«Маяктын» сигналын укпаган мурдагы советтик тургундар чанда чыгаар. «Маяк» үналгысы өзүнүн алгачкы берүүлөрүн тээ 1964-жылы эле обого чыгарган. Ал аркылуу бүткүл Советтер Биримдигиндеги элдерге орус тилинде жаңылыктар жана музыкалык берүүлөр уктурулуп турчу.
1991-жылы Советтер Биримдиги ыдырап жок болгону менен, анын кеңири аймагынын көп бөлүгүндө «Маяк» өз угармандарын сактап калууга жетишкен.
Өткөн жекшембиге чейин «Маяк» радиосу Түркмөнстандын жергиликтүү калкы өзгөчө кызыгып уккан жана өз берүүлөрүн таркатууда расмий тоскоолдукка учурабаган чет элдик бирден-бир үналгы каналы болчу. Түркмөн бийлиги алдын-ала эч кандай эскертүү кылбастан эле, «Маяктын» өлкөдөгү берүүлөрүн 11-июлда токтотуп койду.
«Маяк» үналгысынын төрагасы Андрей Быстрицкий «Азаттыкка» берген маегинде Түркмөнстанда «Маяктын» берүүлөрү кандай деңгээлде угулганын так айтуу мүмкүн эместигин мындайча түшүндүрдү:
- Интерфакс агенттигинин маалымдашынча, «Маяк» Түркмөнстандагы калк эң көп уккан радио болгон экен. Бул тууралуу мен кечээ алган телеграммада айтылат. Бирок өзүңүздөр түшүнөсүздөр го, бул өлкөдө угармандарды иликтөө эч жүргүзүлбөйт, угармандар-көрөрмандар боюнча эч кандай так маалымат жок. Ошондуктан бизди канча киши угаарын так айтуу кыйын. Айрым анда-санда жүргүзүлгөн сурамжылоолорго караганда, бул аймактагы калайыктын 40 пайыздайы “Маякты” билет же ал тууралуу укканы бар, бирок алар “Маякты” канчалык деңгээлде жана ыраатта угаары тууралуу, албетте, бизде эч маалымат жок.
Жергиликтүү өкмөттүк басылмалардын кабардашынча, түркмөн бийлиги өзүнүн соңку кадамын техникалык себептер менен байланыштырууда. «Маяктын» берүүлөрүн обого чыгарган жабдуу тээ 1964-жылдан бери колдонулуп келди. Бул эскирген жабдууну тез арада оңдоо зарыл, ошондой эле, аны оңдоо үчүн көп акча каражаты жана бир жылдай оңдоо иштери талап кылынат, - делет Түркмөнстан байланыш министрлигинин билдирүүсүндө.
Бирок, «Маяктын» жетекчилиги бул түшүндүрмөгө макул эмес. Эгерде жабдуу оңдолушу керек болсо, анда эмне үчүн ал жабдуу жекшембиде түркмөн тилиндеги өкмөттүк радио каналына берилди? – деп суроо салат Андрей Быстрицкий.
Орусиянын Ашгабаттагы элчилиги да жогорудагы себепке канааттанбай, расмий Ашгабатка бул маселе боюнча кеңири түшүндүрмө берүүнү талап кылган нотасын жиберди.
Түркмөнстанда 300 миңдей орусиялык жашайт. Алардын көпчүлүгү жана орус тилин унуткара элек нечендеген түркмөндөр үчүн «Маяк» радиосу өз берүүлөрү оңой-олтоң угулчу жападан-жалгыз чет элдик үналгы каражаты болуп келген. Түркмөнстанга карай кетчү жол орусиялык сыналгы каналы - ОРТ үчүн тээ 1998-жылы эле жабылган. 2002-жылы өлкөдө бардык чет элдик гезит-журналдарга жазылуу токтотулган.
Албетте, «Маяктын» бардык эле берүүлөрү түркмөнстандыктарга жагышы мүмкүн эмес деңизчи, бирок ал жергиликтүү сыналгы жана үналгы каналдарыныкына окшобогон бир кыйла маалыматты сунуштаар эле.
Совет доорунда «Маякты» дээрлик ар үйдөгү радио түйүндөрү аркылуу угууга мүмкүн болчу. Андай шартта «Маякты» жалкоо да укчу. Бирок ал кезең дээрлик артта калып калганын, эми «Маякты» радио жыштыктан атайылап издеп угуу керектигин анын жетекчиси Андрей Быстрицкий белгилейт:
- Ал түгүл Орусиянын өзүндө да радио түйүн системасы колдонуудан чыгып барат. Кабелдик үналгы түйүндөрүнүн саны да кескин азаюуда, демек, биз мындай системанын келечеги жок деп санайбыз. Ушундай эле акыбал, балким саал азыраак деңгээлдеби, КМШнын башка өлкөлөрүнө жана Борбор Азия мамлекеттерине деле мүнөздүү го дейм. Ошондуктан, биздин берүүлөрүбүздүн таркатылышынын башкы каражаты – бул радио жыштыктар.
Эми Түркмөнстанда Быстрицкий мырза сөз кылган жыштык «Маяктан» алынып, анын берүүсүнүн ордуна быйыл мол түшүм мурдагыдан да көбүрөөк жыйналып жаткандыгы, кеменгер Түркмөнбашынын кезектеги айкөл кадамдары жана Ашгабаттын чет жакасында муундарга калчудай болуп салынып жаткан муз тебилчү татынакай аксарайдын курулушунун жигердүүлүк менен жүрүшү сыяктуу «жакшы кабарларга» жык толгон берүүлөр уктурулууда.
