"Morning has broken/Like the first morning/Blackbird has spoken/Like the first bird ..."
“Кудум эле туңгуч аткан таңга окшоп,
Кылайып таң да атты.
Таңшып чыккан туңгуч чымчык сыңары,
Чыйырчык да сайрап жатты”.
Азыркы миллиондогон америкалык замандаштарыбыз өздөрүнүн “Алкыш айтуу күнүн” (Thanksgiving Holiday) быйыл 27-ноябрда белгилешет. Кэт Стивенс (Cat Stevens) аткарган “Таң кылайып атты” - "Morning Has Broken” деп аталган ырды алардын далайлары коштоп ырдаарында шек жок.
Деги, ар жылдын акыркы бейшембисинде дал ушул майрамды өткөрүү салты кайсы доорго барып такалат?
Кесиптешибиз Дон Хилл белгилегендей, тээ 1619-жылы Виржиниядагы Жеймс дарыясынын боюна келип байырлаган 39 англис келгин бул чоочун жайга аман-эсен келгени үчүн кудайга алкыш айтуу жөрөлгөсүн жасаганы тууралуу маалымат бар. Ал эми 1621-жылы англиялык башка бир келгиндер тобу тар жол, тайгак кечүүдөн өтүп, азыркы Массачусетс штатынын түндүк-чыгышына аман-эсен жеткенде, дал ушундай майрам өткөргөн экен.
Массачусетс калайыгынын уламышында тарыхый чындык катары сөзсүз айтылчу жана англис келгиндеринин бетине чиркөө болгон жагдайлар аз эмес. Прагадагы Эл аралык орто мектептин китепканачысы Линда Марти айым мектеп окуучулары үчүн сунуш кылынган окуу куралынан мындайча үзүндүнү окуп берет:
"By the end of the winter, only half of the pilgrims are still alive. The pilgrims bury their dead at night in secret graves. The Indians must not know how few Pilgrims are left."
“Кыш соңунда келгиндердин жарымы гана тирүү калган. Алар өздөрү менен чогуу келип жаңы журтта өлгөндөрдүн сөөктөрүн түн ичинде көздөн далдаа көрүстөнгө жашырышкан. Анткени индейлер бул жолоочулардын азайып калганын байкап калбашы керек болчу”.
Марти айым окуган бул үзүндү таасын чагылдыргандай, АКШнын негизделиш тарыхынын барактарында жаркын окуялар менен катар эле, келгин англиялыктар менен жергиликтүү индей калктарынын тирешүүсү, индейлердин бир катар урууларынын кырылышы сыяктуу бетке чиркөө окуялар да орун алган.
Ал эми “Алкыш айтуу күнү” качантан тартып расмий майрамга айланды экен? Бул аш-тойду расмий деңгээлде белгилөө үчүн узак убакыт керек болду. АКШнын 19-кылымдагы чыгаан президенти Абраам Линколн өлкөдө атуулдук согуш алааматы күчөп турган чакта, - 1863-жылдын ноябр айынын соңку бейшембисинде, - кудайга алкыш айтуу күнүн расмий өткөрткөн.
Ал эми өлкөдөгү дагы бир катаал доордо – 20-кылымдын 30-жылдары АКШ экономикалык төмөндөөнүн азабын чегип жаткан чакта, 1939-жылы президент Франклин Рузвелт майрамды ноябрдын үчүнчү аптасынын бейшембисине жылдырган. Анын чечиминин мааниси – Ыйса пайгамбардын туулган күнүнө чейин жүргүзүлчү арзандатылган товарлардын соода-сатыгынын мөөнөтүн узартуу аркылуу экономикалык өсүүгө өбөлгө түзүү эле. Бул кадам өзүн актаган-актабаганы талаш-тартыш туудурган соң, Рузвелт “Алкыш айтуу күнүн” кайра өзүнүн ордуна – ноябрдын төртүнчү бейшембисине жылдырууга аргасыз болгон.
Жогоруда учкай айтылган “Таң кылайып атты” ыры – келгиндердин кудайга ыраазылык айтуу гимни болчу. Эми ал көпчүлүк америкалыктар үчүн диний мазмунун жоготуп, кең пейилдикке, тууган-туушкандар менен ынтымакты чыңдоого, коңшулар менен ымалалашып жашоого, меймандарды күзгү берекенин шартында аш-тойго чакырууга үндөгөн элдик ырга айланды. Америкада балдар да, чоңдор да “Алкыш айтуу күнүн” жаркын маанайда тосооруна мындан алты жыл илгери мен өзүм да АКШдагы Бөркли шаарында күбө болгон элем.
