Облустун аймагында Тажикстанга, өлкөбүздүн башка жайларына көчүп кеткен кыргыздардын калган бөлүгү убактылуу табылган жумуш менен үй-бүлөсүн багышат. Сузактын Карадарыя айылында баш калкалаган Файзидинов Имам орто мектепти бүтүргөн эки баласынын паспорту жоктугунан аттестат ала албай, окууну улантууга мүмкүндүк берилбегенине капа. Жергетал районунан оорукчан күйөөсү, үч баласы менен келген Юлдашева Баси учурда башынан өткөргөн кыйынчылыгы тууралуу:
- Бир уул, бир кызым бар, күйөөм оорукчан. Бир гектар пахта чабам, 400 сом акча берет, эч кимибизге жетпейт. Уулум окуйт, кызым окуйт. Аларга кийим-кече тартыш, - деп, кыргыз бийлигинен атуулдук алууну жеңилдетүүнү жана иш жер берүүнү өтүндү. Ленин айыл өкмөтүндө 6 баласы менен жашаган Раимов Жоробек өзү атуулдук алганы менен, аялынын документтери эки жыл мурда тиешелүү уюмдарга тапшырылса да, паспорт берилбей келаткандыгына кейиди. Ал иштин жана акчанын жоктугунан китеп, ремонт акыларын төлөй албай, эки баласын мектептен чыгарып алууга аргасыз болгон.
- Мектепте акчасын көп сураганынан, окута алган жокпуз, сөздүн ачыгы. Менин азыр эки балам окуйт, экөө окубайт. Быйыл дагы бир кичинекей кызым 1-класска барат. Мектепке жөнөтүүгө эч кандай кудуретим жетпейт, - дейт Жоробек Раимов.
Сузак айыл өкмөтүнүн Аралык кыштагында бирөөнүн батиринде баш калкалаган тогуз балалуу Саиф Акбардын өтүнүчүнө да жергиликтүү бийлик кулак төшөбөгөн.
- Сузак айыл өкмөтүнө кайрылдым. Мындан эч бир натыйжа болбоду. Азыр эмне кылууну билбейм. Бир үйдө 10 жанбыз, - дейт ал.
Көкжаңгак шаарынан ордун тапкан Мажит Заирбеков атуулдук алуу ишин кыргыз жана тажик өкмөттөрү жеңилдетишин каалайт.
- Атуулдук тийбегендиктен, этникалык кыргыздардын ишке орношуусу, билим, медициналык жардам, пенсия, жөлөк пул алуусу, төрөлгөндөргө күбөлүк берүү иши чечилбей келатат, - дейт Заирбеков Мажит. - Тажикстандын Мургаб районунан 14-15 үй-бүлө келгенбиз. Өзүбүз кыргыз болгондуктан, «Кыргызстанда жашайлы, бала-чакабыз кыргыздын арасында жашасын, өзүбүз өлсөк да кыргыздын арасында өлөлү» деп, «кары-жашыбыз ушунда жашасын» деп келгенбиз. Азыр Кыргызстандын атуулдугун алуу маселеси баарыбызды өтө кыйнап атат. Биз кыргыз болсок, бул жерде атуулдукту ала албасак, кайда барып салбырайбыз, кайсы мамлекетке барабыз? Бизди өтө кыйнаган маселе ушу.
Облустук миграция кызматынын башчысы Абдыкапар Туялиевдин билдирүүсү боюнча, атуулдук алууга тажикстандыктардан тышкары, 1200гө жакын Өзбекстандын түрдүү райондорунан качып келишкен этникалык кыргыздар да муктаж.
- Кыргыз Республикасынын атуулдугун алуу качкын атуулдардын өз эрки. Алар атуулдук алгандан мурда, «качкын» деген статусун тапшырышы керек. Тапшырып, керектүү документтери менен облустук паспорт-виза бөлүмүнө кайрылса, ал жерден аларга консультация берилет. Алыш, албаш бул алардын өз эрки. Ал эми жашоо-шартына келе турган болсок, булар, мисалы, Жалалабад облусунда 27 үй-бүлө болуп, бардыгы 112 киши калган. Алардын жашоо шарты өтө начар эмес, орто. «Туулганы тууралуу күбөлүк ала албай атабыз» дегени туура эмес. Бизде юстиция министринин жардыгы бар, буйрук чыккан. Жалалабаддын бардык ЗАГС бөлүмдөрү тааныштырылган. Алар кайрылса болот. Ал жерде «бүт Кыргыз Республикасында төрөлгөн качкындардын балдары күбөлүк алууга акылуу» деп жазылган - дейт Абдыкапар Туялиев.
