Тажик бийлиги өлкөдөгү 5 жылдык атуулдук согушта журналисттердин өлтүрүлүшүн иликтөөгө жаңыдан аракет көрө турганын жарыялады. Тажикстандын Массалык маалымат каражаттары боюнча улуттук ассоциациясынын башчысы Нуритдин Каршибоевдин айтымында, атуулдук согуштун тушунда өлтүрүлгөн 70тей журналисттин тагдырын иликтөө максатында атайын комиссия түзүүгө мезгил жетти.
- Атуулдук согуштун учурунда өлтүрүлгөн журналисттердин иши иликтенүүгө тийиш, анткени тажик коомунун өнүгүшүнүн азыркы абалында бул элибиздин саясий түшүнүгүн кеңитээр эле. Коомчулук биздин канча кесиптешибиз өз милдетин аткарып жүрүп киши колдуу болгонун, канчасы кылмыштуу топтордун курмандыгы болгонун билүүгө укуктуу, - деди Нуритдин Каршибоев.
Тажикстанда 1992-1997-жылдары болгон атуулдук согуштун тушунда бул өлкө басма сөз маселелери менен алектенген эл аралык уюмдар тарабынан журналисттер үчүн эң кооптуу мамлекет катары таанылган. Көптөгөн жергиликтүү жана чет элдик журналисттер согуштун жүрүшүн чагылдырууну максат кылып жүрүп өлтүрүлгөн же жарадар болушкан. Согушка катышкан айтылуу аскер башчылары басма сөздө пайда болгон материалдарга кыжыры келип, журналисттердин сары изине чөп салып атайын издеткен учурлар болгон.
1997-жылы, согуш аяктап калганда тажик коому кадимкидей эки бөлүнүп калган болчу. Орусиядан колдоо тапкан коммунисттер менен исламчыл оппозициянын ортосундагы айыгышкан кармаш өлкөнү алсыратып бүткөн. Жергиликтүү кылмыштуу топтор эки тараптын тең буюртмасын аткарып, кимисине болбосун ээн-жайкын кол сала беришкен. Согуштан кийинки элдешүү жараяны киши колдуу болгон журналисттердин иши сыңары маселелерди экинчи планга калтырды.
1995-жылы “Би-Би-Синин” кабарчысын, 1996-жылы ОРТнын кабарчысын өлтүргөндөр былтыр июлда соттолуп, аларга өкүм чыгарылды. Бирок киши өлтүргүчтөрдүн бирөө мурда эле өлгөн болуп чыкты, башкасы ансыз деле Орусиянын түрмөсүндө жаза мөөнөтүн өтөп жатыптыр. Антсе да журналисттерге зомбулук көрсөткөндөрдү жазага тартуу аракетинин өзү, Каршибоевдин пикиринде, тажик өкмөтү бул маселени унута электигин көрсөтүп турат.
Тажикстандын жетекчилиги жакында өлкөдөгү массалык маалымат каражаттарынын финансылык жүгүн жеңилдетиш үчүн алардын төлөгөн салыгын текшерип чыкмак болду. Президенттин басма сөз катчысы Абдуфаттох Шарипов ошондой текшерүү башталганын жана ал болжол менен үч айда аяктап калаарын билдирди.
- Финансы министрлиги, Киреше жана салык жыйноо министрлиги, Экономика жана соода министрлиги мезгилдүү басылмалардын аракетин талдап жатышат жана басылмаларды айрым салыктардан бошотуу тууралуу өкмөттүн сунушун 1-апрелге чейин аткарышат, - деди Абдуфаттох Шарипов.
Бирок өлкөдө басма сөз эркиндиги жаатында баары ойдогудай деп айтуу мүмкүн эмес. Наргис Зокирова - Тажикстандагы массалык маалымат каражаттарынын абалы тууралуу Улуттук массалык маалымат каражаттарынын ассоциациясынын атынан жакында билдирүү жазган журналист. Ал Тажикстанда өз кесиптештеринин укуктары бузулуп жатканын айтат.
