1999-жылы Кыргызстандын башкы прокуратурасы Дастан Сарыгуловду «Кыргызалтын» мамлекеттик концернин башкарып турган кезинде 1997-жылы жашыруун сүйлөшүүлөрдү уккандыгы үчүн айыптап, ага каршы кылмыш ишин козгогон. Д. Сарыгулов бул ишти А. Акаевдин көрсөтмөсү менен жасалган деп эсептейт:
- Бул калгандарга сабак болсун деди да ошол убакта. Мына ушундай депутатты, ак иштеген жетекчини биз керек болсо жоопко тартып коебуз деген саясат болду. Өз пикириңерди айтсаңар, бийликке каршы сөз айтсаңар ушундай болот дешти. Анан алардын айласы кетти. Булар ошо 7 жыл мыйзам бузганга көзү жетип, акыры акыйкат, чындык үчүн ишти токтотту.
«Кыргызалтын» мамлекеттик концернинин мурдагы жетекчиси Кыргызстан алган чет эл инвестицияларынын ичинен «Кумтөр» алтын кенин иштетүү долбоору өлкө экономикасы үчүн жакшы натыйжа бергенин маалымдады:
- 1996-жылдан 2004-жылга чейин Кумтөр жалпысынан 150 тонна алтын өндүрдү. Аны 1 миллиард 600 миллион долларга сатты. Бул акчалар каякка жумшалды? Эсептеп көрөлү, 450 миллион доллар комбинат курулушуна деп кредитке алынган. Аны кайтаруу керекпи, керек. Сегиз жыл ичинде кредиттин үстөк пайызы 200 миллионго чыкты. Аны кайтарыш керекпи, керек. 450 миллион менен 200 миллионду алып салганда 950 миллион доллар акча калат. Булар кайда кетти? Алтын өндүрүүнүн өздүк наркы жалпысынан 800 миллион долларды түздү. Бир грамм алтынды алуу 5,4 долларга турду. Алтын болсо а кезде базарда 14 доллардан сатылды. Өздүк наркына 800 миллион доллар кетип, кирешеге 150 миллион доллар калып жатат. Анын үчтөн экиси – 100 миллиону Кыргызстанга, калганы – 50 миллион Кумтөргө тийди. Айтса, өздүк наркка кирген 800 миллион доллардын 350 миллион доллары Кыргызстанда калды. Бул темир жолчуларга, энергетиктерге төлөөлөр, жумушчуларга эмгек акы, салыктар, Күрмөнтү заводунун акиташына төлөндү.
2004-жылы алынган кредитти толук кайтарып, Кыргызстандын ээлигине өтчү «Кумтөр» алтын кенинин акциясын Кыргызстан өкмөтү канадалыктарга берип койгон. Анын үстүнө киреше алып келчү алтын кенди башкарчу «Кыргызалтын» мамлекеттик концерни мамлекетке карыз болуп, оор кырдаалдан өзү кантип чыгуунун амалын таппай олтурат.
Концерн президенти А. Жакыповдун ушул жылдын 4-августунда алтын кенге бараткан жолду тосуп салышкан барскоондуктар менен жолугушуу маалында «Кумтөр» алтын кени боюнча кыргыз өкмөтү менен канадалык «Камеко» компаниясынын ортосундагы келишим башында туура эмес түзүлгөнүн ырастаган жайы бар.
- Мына «Кумтөр» жөнүндө айтсак, башынан келишим туура эмес түзүлүп калган. Эми ал башка кишилер түзгөн. Ошондо кол койгон кишилер азыркы бийликте жок, туугандар. (Эл: Бар, Д.Сарыгулов бар!) Кое турсаңар туугандар, мен түшүндүрүп берейин, ошол адамдар чечим кабыл ала алган эмес. Кээ бир кишилер кол койгусу келбесе да кол коесуң деп койдурушкан.
«Кыргызалтын» мамлекеттик концерни 1999-жылы эсебинде 11 миллион доллар акчаны сактап турса, бүгүнкү күнү ошончо акча карыз. Дастан Сарыгулов анткен менен алтын кенден Кыргызстан пайда көрдү деп эсептейт.
- Кумтөрдүн Кыргызстан үчүн пайдасы жок дегенди мен түшүнбөйм. Логика кайда? «Гималай» долбоорунун пайдасы жок болду. «Куранжайлоо» алтын кенине өкмөттүн кепилдиги менен 10 миллион доллар кредит алышкан. Жарым грамм алтын өндүрүшкөн жок. Кредитти салык төлөөчүлөрдүн эсебинен кайтарып жатышат. Бул тууралуу эч ким ооз ачпайт. Пакистан өкмөтүнөн фармация заводуна деп 10 миллион доллар алышкан. Бир таблетка да дары чыгарылган жок. Аны деле айтышпайт. Булгаaры заводко, эмерек комбинатына деп алынган Түркия кредити кайда? Муну айтышпайт. «Гольд старчы?» Буларды айтышпайт. Келгиле, ушуларды «Кумтөр» менен салыштыралы. «Кумтөрдөн» дагы 100 тонна алтын казып алууга болот. Мунун эмнеси жаман? Бир унций алтындан баасы 470 доллар. Муну саясатташтырбай, экономикалык негизине баам таштаганда жана мен айткандай эле болот.
