку мөөнөтү 2012-жылы аяктайт. 1995-жылы бир ирээт ал өз ыйгарым укугунун мөөнөтүн референдум аркылуу узарткан. Соңку шайлоо 2005-жылы болду. Конституцияга сунуш кылынган жаңы өзгөртүүлөр боюнча президенттин бийлик мөөнөтү 7 жылдан 5 жылга түшүрүлөт. Ошондой эле Конституциядан саясий партиялар менен коомдук уюмдарды мамлекеттин каржылоосуна тыюу салган жобо алынмакчы. Назарбаевдин пикиринде. Казакстан эч кимди туураган жок, өз жолу менен кетүүдө:
- Дүйнөлүк тажрыйбаны изилдеп, анализдеп биз эволюциялык жолду гана тандап алдык. Биз демократиянын сырттан күч менен киргизилишине өзгөчө каршыбыз. Биз кимдир -бирөөнү тууроого аракеттенген жокпуз, бирок өзбүздүн өлкөгө, элге керектүү нерсени жазап жатабыз.
Айтор сунуш кылынган өзгөртүүлөр казак парламентинин кош жыйынында алгачкы окууда дароо эле колдоо тапты. Президент Назарбаедин "Нур Отан" партиясынын өкүлдөрү сунуш кылынган өзгөртүүлөрдү демократияны көздөй ири бурулуш катары мүнөздөшүүдө. Башка партиянын өкүлдөрү да парламенттин төмөнкү палатасына шайлоонун келечекте париялык тизме менен өтүшүн оң баалап жатышат.
- Муну казак улутун модернизациялоонун жаңы бир жолу деп ойлойм. Анткени калк саясий программаларга, саясий көз-караштарга добуш берсе, биздин ич-ара бөлүнүүбүзгө мүмкүнчүлүктөр азаят. Саясий жараяндар элдин ичи ыдыратпайт,-дейт борборчул "Ак жол" партиясынын лидери Алихан Байменов.
Ал эми оппозициядагы Социал-демократиялык партиянын лидери, соңку президенттик шайлоодо президент Нурсултан Назарбаевге атаандаш болгон Жармахан Туякбайдын пикиринде, казак бийликтери "олуттуу саясий реформаны" жүргүзүү ниетин көргөзүп жаткандай, бирок маселе шайлоо системасы өзгөртүлгөнүндө эмес, ал адилет өтөөр -өтпөсүндө:
- "Нур Отан" партиясы административдик ресурска таянат. Эгер чыныгы саясий атаандаштык болсо, биз ким кандай орун аларын көрөр элек.
Жергиликтүү саясат таануучуларды айрымдары Казакстанда Конституция өзгөртүлүп жатышында тышкы маселелердин да таасири бар экенин белгилешүүдө.
- Албетте ЕККУ уюмуна төрага болом депген адам, бир жыл убакыт берилгенден кийин, саясий реформалардын бир- экөөсүн жасашы мүмкүн, Алматылык саясат таануучу Дос Көчүм.
Казакстандын ЕККУ уюмуна 2009-жылы төрага болуу мүдөөсү бар. Конституцияга сунуш кылынган өзгртүүлөр парламентте экинчи окууда жактырылып, президент кол койгондон кийин мыйзамдык күчкө ээ болот.
- Мен республика президенттик формада калып, бирок парламенттин ыйгарым укуктарын бир топко кеңейтүүнү караган өзгөртүүлөрдү сунуш кылып жатам. Бул иш жүзүндө биздин республиканы президенттик моделден президенттик-парламенттикке айланат.
Казак президенти ага катар парламенттин кош палатасындагы депутаттардын санын көбөйтүүнү сунуш кылды. Маселен жогорку палата -Сенат менен төмөнкү палата -Мажлистеги орундардын санын кошкондо 38ге көбөйтүлүп, 154кө жетмекчи.
Депутаттык орундардын саны
көбүрөөк палата- Мажлиске шайлоону толугу менен партиялык тизме боюнча өткөрүү сунуш кылынды.
Бийликте 1989-жылдан бери отурган Нурсултан Назарбаевдин президенттигинин соңку мөөнөтү 2012-жылы аяктайт. 1995-жылы бир ирээт ал өз ыйгарым укугунун мөөнөтүн референдум аркылуу узарткан. Соңку шайлоо 2005-жылы болду. Конституцияга сунуш кылынган жаңы өзгөртүүлөр боюнча президенттин бийлик мөөнөтү 7 жылдан 5 жылга түшүрүлөт. Ошондой эле Конституциядан саясий партиялар менен коомдук уюмдарды мамлекеттин каржылоосуна тыюу салган жобо алынмакчы. Назарбаевдин пикиринде. Казакстан эч кимди туураган жок, өз жолу менен кетүүдө:
- Дүйнөлүк тажрыйбаны изилдеп, анализдеп биз эволюциялык жолду гана тандап алдык. Биз демократиянын сырттан күч менен киргизилишине өзгөчө каршыбыз. Биз кимдир -бирөөнү тууроого аракеттенген жокпуз, бирок өзбүздүн өлкөгө, элге керектүү нерсени жазап жатабыз.
Айтор сунуш кылынган өзгөртүүлөр казак парламентинин кош жыйынында алгачкы окууда дароо эле колдоо тапты. Президент Назарбаедин "Нур Отан" партиясынын өкүлдөрү сунуш кылынган өзгөртүүлөрдү демократияны көздөй ири бурулуш катары мүнөздөшүүдө. Башка партиянын өкүлдөрү да парламенттин төмөнкү палатасына шайлоонун келечекте париялык тизме менен өтүшүн оң баалап жатышат.
- Муну казак улутун модернизациялоонун жаңы бир жолу деп ойлойм. Анткени калк саясий программаларга, саясий көз-караштарга добуш берсе, биздин ич-ара бөлүнүүбүзгө мүмкүнчүлүктөр азаят. Саясий жараяндар элдин ичи ыдыратпайт,-дейт борборчул "Ак жол" партиясынын лидери Алихан Байменов.
Ал эми оппозициядагы Социал-демократиялык партиянын лидери, соңку президенттик шайлоодо президент Нурсултан Назарбаевге атаандаш болгон Жармахан Туякбайдын пикиринде, казак бийликтери "олуттуу саясий реформаны" жүргүзүү ниетин көргөзүп жаткандай, бирок маселе шайлоо системасы өзгөртүлгөнүндө эмес, ал адилет өтөөр -өтпөсүндө:
- "Нур Отан" партиясы административдик ресурска таянат. Эгер чыныгы саясий атаандаштык болсо, биз ким кандай орун аларын көрөр элек.
Жергиликтүү саясат таануучуларды айрымдары Казакстанда Конституция өзгөртүлүп жатышында тышкы маселелердин да таасири бар экенин белгилешүүдө.
- Албетте ЕККУ уюмуна төрага болом депген адам, бир жыл убакыт берилгенден кийин, саясий реформалардын бир- экөөсүн жасашы мүмкүн, Алматылык саясат таануучу Дос Көчүм.
Казакстандын ЕККУ уюмуна 2009-жылы төрага болуу мүдөөсү бар. Конституцияга сунуш кылынган өзгртүүлөр парламентте экинчи окууда жактырылып, президент кол койгондон кийин мыйзамдык күчкө ээ болот.