1991-жылы Советтер Биримдиги ыдырап жок болгону менен, анын кеңири аймагынын көп бөлүгүндө «Маяк» өз угармандарын сактап калууга жетишкен.
Өткөн жекшембиге чейин «Маяк» радиосу Түркмөнстандын жергиликтүү калкы өзгөчө кызыгып уккан жана өз берүүлөрүн таркатууда расмий тоскоолдукка учурабаган чет элдик бирден-бир үналгы каналы болчу. Түркмөн бийлиги алдын-ала эч кандай эскертүү кылбастан эле, «Маяктын» өлкөдөгү берүүлөрүн 11-июлда токтотуп койду.
«Маяк» үналгысынын төрагасы Андрей Быстрицкий «Азаттыкка» берген маегинде Түркмөнстанда «Маяктын» берүүлөрү кандай деңгээлде угулганын так айтуу мүмкүн эместигин мындайча түшүндүрдү:
- Интерфакс агенттигинин маалымдашынча, «Маяк» Түркмөнстандагы калк эң көп уккан радио болгон экен. Бул тууралуу мен кечээ алган телеграммада айтылат. Бирок өзүңүздөр түшүнөсүздөр го, бул өлкөдө угармандарды иликтөө эч жүргүзүлбөйт, угармандар-көрөрмандар боюнча эч кандай так маалымат жок. Ошондуктан бизди канча киши угаарын так айтуу кыйын. Айрым анда-санда жүргүзүлгөн сурамжылоолорго караганда, бул аймактагы калайыктын 40 пайыздайы “Маякты” билет же ал тууралуу укканы бар, бирок алар “Маякты” канчалык деңгээлде жана ыраатта угаары тууралуу, албетте, бизде эч маалымат жок.
Жергиликтүү өкмөттүк басылмалардын кабардашынча, түркмөн бийлиги өзүнүн соңку кадамын техникалык себептер менен байланыштырууда. «Маяктын» берүүлөрүн обого чыгарган жабдуу тээ 1964-жылдан бери колдонулуп келди. Бул эскирген жабдууну тез арада оңдоо зарыл, ошондой эле, аны оңдоо үчүн көп акча каражаты жана бир жылдай оңдоо иштери талап кылынат, - делет Түркмөнстан байланыш министрлигинин билдирүүсүндө.
Бирок, «Маяктын» жетекчилиги бул түшүндүрмөгө макул эмес. Эгерде жабдуу оңдолушу керек болсо, анда эмне үчүн ал жабдуу жекшембиде түркмөн тилиндеги өкмөттүк радио каналына берилди? – деп суроо салат Андрей Быстрицкий.
Орусиянын Ашгабаттагы элчилиги да жогорудагы себепке канааттанбай, расмий Ашгабатка бул маселе боюнча кеңири түшүндүрмө берүүнү талап кылган нотасын жиберди.
Түркмөнстанда 300 миңдей орусиялык жашайт. Алардын көпчүлүгү жана орус тилин унуткара элек нечендеген түркмөндөр үчүн «Маяк» радиосу өз берүүлөрү оңой-олтоң угулчу жападан-жалгыз чет элдик үналгы каражаты болуп келген. Түркмөнстанга карай кетчү жол орусиялык сыналгы каналы - ОРТ үчүн тээ 1998-жылы эле жабылган. 2002-жылы өлкөдө бардык чет элдик гезит-журналдарга жазылуу токтотулган.
Албетте, «Маяктын» бардык эле берүүлөрү түркмөнстандыктарга жагышы мүмкүн эмес деңизчи, бирок ал жергиликтүү сыналгы жана үналгы каналдарыныкына окшобогон бир кыйла маалыматты сунуштаар эле.
Совет доорунда «Маякты» дээрлик ар үйдөгү радио түйүндөрү аркылуу угууга мүмкүн болчу. Андай шартта «Маякты» жалкоо да укчу. Бирок ал кезең дээрлик артта калып калганын, эми «Маякты» радио жыштыктан атайылап издеп угуу керектигин анын жетекчиси Андрей Быстрицкий белгилейт:
- Ал түгүл Орусиянын өзүндө да радио түйүн системасы колдонуудан чыгып барат. Кабелдик үналгы түйүндөрүнүн саны да кескин азаюуда, демек, биз мындай системанын келечеги жок деп санайбыз. Ушундай эле акыбал, балким саал азыраак деңгээлдеби, КМШнын башка өлкөлөрүнө жана Борбор Азия мамлекеттерине деле мүнөздүү го дейм. Ошондуктан, биздин берүүлөрүбүздүн таркатылышынын башкы каражаты – бул радио жыштыктар.
Эми Түркмөнстанда Быстрицкий мырза сөз кылган жыштык «Маяктан» алынып, анын берүүсүнүн ордуна быйыл мол түшүм мурдагыдан да көбүрөөк жыйналып жаткандыгы, кеменгер Түркмөнбашынын кезектеги айкөл кадамдары жана Ашгабаттын чет жакасында муундарга калчудай болуп салынып жаткан муз тебилчү татынакай аксарайдын курулушунун жигердүүлүк менен жүрүшү сыяктуу «жакшы кабарларга» жык толгон берүүлөр уктурулууда.