Быйыл «Кумтөр» алтын кени 1998-жылкы экологиялык кырсыктын залалын жоюу үчүн Жетиөгүздүн беш айылынын калкына 4 миллионго жакын доллар айыппул төлөп берүүгө мажбур болду. Кенден чыккан уулуy суулардын сакталышы да кыйла кооптонууну жаратарын эколог адистер айтып келатышат.
- Бул калгандарга сабак болсун деди да ошол убакта. Мына ушундай депутатты, ак иштеген жетекчини биз керек болсо жоопко тартып коебуз деген саясат болду. Өз пикириңерди айтсаңар, бийликке каршы сөз айтсаңар ушундай болот дешти. Анан алардын айласы кетти. Булар ошо 7 жыл мыйзам бузганга көзү жетип, акыры акыйкат, чындык үчүн ишти токтотту.
«Кыргызалтын» мамлекеттик концернинин мурдагы жетекчиси Кыргызстан алган чет эл инвестицияларынын ичинен «Кумтөр» алтын кенин иштетүү долбоору өлкө экономикасы үчүн жакшы натыйжа бергенин маалымдады:
- 1996-жылдан 2004-жылга чейин Кумтөр жалпысынан 150 тонна алтын өндүрдү. Аны 1 миллиард 600 миллион долларга сатты. Бул акчалар каякка жумшалды? Эсептеп көрөлү, 450 миллион доллар комбинат курулушуна деп кредитке алынган. Аны кайтаруу керекпи, керек. Сегиз жыл ичинде кредиттин үстөк пайызы 200 миллионго чыкты. Аны кайтарыш керекпи, керек. 450 миллион менен 200 миллионду алып салганда 950 миллион доллар акча калат. Булар кайда кетти? Алтын өндүрүүнүн өздүк наркы жалпысынан 800 миллион долларды түздү. Бир грамм алтынды алуу 5,4 долларга турду. Алтын болсо а кезде базарда 14 доллардан сатылды. Өздүк наркына 800 миллион доллар кетип, кирешеге 150 миллион доллар калып жатат. Анын үчтөн экиси – 100 миллиону Кыргызстанга, калганы – 50 миллион Кумтөргө тийди. Айтса, өздүк наркка кирген 800 миллион доллардын 350 миллион доллары Кыргызстанда калды. Бул темир жолчуларга, энергетиктерге төлөөлөр, жумушчуларга эмгек акы, салыктар, Күрмөнтү заводунун акиташына төлөндү.
2004-жылы алынган кредитти толук кайтарып, Кыргызстандын ээлигине өтчү «Кумтөр» алтын кенинин акциясын Кыргызстан өкмөтү канадалыктарга берип койгон. Анын үстүнө киреше алып келчү алтын кенди башкарчу «Кыргызалтын» мамлекеттик концерни мамлекетке карыз болуп, оор кырдаалдан өзү кантип чыгуунун амалын таппай олтурат.
Концерн президенти А. Жакыповдун ушул жылдын 4-августунда алтын кенге бараткан жолду тосуп салышкан барскоондуктар менен жолугушуу маалында «Кумтөр» алтын кени боюнча кыргыз өкмөтү менен канадалык «Камеко» компаниясынын ортосундагы келишим башында туура эмес түзүлгөнүн ырастаган жайы бар.
- Мына «Кумтөр» жөнүндө айтсак, башынан келишим туура эмес түзүлүп калган. Эми ал башка кишилер түзгөн. Ошондо кол койгон кишилер азыркы бийликте жок, туугандар. (Эл: Бар, Д.Сарыгулов бар!) Кое турсаңар туугандар, мен түшүндүрүп берейин, ошол адамдар чечим кабыл ала алган эмес. Кээ бир кишилер кол койгусу келбесе да кол коесуң деп койдурушкан.
«Кыргызалтын» мамлекеттик концерни 1999-жылы эсебинде 11 миллион доллар акчаны сактап турса, бүгүнкү күнү ошончо акча карыз. Дастан Сарыгулов анткен менен алтын кенден Кыргызстан пайда көрдү деп эсептейт.
- Кумтөрдүн Кыргызстан үчүн пайдасы жок дегенди мен түшүнбөйм. Логика кайда? «Гималай» долбоорунун пайдасы жок болду. «Куранжайлоо» алтын кенине өкмөттүн кепилдиги менен 10 миллион доллар кредит алышкан. Жарым грамм алтын өндүрүшкөн жок. Кредитти салык төлөөчүлөрдүн эсебинен кайтарып жатышат. Бул тууралуу эч ким ооз ачпайт. Пакистан өкмөтүнөн фармация заводуна деп 10 миллион доллар алышкан. Бир таблетка да дары чыгарылган жок. Аны деле айтышпайт. Булгаaры заводко, эмерек комбинатына деп алынган Түркия кредити кайда? Муну айтышпайт. «Гольд старчы?» Буларды айтышпайт. Келгиле, ушуларды «Кумтөр» менен салыштыралы. «Кумтөрдөн» дагы 100 тонна алтын казып алууга болот. Мунун эмнеси жаман? Бир унций алтындан баасы 470 доллар. Муну саясатташтырбай, экономикалык негизине баам таштаганда жана мен айткандай эле болот.
Быйыл «Кумтөр» алтын кени 1998-жылкы экологиялык кырсыктын залалын жоюу үчүн Жетиөгүздүн беш айылынын калкына 4 миллионго жакын доллар айыппул төлөп берүүгө мажбур болду. Кенден чыккан уулуy суулардын сакталышы да кыйла кооптонууну жаратарын эколог адистер айтып келатышат.
