Көпчүлүк азыр деле орус тилдүү шаар деп аташкан Бишкекте жашап турушкан жаш жубайлар Асаналиевдердин үйбүлөсүндө болуп, алардын үч жаштагы кызы Назик менен сүйлөшө кеттим. Тили да, тарбиясы да кыргызча Назик кыз мага жомок айтып берди. Баарынан да анын Кыргызстандын Гимнин обону менен ырдап бергени өзгөчө таңгалтырды, анткени бизде үч жашар кыз эмес, кыргызмын деп жүргөн аттуу-баштуу жарандардын көбү гимндин обону тургай сөзүн тыңдап билишпейт эмеспи.
Назик азырынча балабакчага баралек, үйүндө тарбияланууда, анткен менен кыргыз ырларын бакчадагы балдардан кем билбейт. Ага ыр менен жомокторду жети жаштагы агасы үйрөткөн.
Ал эми кыргыз тилин үйрөнүү маселеси Бишкектин балабакчаларында кандай? Тарбиячылар Сайра менен Жылдыз айымдардын айтымында алар эмгектенген бакчада орус же тили буруу башка улуттардын балдары деле бирин-экин бар, мындайлардын ата-энелери балдарын кыргыз тилдүү бакчаларга, бир чети, кыргыз жеринде биротоло жашап кала тургандан кийин түпкү улуттун тилин үйрөнүп алсын деген ниетте, бир чети, жашап турган району ошол бакчага жакын болгондуктан алып келишерин айтышат.
Кыргыз эмес улуттун балдары бакчадан тилди жеңил үйрөнүшөт, анткени алардын айланасында таң аткандан кечке дейре кыргыз балдары чогуу жүрүшөт дешет. Бирок, Гүлай айым уул-кыздарын кыргыз тилине эмес орус тилине тарбиялап жатканын, анткени мамлекеттик тили кыргыз тили болгон менен Кыргызстанда кыргыз тили менен жан багуу кыйын экендигин айтат. Тилекке каршы Гүлай айым сыяктуу кыргыз тилинин келечегине ишенбегендер али деле Бишкекте басымдуу көпчүлүктү түзөт.
Дагы бир сөз кыла турган маселе-Бешик ыры. Илгери энелер бешик термеп олтуруп, наристелерин бешик ыры менен чоңойтушканын, бешик ыры канына сиңип эр жеткен улан-кыздар ыймандуу жана мекенчил болорун, тилекке каршы мындай керемет адат акырындап унутулуп баратканын айтышат.
Бишкектик Арген Бектемир уулунун эсинде ага апасы ырдап берген Бешик ырынын эки сабы гана калган. Эл эми Арген өңдүү балдардын көбү Бешик ыры эмне экенин такыр эле билишпейт.
Бешик ырын угуп өспөгөн бала бала болобу?
Бешик ырын ырдап, бешик терметпеген эне эне болобу?
Бешик ырын билбеген жети атасын билбегенден да жаман экенин ойлогондор барбы?
Бешик ырын унуткандар туулуп-өскөн үйүнүн жытын, туулган жердин шыбак менен эрмен жыттанган тоолор менен талааларын унутушат. Ушул жытты унуткандар эртедир-кечтир өзүлөрүнүн кыргыз экендигин да унутушат, акыры алар өлгөн соң алар жаткан мүрзөлөр да унутулуп, жер менен жексен болот.
Унутулган Ата Журт… Унутулган Бешик ыры… Унутулган арбактар… Айткылачы, эркектер үчүн бир кезде ата-бабалары талаа арстандары аталып, Азиянын бетине тамга салып, ат кулагы менен тең ойногон эр жүрөк экенин унутуп салгандан өткөн шермендечилик болобу?
Анда уктуруубуздун соңун акындын мынабул саптары менен аяктайлы.
Адамдар көп азыр каны бир,
Ата Мекен ага баары бир.
Бир карыш жер бизден жок болгон,
Бир кыргыздын өчкөн жаны, бил.
