Эл өкүлдөр жыйыны тарабынан эки окуудан соң кабыл алынган бюджет мыйзамы төмөнкү палатанын жактыруусуна коюлушу парламент 1995-жылдан ажырымга бөлүнгөндөн бери жасалып келаткан көнүмүш жөрөлгө. Мыйзам чыгаруу жыйын төрага орунбасары Кубатбек Байболовдун ырасташынча, маанилүү экономикалык документ Эл өкүлдөр жыйын депутаттары менен өкмөттүн ыкластуу мамилесинин натыйжасында кенен талкууга алынбай эле кабылданып келатат:
- Бюджетти Эл өкүлдөр жыйыны талкуулап, Мыйзам чыгаруу жыйыны аны үстүрт карагандыктан гана өтүп атат. Эгер эки палата тең чындап карай турган болсо ал кабыл алынбай эле экөөнүн ортосунда жүрүп калмак. Бюджет буга чейин аткаруу бийлиги менен мыйзам чыгаруу бийлигинин ортосундагы келишим катары гана кабыл алынып жатат.
Антип бир палатанын гана кароосуна коюлган бюджет мыйзамынын аткарылышы да артынан толгон-токой суроолорду ээрчитип келүүдө. Өкмөт кабыл алынган мыйзамды жыл бою бир нече ирет өзгөртүп, андан да өкүттүүсү, миллиондогон сомдор солго жумшалып кетүүдө.
- Ири-ири мекемелерди салыктан бошотпой, салыкты толугу менен чогултуп, бюджетке түшпөгөн көмүскө экономиканын акчасын ачыкка чыгарып, өлкөнүн экономикалык мүмкүнчүлүгүн толук пайдалана турган болсок, 16 эмес, 32 – 30 миллиард сомдун тегерегинде акча чогултуу мүмкүнчүлүгүбүз бар. Жыл сайын чогултулган акчанын 20 – 25% бюджеттен уурдалып жатат.
Мыйзам чыгаруу жыйынынын Салык, бажы жана башка жыйымдар боюнча комитет төрагасы Акылбек Жапаров 2005-жылдын бюджети социалдык багытты аркалаган документ болду, деген пикирде.
- Мына, 2000 менен быйылкы жылды салыштырып көрсөңүз киреше жагы 7 миллиард сомго чейин өстү. Демек, биз жаңы салыктарды киргизген жокпуз. Салык өлчөмдөрүн көбөйткөн жокпуз. А эмки парламентке, буюрса, биз келип калсак Каржы министрине айтабыз: «Эмне үчүн 50 миллион доллар бирөөнүн чөнтөгүнө түшүп атат? Эмне үчүн бюджетке түшпөй атат», деп.
Палатанын Бюджет жана банк иштери боюнча комитет төрагасы Марат Султановдун ырасташынча, 2005-жылдын бюджетинин аткарылышына парламент жана президент шайлоонун таасири сөзсүз тиет. Ансыз да жалаң саясий өнөктүктөр менен көбүрөөк алектенген азыркы өкмөттүн экономикалык реформаларды жакшы өткөрүүгө буямасы келбей жатат.
- 2005-жылдын бюджети каралып атканда, дегеле шайлоо жылдын бюджети бекилип атканда дайыма социалдык секторго өзгөчө көңүл бурулат. Мындай иш 2000-жылы да болгон, 1995-жылы деле болгон.
Кыргызстандын Каржы министринин биринчи орунбасары Эмирлан Төрөмырзаев эмдиги жыл бюджетинин киреше бөлүгү быйылкыга салыштырмалуу 2 миллиард акчага арбын, ал эми Париж клубуна кирген өлкөлөргө төлөнчү карыз маселеси эмдиги жылдын жазында чечилет деген пикирде.
- 4 миллиардга жакын сомду биз тышкы жана ички карыздарды төлөөгө жумшалат деп караганбыз. Париж клубунун жыйынынан соң бюджеттин мына ушул каржылоо жагын кайра карап беришет. Бир 2 миллиард сомго бюджетибиз көбүрөөк болуп жатат. Социалдык секторго 16% көбүрөөк акча бөлүнөт.
Эгемендик жылдарында эпсиз көп алмашылган өкмөт, удаалаш өткөн шайлоо, референдумдар Кыргызстанда олуттуу экономикалык реформаларга караганда саясий өнөктүктөргө өзгөчө маани берилгенин айгинелеген сабак болду окшойт.