“Кудум эле туңгуч аткан таңга окшоп,
Кылайып таң да атты.
Таңшып чыккан туңгуч чымчык сыңары,
Чыйырчык да сайрап жатты”.
Азыркы миллиондогон америкалык замандаштарыбыз өздөрүнүн “Алкыш айтуу күнүн” (Thanksgiving Holiday) быйыл 27-ноябрда белгилешет. Кэт Стивенс (Cat Stevens) аткарган “Таң кылайып атты” - "Morning Has Broken” деп аталган ырды алардын далайлары коштоп ырдаарында шек жок.
Деги, ар жылдын акыркы бейшембисинде дал ушул майрамды өткөрүү салты кайсы доорго барып такалат?
Кесиптешибиз Дон Хилл белгилегендей, тээ 1619-жылы Виржиниядагы Жеймс дарыясынын боюна келип байырлаган 39 англис келгин бул чоочун жайга аман-эсен келгени үчүн кудайга алкыш айтуу жөрөлгөсүн жасаганы тууралуу маалымат бар. Ал эми 1621-жылы англиялык башка бир келгиндер тобу тар жол, тайгак кечүүдөн өтүп, азыркы Массачусетс штатынын түндүк-чыгышына аман-эсен жеткенде, дал ушундай майрам өткөргөн экен.
Массачусетс калайыгынын уламышында тарыхый чындык катары сөзсүз айтылчу жана англис келгиндеринин бетине чиркөө болгон жагдайлар аз эмес. Прагадагы Эл аралык орто мектептин китепканачысы Линда Марти айым мектеп окуучулары үчүн сунуш кылынган окуу куралынан мындайча үзүндүнү окуп берет:
"By the end of the winter, only half of the pilgrims are still alive. The pilgrims bury their dead at night in secret graves. The Indians must not know how few Pilgrims are left."
“Кыш соңунда келгиндердин жарымы гана тирүү калган. Алар өздөрү менен чогуу келип жаңы журтта өлгөндөрдүн сөөктөрүн түн ичинде көздөн далдаа көрүстөнгө жашырышкан. Анткени индейлер бул жолоочулардын азайып калганын байкап калбашы керек болчу”.
Марти айым окуган бул үзүндү таасын чагылдыргандай, АКШнын негизделиш тарыхынын барактарында жаркын окуялар менен катар эле, келгин англиялыктар менен жергиликтүү индей калктарынын тирешүүсү, индейлердин бир катар урууларынын кырылышы сыяктуу бетке чиркөө окуялар да орун алган.
Ал эми “Алкыш айтуу күнү” качантан тартып расмий майрамга айланды экен? Бул аш-тойду расмий деңгээлде белгилөө үчүн узак убакыт керек болду. АКШнын 19-кылымдагы чыгаан президенти Абраам Линколн өлкөдө атуулдук согуш алааматы күчөп турган чакта, - 1863-жылдын ноябр айынын соңку бейшембисинде, - кудайга алкыш айтуу күнүн расмий өткөрткөн.
Ал эми өлкөдөгү дагы бир катаал доордо – 20-кылымдын 30-жылдары АКШ экономикалык төмөндөөнүн азабын чегип жаткан чакта, 1939-жылы президент Франклин Рузвелт майрамды ноябрдын үчүнчү аптасынын бейшембисине жылдырган. Анын чечиминин мааниси – Ыйса пайгамбардын туулган күнүнө чейин жүргүзүлчү арзандатылган товарлардын соода-сатыгынын мөөнөтүн узартуу аркылуу экономикалык өсүүгө өбөлгө түзүү эле. Бул кадам өзүн актаган-актабаганы талаш-тартыш туудурган соң, Рузвелт “Алкыш айтуу күнүн” кайра өзүнүн ордуна – ноябрдын төртүнчү бейшембисине жылдырууга аргасыз болгон.
Жогоруда учкай айтылган “Таң кылайып атты” ыры – келгиндердин кудайга ыраазылык айтуу гимни болчу. Эми ал көпчүлүк америкалыктар үчүн диний мазмунун жоготуп, кең пейилдикке, тууган-туушкандар менен ынтымакты чыңдоого, коңшулар менен ымалалашып жашоого, меймандарды күзгү берекенин шартында аш-тойго чакырууга үндөгөн элдик ырга айланды. Америкада балдар да, чоңдор да “Алкыш айтуу күнүн” жаркын маанайда тосооруна мындан алты жыл илгери мен өзүм да АКШдагы Бөркли шаарында күбө болгон элем.