- Бир уул, бир кызым бар, күйөөм оорукчан. Бир гектар пахта чабам, 400 сом акча берет, эч кимибизге жетпейт. Уулум окуйт, кызым окуйт. Аларга кийим-кече тартыш, - деп, кыргыз бийлигинен атуулдук алууну жеңилдетүүнү жана иш жер берүүнү өтүндү. Ленин айыл өкмөтүндө 6 баласы менен жашаган Раимов Жоробек өзү атуулдук алганы менен, аялынын документтери эки жыл мурда тиешелүү уюмдарга тапшырылса да, паспорт берилбей келаткандыгына кейиди. Ал иштин жана акчанын жоктугунан китеп, ремонт акыларын төлөй албай, эки баласын мектептен чыгарып алууга аргасыз болгон.
- Мектепте акчасын көп сураганынан, окута алган жокпуз, сөздүн ачыгы. Менин азыр эки балам окуйт, экөө окубайт. Быйыл дагы бир кичинекей кызым 1-класска барат. Мектепке жөнөтүүгө эч кандай кудуретим жетпейт, - дейт Жоробек Раимов.
Сузак айыл өкмөтүнүн Аралык кыштагында бирөөнүн батиринде баш калкалаган тогуз балалуу Саиф Акбардын өтүнүчүнө да жергиликтүү бийлик кулак төшөбөгөн.
- Сузак айыл өкмөтүнө кайрылдым. Мындан эч бир натыйжа болбоду. Азыр эмне кылууну билбейм. Бир үйдө 10 жанбыз, - дейт ал.
Көкжаңгак шаарынан ордун тапкан Мажит Заирбеков атуулдук алуу ишин кыргыз жана тажик өкмөттөрү жеңилдетишин каалайт.
- Атуулдук тийбегендиктен, этникалык кыргыздардын ишке орношуусу, билим, медициналык жардам, пенсия, жөлөк пул алуусу, төрөлгөндөргө күбөлүк берүү иши чечилбей келатат, - дейт Заирбеков Мажит. - Тажикстандын Мургаб районунан 14-15 үй-бүлө келгенбиз. Өзүбүз кыргыз болгондуктан, «Кыргызстанда жашайлы, бала-чакабыз кыргыздын арасында жашасын, өзүбүз өлсөк да кыргыздын арасында өлөлү» деп, «кары-жашыбыз ушунда жашасын» деп келгенбиз. Азыр Кыргызстандын атуулдугун алуу маселеси баарыбызды өтө кыйнап атат. Биз кыргыз болсок, бул жерде атуулдукту ала албасак, кайда барып салбырайбыз, кайсы мамлекетке барабыз? Бизди өтө кыйнаган маселе ушу.
Облустук миграция кызматынын башчысы Абдыкапар Туялиевдин билдирүүсү боюнча, атуулдук алууга тажикстандыктардан тышкары, 1200гө жакын Өзбекстандын түрдүү райондорунан качып келишкен этникалык кыргыздар да муктаж.
- Кыргыз Республикасынын атуулдугун алуу качкын атуулдардын өз эрки. Алар атуулдук алгандан мурда, «качкын» деген статусун тапшырышы керек. Тапшырып, керектүү документтери менен облустук паспорт-виза бөлүмүнө кайрылса, ал жерден аларга консультация берилет. Алыш, албаш бул алардын өз эрки. Ал эми жашоо-шартына келе турган болсок, булар, мисалы, Жалалабад облусунда 27 үй-бүлө болуп, бардыгы 112 киши калган. Алардын жашоо шарты өтө начар эмес, орто. «Туулганы тууралуу күбөлүк ала албай атабыз» дегени туура эмес. Бизде юстиция министринин жардыгы бар, буйрук чыккан. Жалалабаддын бардык ЗАГС бөлүмдөрү тааныштырылган. Алар кайрылса болот. Ал жерде «бүт Кыргыз Республикасында төрөлгөн качкындардын балдары күбөлүк алууга акылуу» деп жазылган - дейт Абдыкапар Туялиев.