- Мына, 2002-жылга чейин экономикалык реформалар жакшы жүрүп келген, күүсү да дурус болчу. Андан кийин басаңдап, азыр токтоп калды. Жалаң эле саясат. «Мен президент болом, мен президенттиктен кетпейм», деген эле сөз,- бул Акылбек Жапаровдун пикири.
Эмдиги жылы алмашылчу бийлик аны эсепке алабы-жокпу, аны, албетте, мезгил көрсөтөт.
- Бюджетти Эл өкүлдөр жыйыны талкуулап, Мыйзам чыгаруу жыйыны аны үстүрт карагандыктан гана өтүп атат. Эгер эки палата тең чындап карай турган болсо ал кабыл алынбай эле экөөнүн ортосунда жүрүп калмак. Бюджет буга чейин аткаруу бийлиги менен мыйзам чыгаруу бийлигинин ортосундагы келишим катары гана кабыл алынып жатат.
Антип бир палатанын гана кароосуна коюлган бюджет мыйзамынын аткарылышы да артынан толгон-токой суроолорду ээрчитип келүүдө. Өкмөт кабыл алынган мыйзамды жыл бою бир нече ирет өзгөртүп, андан да өкүттүүсү, миллиондогон сомдор солго жумшалып кетүүдө.
- Ири-ири мекемелерди салыктан бошотпой, салыкты толугу менен чогултуп, бюджетке түшпөгөн көмүскө экономиканын акчасын ачыкка чыгарып, өлкөнүн экономикалык мүмкүнчүлүгүн толук пайдалана турган болсок, 16 эмес, 32 – 30 миллиард сомдун тегерегинде акча чогултуу мүмкүнчүлүгүбүз бар. Жыл сайын чогултулган акчанын 20 – 25% бюджеттен уурдалып жатат.
Мыйзам чыгаруу жыйынынын Салык, бажы жана башка жыйымдар боюнча комитет төрагасы Акылбек Жапаров 2005-жылдын бюджети социалдык багытты аркалаган документ болду, деген пикирде.
- Мына, 2000 менен быйылкы жылды салыштырып көрсөңүз киреше жагы 7 миллиард сомго чейин өстү. Демек, биз жаңы салыктарды киргизген жокпуз. Салык өлчөмдөрүн көбөйткөн жокпуз. А эмки парламентке, буюрса, биз келип калсак Каржы министрине айтабыз: «Эмне үчүн 50 миллион доллар бирөөнүн чөнтөгүнө түшүп атат? Эмне үчүн бюджетке түшпөй атат», деп.
Палатанын Бюджет жана банк иштери боюнча комитет төрагасы Марат Султановдун ырасташынча, 2005-жылдын бюджетинин аткарылышына парламент жана президент шайлоонун таасири сөзсүз тиет. Ансыз да жалаң саясий өнөктүктөр менен көбүрөөк алектенген азыркы өкмөттүн экономикалык реформаларды жакшы өткөрүүгө буямасы келбей жатат.
- 2005-жылдын бюджети каралып атканда, дегеле шайлоо жылдын бюджети бекилип атканда дайыма социалдык секторго өзгөчө көңүл бурулат. Мындай иш 2000-жылы да болгон, 1995-жылы деле болгон.
Кыргызстандын Каржы министринин биринчи орунбасары Эмирлан Төрөмырзаев эмдиги жыл бюджетинин киреше бөлүгү быйылкыга салыштырмалуу 2 миллиард акчага арбын, ал эми Париж клубуна кирген өлкөлөргө төлөнчү карыз маселеси эмдиги жылдын жазында чечилет деген пикирде.
- 4 миллиардга жакын сомду биз тышкы жана ички карыздарды төлөөгө жумшалат деп караганбыз. Париж клубунун жыйынынан соң бюджеттин мына ушул каржылоо жагын кайра карап беришет. Бир 2 миллиард сомго бюджетибиз көбүрөөк болуп жатат. Социалдык секторго 16% көбүрөөк акча бөлүнөт.
Эгемендик жылдарында эпсиз көп алмашылган өкмөт, удаалаш өткөн шайлоо, референдумдар Кыргызстанда олуттуу экономикалык реформаларга караганда саясий өнөктүктөргө өзгөчө маани берилгенин айгинелеген сабак болду окшойт.
- Мына, 2002-жылга чейин экономикалык реформалар жакшы жүрүп келген, күүсү да дурус болчу. Андан кийин басаңдап, азыр токтоп калды. Жалаң эле саясат. «Мен президент болом, мен президенттиктен кетпейм», деген эле сөз,- бул Акылбек Жапаровдун пикири.
Эмдиги жылы алмашылчу бийлик аны эсепке алабы-жокпу, аны, албетте, мезгил көрсөтөт.