- Өткөн 4 ай ичинде биздин уюм журналисттердин укуктары бузулган 60тан ашуун фактыны каттады. Негизинен алар журналисттерди опузалоого, алардын маалымат алышына жана өз ишин аткарышына жолтоо кылууга байланыштуу, - дейт Наргис Зокирова. Ошентип, Тажикстан бир чети мурунку кандуу жылдардан калган маселени чечүүгө далалат кылууда, бирок алардын ордун азыркы тапта башка проблемалар басып келатат.
- Атуулдук согуштун учурунда өлтүрүлгөн журналисттердин иши иликтенүүгө тийиш, анткени тажик коомунун өнүгүшүнүн азыркы абалында бул элибиздин саясий түшүнүгүн кеңитээр эле. Коомчулук биздин канча кесиптешибиз өз милдетин аткарып жүрүп киши колдуу болгонун, канчасы кылмыштуу топтордун курмандыгы болгонун билүүгө укуктуу, - деди Нуритдин Каршибоев.
Тажикстанда 1992-1997-жылдары болгон атуулдук согуштун тушунда бул өлкө басма сөз маселелери менен алектенген эл аралык уюмдар тарабынан журналисттер үчүн эң кооптуу мамлекет катары таанылган. Көптөгөн жергиликтүү жана чет элдик журналисттер согуштун жүрүшүн чагылдырууну максат кылып жүрүп өлтүрүлгөн же жарадар болушкан. Согушка катышкан айтылуу аскер башчылары басма сөздө пайда болгон материалдарга кыжыры келип, журналисттердин сары изине чөп салып атайын издеткен учурлар болгон.
1997-жылы, согуш аяктап калганда тажик коому кадимкидей эки бөлүнүп калган болчу. Орусиядан колдоо тапкан коммунисттер менен исламчыл оппозициянын ортосундагы айыгышкан кармаш өлкөнү алсыратып бүткөн. Жергиликтүү кылмыштуу топтор эки тараптын тең буюртмасын аткарып, кимисине болбосун ээн-жайкын кол сала беришкен. Согуштан кийинки элдешүү жараяны киши колдуу болгон журналисттердин иши сыңары маселелерди экинчи планга калтырды.
1995-жылы “Би-Би-Синин” кабарчысын, 1996-жылы ОРТнын кабарчысын өлтүргөндөр былтыр июлда соттолуп, аларга өкүм чыгарылды. Бирок киши өлтүргүчтөрдүн бирөө мурда эле өлгөн болуп чыкты, башкасы ансыз деле Орусиянын түрмөсүндө жаза мөөнөтүн өтөп жатыптыр. Антсе да журналисттерге зомбулук көрсөткөндөрдү жазага тартуу аракетинин өзү, Каршибоевдин пикиринде, тажик өкмөтү бул маселени унута электигин көрсөтүп турат.
Тажикстандын жетекчилиги жакында өлкөдөгү массалык маалымат каражаттарынын финансылык жүгүн жеңилдетиш үчүн алардын төлөгөн салыгын текшерип чыкмак болду. Президенттин басма сөз катчысы Абдуфаттох Шарипов ошондой текшерүү башталганын жана ал болжол менен үч айда аяктап калаарын билдирди.
- Финансы министрлиги, Киреше жана салык жыйноо министрлиги, Экономика жана соода министрлиги мезгилдүү басылмалардын аракетин талдап жатышат жана басылмаларды айрым салыктардан бошотуу тууралуу өкмөттүн сунушун 1-апрелге чейин аткарышат, - деди Абдуфаттох Шарипов.
Бирок өлкөдө басма сөз эркиндиги жаатында баары ойдогудай деп айтуу мүмкүн эмес. Наргис Зокирова - Тажикстандагы массалык маалымат каражаттарынын абалы тууралуу Улуттук массалык маалымат каражаттарынын ассоциациясынын атынан жакында билдирүү жазган журналист. Ал Тажикстанда өз кесиптештеринин укуктары бузулуп жатканын айтат.
- Өткөн 4 ай ичинде биздин уюм журналисттердин укуктары бузулган 60тан ашуун фактыны каттады. Негизинен алар журналисттерди опузалоого, алардын маалымат алышына жана өз ишин аткарышына жолтоо кылууга байланыштуу, - дейт Наргис Зокирова. Ошентип, Тажикстан бир чети мурунку кандуу жылдардан калган маселени чечүүгө далалат кылууда, бирок алардын ордун азыркы тапта башка проблемалар басып келатат.