Тизгин тартып атың токуп ал,
Тиреп турсун көктү чокулар.
Жигер берсин Теңир кыргызга,
Жигиттерди берсин оту бар.
Сен да балам сөздү элей жүр,
Сезимиңди селге теңей жүр.
Оту жоктор элин кор кылат,
Оту жокту кыргыз дебей жүр!...
Назик азырынча балабакчага баралек, үйүндө тарбияланууда, анткен менен кыргыз ырларын бакчадагы балдардан кем билбейт. Ага ыр менен жомокторду жети жаштагы агасы үйрөткөн.
Ал эми кыргыз тилин үйрөнүү маселеси Бишкектин балабакчаларында кандай? Тарбиячылар Сайра менен Жылдыз айымдардын айтымында алар эмгектенген бакчада орус же тили буруу башка улуттардын балдары деле бирин-экин бар, мындайлардын ата-энелери балдарын кыргыз тилдүү бакчаларга, бир чети, кыргыз жеринде биротоло жашап кала тургандан кийин түпкү улуттун тилин үйрөнүп алсын деген ниетте, бир чети, жашап турган району ошол бакчага жакын болгондуктан алып келишерин айтышат.
Кыргыз эмес улуттун балдары бакчадан тилди жеңил үйрөнүшөт, анткени алардын айланасында таң аткандан кечке дейре кыргыз балдары чогуу жүрүшөт дешет. Бирок, Гүлай айым уул-кыздарын кыргыз тилине эмес орус тилине тарбиялап жатканын, анткени мамлекеттик тили кыргыз тили болгон менен Кыргызстанда кыргыз тили менен жан багуу кыйын экендигин айтат. Тилекке каршы Гүлай айым сыяктуу кыргыз тилинин келечегине ишенбегендер али деле Бишкекте басымдуу көпчүлүктү түзөт.
Дагы бир сөз кыла турган маселе-Бешик ыры. Илгери энелер бешик термеп олтуруп, наристелерин бешик ыры менен чоңойтушканын, бешик ыры канына сиңип эр жеткен улан-кыздар ыймандуу жана мекенчил болорун, тилекке каршы мындай керемет адат акырындап унутулуп баратканын айтышат.
Бишкектик Арген Бектемир уулунун эсинде ага апасы ырдап берген Бешик ырынын эки сабы гана калган. Эл эми Арген өңдүү балдардын көбү Бешик ыры эмне экенин такыр эле билишпейт.
Бешик ырын угуп өспөгөн бала бала болобу?
Бешик ырын ырдап, бешик терметпеген эне эне болобу?
Бешик ырын билбеген жети атасын билбегенден да жаман экенин ойлогондор барбы?
Бешик ырын унуткандар туулуп-өскөн үйүнүн жытын, туулган жердин шыбак менен эрмен жыттанган тоолор менен талааларын унутушат. Ушул жытты унуткандар эртедир-кечтир өзүлөрүнүн кыргыз экендигин да унутушат, акыры алар өлгөн соң алар жаткан мүрзөлөр да унутулуп, жер менен жексен болот.
Унутулган Ата Журт… Унутулган Бешик ыры… Унутулган арбактар… Айткылачы, эркектер үчүн бир кезде ата-бабалары талаа арстандары аталып, Азиянын бетине тамга салып, ат кулагы менен тең ойногон эр жүрөк экенин унутуп салгандан өткөн шермендечилик болобу?
Анда уктуруубуздун соңун акындын мынабул саптары менен аяктайлы.
Адамдар көп азыр каны бир,
Ата Мекен ага баары бир.
Бир карыш жер бизден жок болгон,
Бир кыргыздын өчкөн жаны, бил.
Тизгин тартып атың токуп ал,
Тиреп турсун көктү чокулар.
Жигер берсин Теңир кыргызга,
Жигиттерди берсин оту бар.
Сен да балам сөздү элей жүр,
Сезимиңди селге теңей жүр.
Оту жоктор элин кор кылат,
Оту жокту кыргыз дебей жүр!...
